ΠΩΣ ΝΑ ΣΤΗΡΙΞΕΙΣ ΕΝΑ ΠΑΙΔΙ ΠΟΥ ΑΝΗΣΥΧΕΙ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ, ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ ΤΟΥ

Κάθε φορά που γινόμαστε μάρτυρες μιας καταστροφικής πυρκαγιάς, ζωές και περιουσίες κινδυνεύουν ή χάνονται. Πώς εξηγείς σε ένα παιδί τι συμβαίνει; Πόση πληροφορία είναι σε θέση να διαχειριστεί;

«Στο ίδιο έργο θεατές». Η φράση αυτή κάνει ξανά τις τελευταίες μέρες τον γύρω του διαδικτύου. Λουτράκι, Καλύβια, Ανάβυσσος, Δερβενοχώρια, Μάνδρα, Νέος Κουβαράς. Για άλλη μια φορά κοιτάμε αποσβολωμένοι τις εικόνες καταστροφής και διαβάζουμε για ζώα που δεν κατάφεραν να γλιτώσουν και δέντρα που δεν θα μας δροσίσουν ξανά. Για άλλη μια φορά κλαίμε μπροστά στις οθόνες, όχι από αγανάκτηση (αυτή θα έρθει σε λίγο), αλλά από πόνο για τις απώλειες που προκαλούν κάθε φορά οι πυρκαγιές στο πέρασμά τους.

Κι αν εμείς, οι ενήλικες, αδυνατούσαμε να διαχειριστούμε την καταστροφή, αν εμείς νιώθαμε ότι χάνουμε τον έλεγχο, ότι είμαστε αδύναμοι και αβοήθητοι, δεν μπορώ να φανταστώ τι περνά από το μυαλό των παιδιών.

Το 2018, τη χρονιά που το μυαλό δεν μπορούσε να χωρέσει όσα συνέβησαν στο Μάτι, το Εργαστήριο Σχολικής Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών εξέδωσε έναν οδηγό προκειμένου παιδιά και έφηβοι να βοηθηθούν, ώστε να αποκτήσουν ξανά το αίσθημα ασφάλειας που στερήθηκαν και να επιστρέψουν σταδιακά στην προηγούμενη κανονικότητά τους.

Πώς αντιδρά ένα παιδί σε μια «μη φυσιολογική» κατάσταση

Η παραπάνω επιστημονική ομάδα επισημαίνει ότι «μια τέτοια κατάσταση μπορεί να προκαλέσει δυσλειτουργία, η οποία, ωστόσο, είναι πιθανό να είναι μια φυσιολογική αντίδραση σε μια “μη φυσιολογική” κατάσταση».

Ποιες είναι οι αναμενόμενες αντιδράσεις παιδιών και εφήβων απέναντι σε ένα τέτοιο γεγονός; Η ομάδα αναφέρει τα εξής:

• Προσχολική ηλικία: πιπίλισμα δακτύλων, νυχτερινή ενούρηση, έντονη προσκόλληση στους γονείς, διαταραχές ύπνου, απώλεια όρεξης, φόβος για το σκοτάδι, παλινδρόμηση στη συμπεριφορά, απόσυρση από φίλους.
• Παιδιά σχολικής ηλικίας: ευερεθιστότητα, επιθετικότητα, έντονη προσκόλληση στους γονείς, εφιάλτες, δυσκολία στη συγκέντρωση, απόσυρση από δραστηριότητες και φίλους.
• Εφηβική ηλικία: διαταραχές ύπνου και φαγητού, διέγερση, αύξηση των συγκρούσεων, σωματικές ενοχλήσεις, προκλητική συμπεριφορά, δυσκολία στη συγκέντρωση.

