ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΑΛΛΑΞΟΥΝ ΟΙ ΧΕΙΡΙΣΤΙΚΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ;

Θέλετε να είστε λιγότερο εγωιστές, χειριστικοί ή παρορμητικοί; Ίσως υπάρχει τρόπος να τα καταφέρετε. Ποιος είναι αυτός;

Ήταν το 2002 όταν οι ερευνητές Delroy Paulhus και Kevin Williams εισήγαγαν στο λεξιλόγιό μας τον όρο «Σκοτεινή Τριάδα» (Dark Triad). Δεν αναφέρονταν σε κάποια ομάδα κακών υπερηρώων, αλλά σε μια τριάδα αρνητικών τύπων προσωπικότητας: τον ναρκισσισμό, το μακιαβελισμό και την ψυχοπάθεια, που μοιράζονται ορισμένα κοινά –προφανώς αρνητικά– χαρακτηριστικά.

Η έρευνα δείχνει ότι τα άτομα που έχουν ιδιαίτερα έντονα τα χαρακτηριστικά αυτά είναι πιο πιθανό να διαπράξουν εγκλήματα, να προκαλέσουν κοινωνική αναστάτωση και να δημιουργήσουν προβλήματα στον χώρο εργασίας τους. Σε γενικές γραμμές, είναι πρόθυμα να κάνουν ή να πουν σχεδόν οτιδήποτε για να πετύχουν τον στόχο τους. Πρόκειται για άτομα που παρουσιάζουν χαρακτηριστικά, όπως π.χ. τάση για διαφωνία, σκληρότητα, δολιότητα, εγωκεντρισμό, έλλειψη ειλικρίνειας και ταπεινότητας και τάσεις για χειραγώγηση και εκμετάλλευση, αναφέρει η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία.

Αν και πολλοί ερευνητές θεωρούν την ψυχοπάθεια, τον ναρκισσισμό και τον μακιαβελισμό τρία ξεχωριστά γνωρίσματα με αλληλεπικαλυπτόμενα χαρακτηριστικά, άλλοι πιστεύουν ότι τα κοινά στοιχεία υποδηλώνουν μια υποκείμενη δομή προσωπικότητας που δεν έχει ακόμη πλήρως κατανοηθεί.

Τα χαρακτηριστικά αυτά της Σκοτεινής Τριάδας, όταν εμφανίζονται σε επίπεδο που δεν πληροί τα κριτήρια της διαταραχής προσωπικότητας, αποτελούν κομμάτια της προσωπικότητας των ανθρώπων.

Οι άνθρωποι με αυτά τα χαρακτηριστικά δύσκολα αλλάζουν, καθώς έχουν γίνει ένα με την προσωπικότητά τους. Σπάνια αποζητούν θεραπεία, καθώς τα χαρακτηριστικά αυτά δεν ενοχλούν καθόλου το υποκειμενικό τους συναίσθημα. Θα αναζητήσουν θεραπεία μόνο αν δημιουργούνται πολύ έντονα προβλήματα στις σχέσεις τους με σημαντικούς ανθρώπους της ζωής τους.

Επίσης, κάτω απο τις μορφές αυτές συμπεριφοράς που επιδεικνύουν κρύβεται συχνά μια εύθραυστη αυτοεικόνα, με πολλά αρνητικά χαρακτηριστικά. Οι συμπεριφορές αυτές γίνονται άμυνα απέναντι σε ένα εσωτερικό συναίσθημα κατωτερότητας, ώστε να αποδείξουν σε όλους και στον εαυτό τους πόσο αξίζουν, χρησιμοποιώντας κάθε μέσο.

ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΜΕ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΥΤΑ ΔΥΣΚΟΛΑ ΑΛΛΑΖΟΥΝ, ΚΑΘΩΣ ΕΧΟΥΝ ΓΙΝΕΙ ΕΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΣ.

Μπορούμε να… περιορίσουμε την Σκοτεινή Τριάδα;

Μελέτη, ωστόσο, διαπίστωσε ότι δραστηριότητες που έχουν σχεδιαστεί για να κάνουν κάποιον πιο ευχάριστο, σεμνό, ευγενικό, εξυπηρετικό (στοχεύουν στην προσήνεια), μειώνουν αποτελεσματικά τη «Σκοτεινή Τριάδα» αρνητικών χαρακτηριστικών προσωπικότητας.