© 2023 Thanassis Stavrakis/AP Photo

Ξεκινώντας από τους ενήλικες

«Για να νιώσουν ασφαλή τα παιδιά, πρέπει πρώτα από όλα να νιώσουμε ασφαλείς εμείς», λέει η ψυχοπαιδαγωγός Ευτυχία Βαρσαμή. «Καλό είναι να έχουμε ένα σχέδιο ως οικογένεια για το πώς να λειτουργούμε σε καταστάσεις, όπως οι πυρκαγιές. Αν εμείς πανικοβληθούμε, αν νιώθουμε ότι δεν έχουμε τον έλεγχο, τότε και τα παιδιά που ρυθμίζονται με βάση αυτό που βλέπουν θα πανικοβληθούν, θα νιώσουν ανασφάλεια και υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να προκληθεί τραύμα. Πρέπει ο φροντιστής, ο γονιός, ο δάσκαλος να εμπνέει ασφάλεια και τη βεβαιότητα του “ξέρω τι θα συμβεί και πώς θα σε οδηγήσω”».

«Αν είστε ανήσυχοι ή αναστατωμένοι, τα παιδιά είναι πιο πιθανό να αισθάνονται το ίδιο. Συζητήστε με άλλους ενήλικες (οικογένεια, φίλους, συγγενείς, ειδικούς ψυχικής υγείας)», συμβουλεύουν οι ειδικοί.

Πώς να στηρίξουμε παιδιά και εφήβους

Τα παιδιά έχουν την ανάγκη να κατανοήσουν τι συνέβη, γι’ αυτό είναι σημαντικό να εστιάζουμε σε γεγονότα και όχι σε φήμες. «Στα παιδιά πρέπει να λέμε την αλήθεια, αλλά με λόγια απλά, προσαρμοσμένα στην κάθε ηλικία. Σκοπός δεν είναι να τα τρομάξουμε ούτε να τους δώσουμε περιττές πληροφορίες, που ίσως δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν ή να επεξεργαστούν συναισθηματικά. Στα μεγαλύτερα παιδιά θα δώσουμε ίσως περισσότερες λεπτομέρειες, αλλά ακόμα και τότε ας έχουμε κατά νου ότι και στην εφηβεία οι νέοι χρειάζονται το αίσθημα της ασφάλειας και της βεβαιότητας», συμπληρώνει η κ. Βαρσαμή.

ΑΝ ΕΙΣΤΕ ΑΝΗΣΥΧΟΙ, ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΙΟ ΠΙΘΑΝΟ ΝΑ ΑΙΣΘΑΝΟΝΤΑΙ ΤΟ ΙΔΙΟ.

Ιδιαίτερα σημαντική μετά από ένα καταστροφικό γεγονός είναι η επικοινωνία και η έκφραση σκέψεων και συναισθημάτων για όσα συμβαίνουν. Χρειάζεται να «υπάρξει κάποιος ενήλικας που θα ακούσει τη διήγηση της εμπειρίας των παιδιών, τον τρόπο με τον οποίο βίωσαν και βιώνουν το γεγονός, αλλά και θα κατανοήσει τα συναισθήματά τους. Ενθαρρύνουμε τα παιδιά να αναγνωρίσουν και να εκφράσουν τα συναισθήματα αυτά και τα βοηθάμε να κατανοήσουν ότι είναι φυσιολογικά», τονίζει η ομάδα του ΕΚΠΑ.

Εξίσου σημαντική είναι η τήρηση μιας καθημερινής ρουτίνας, στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό. «Αν, δηλαδή, τα παιδιά έχουν εξωσχολικές δραστηριότητες, καλό είναι να τις συνεχίσουν. Αν έχουμε κανονίσει να πάμε σινεμά, φροντίζουμε να πάμε. Τα παιδιά χρειάζεται να νιώσουν ότι, παρά τα όσα συμβαίνουν, το πλαίσιο μέσα στο οποίο ζουν δεν μεταβάλλεται ουσιαστικά. Χρειάζονται σταθερότητα», τονίζει η κ. Βαρσαμή.