Η μελέτη του Nathan Hudson, καθηγητή ψυχολογίας στο Southern Methodist University, έδειξε ότι η εξάσκηση δραστηριοτήτων, όπως η δωρεά χρημάτων που κανονικά θα ξόδευε κάποιος για τον εαυτό του σε μια φιλανθρωπική οργάνωση ή η συζήτηση με έναν άγνωστο, μπορεί να περιορίσει και τα τρία αυτά χαρακτηριστικά μετά από τέσσερις μήνες. Μάλιστα, αυτό ισχύει και για τους συμμετέχοντες που δήλωσαν ότι ήθελαν να τα ενισχύσουν, και όχι να τα αμβλύνουν.

«Υποθέτω ότι οι άνθρωποι με υψηλά επίπεδα μακιαβελισμού, για παράδειγμα, θέλουν να είναι ευχάριστοι και ευγενικοί. Παράλληλα, όμως, αισθάνονται ότι η χειραγώγηση των άλλων είναι μια καλή και χρήσιμη στρατηγική για την επίτευξη των στόχων τους. Ίσως υπάρχει και μια αποσύνδεση ή αλλιώς διάσχιση στα άτομα με έντονα χαρακτηριστικά της Σκοτεινής Τριάδας. Κανείς δεν θέλει να θεωρεί τον εαυτό του “κακό”. Έτσι, οι άνθρωποι τείνουν να δικαιολογούν την κακή συμπεριφορά τους», δήλωσε ο Hudson.

Η εξάσκηση βοηθά

Προηγούμενη έρευνα από τον Hudson και άλλους ψυχολόγους είχε δείξει ότι οι άνθρωποι που εργάστηκαν πραγματικά να αλλάξουν πτυχές της προσωπικότητάς τους, σε πολλές περιπτώσεις τα κατάφεραν. Από τη μελέτη αυτή προέκυψε μια λίστα προκλήσεων-δραστηριοτήτων που μπορούν να αναλάβουν οι άνθρωποι για να αλλάξουν έναν από τους λεγόμενους «Πέντε Μεγάλους Παράγοντες - Big Five» της προσωπικότητας (εξωστρέφεια, προσήνεια, ευσυνειδησία, συναισθηματική σταθερότητα και πνευματική καλλιέργεια ή δεκτικότητα σε εμπειρίες). Για να βελτιωθεί η εξωστρέφεια, λόγου χάρη, μια πρόκληση ήταν το να συστηθούν σε κάποιον άγνωστο. «Το "faking it until you make it" φαίνεται να είναι μια βιώσιμη στρατηγική για την αλλαγή της προσωπικότητας», είχε δηλώσει σε συνέντευξή του ο Hudson.

Στην πρόσφατη μελέτη, ο Hudson θέλησε να εξετάσει αν η αλλαγή οποιουδήποτε από τους «Big Five» παράγοντες, θα μπορούσε να… μειώσει τον μακιαβελισμό, τον ναρκισσισμό ή την ψυχοπάθεια. Τελικά, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μόνο οι δραστηριότητες που στοχεύουν στην προσήνεια (agreeableness) μείωναν και τα τρία χαρακτηριστικά της Σκοτεινής Τριάδας.

Ελένη Καστρινογιάννη

Γιατί κανένας με αυτά τα χαρακτηριστικά δεν ήθελε να αλλάξει;

Οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες που κατετάγησαν υψηλότερα στα χαρακτηριστικά της Σκοτεινής Τριάδας δήλωσαν ότι δεν ήθελαν να αλλάξουν όσον αφορά τα επίπεδα ναρκισσισμού ή ψυχοπάθειας. Επίσης, ο Hudson βρήκε ότι οι περισσότεροι ήθελαν να ενισχύσουν το κομμάτι του μακιαβελισμού.

«Αυτά τα “σκοτεινά” χαρακτηριστικά σχετίζονται με το να έχεις μια υπερεκτιμημένη άποψη για τον εαυτό σου και να είσαι εντάξει με το να πληγώνεις ή να χρησιμοποιείς άλλους ανθρώπους για δικό σου όφελος. Τα άτομα με τέτοια χαρακτηριστικά μπορεί να θεωρούν την αυτοεκτίμηση ή την προθυμία τους να χρησιμοποιήσουν τους άλλους ως κάτι που τους βοηθά να πετύχουν το στόχο τους και όχι ως τροχοπέδη».

Το εντυπωσιακό στοιχείο που διαπίστωσε ο Hudson από την έρευνά του είναι πως τα άτομα που είναι έμπειρα στη χειραγώγηση αναζητούν εργαλεία, όπως οι δραστηριότητες που ενισχύουν την «προσήνεια», έτσι ώστε να γίνουν πιο συμπαθή με σκοπό όμως να χειραγωγήσουν τους άλλους με μεγαλύτερη ευκολία. Μάλλον δεν αλλάζει εύκολα ο άνθρωπος...

Η Αθηνά Σταμούλη είναι Κλινική Ψυχολόγος.