Επιπλέον, η επαφή με συνομηλίκους τους μπορεί να τα βοηθήσει να αντιμετωπίσουν με μεγαλύτερη επιτυχία τις δυσκολίες, καθώς μπορούν να ανακαλύψουν τρόπους διαχείρισης και χαλάρωσης, όπως π.χ. μέσα από το παιχνίδι.

«Σε έναν βαθμό μπορεί να βοηθήσει και το μοίρασμα της δική μας εμπειρίας. Μπορούμε να πούμε στα παιδιά τι νιώθουμε, αν είμαστε στεναχωρημένοι ή θυμωμένοι, αρκεί να το κάνουμε με τρόπο απλό», αναφέρει η ειδικός.

«Θυμίστε τους τρόπους με τους οποίους κατάφεραν να αντεπεξέλθουν σε άλλες δύσκολες καταστάσεις. Μιλήστε τους για άλλες περιπτώσεις που μετά από μια μεγάλη πυρκαγιά οι άνθρωποι κατάφεραν σταδιακά να επανέλθουν στους αρχικούς τους ρυθμούς, για τις φθορές που αποκαταστάθηκαν και τις ενέργειες σε καμένες περιοχές», συνεχίζει η ομάδα του ΕΚΠΑ.

Τέλος, εφόσον είναι ασφαλές, είναι θεμιτό τα παιδιά να συμμετέχουν σε δράσεις αλληλεγγύης, όπως το μοίρασμα φαγητού, γιατί μέσα από τη συμμετοχή αυτή θα καταλάβουν ότι υπάρχει ελπίδα. «Είναι σημαντικό να αναγνωρίζεται η απώλεια ή η καταστροφή, αλλά χρειάζεται να δίνεται έμφαση στις προσπάθειες της κοινότητας και των πολιτών για καθαρισμό, αποκατάσταση, ανοικοδόμηση και προσφορά σε πολλά επίπεδα», γράφει ο παραπάνω οδηγός.

iStock

Τι είναι καλό να αποφύγουμε

Οι όποιες πληροφορίες στα παιδιά και τους εφήβους καλό είναι να δίνονται από εμάς. Είναι, επομένως, σημαντικό να μην τα αφήνουμε να εκτίθενται διαρκώς σε ειδήσεις και συζητήσεις που αφορούν την καταστροφή και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι συνάνθρωποί μας. Φροντίζουμε, επίσης, να περιορίσουμε όσο γίνεται την έκθεσή τους σε εικόνες καταστροφής και δυσάρεστα σχόλια τόσο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσο και στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης.

«Ο λόγος και οι εικόνες που χρησιμοποιούνται στα δελτία προς χάριν της τηλεθέασης αγχώνει και εμάς, αλλά και τα παιδιά που λειτουργούν με βάση το συναίσθημα. Μπορούμε εμείς να διαβάσουμε ένα άρθρο, αλλά φράσεις όπως “τραγικές εικόνες”, “αδιανόητες συνθήκες” και εικόνες από σπίτια που καίγονται δεν προσφέρουν κάτι», εξηγεί η ειδικός.

Καλό είναι, επίσης, να παρατηρούμε τα παιδιά και να απαντάμε σε αυτό που μας ρωτούν. «Δεν είναι απαραίτητο να δώσουμε πληροφορίες, αν ένα παιδί δεν δείξει ενδιαφέρον. Κάτι που ισχύει κυρίως σε μικρότερες ηλικίες. Επίσης, δεν χρειάζεται να το κατακλύσουμε με περιγραφές, αν απλώς ρωτήσει πού πηγαίνουμε», προσθέτει.

iStock

Κι αν το σπίτι έχει καταστραφεί; Τι λέμε τότε σε ένα παιδί; «Στην περίπτωση αυτή, η προσέγγιση είναι διαφορετική. Κατ’ αρχάς γυρνάμε μόνοι, για να δούμε τι έχουμε να αντιμετωπίσουμε. Δεν χρειάζεται να ζήσει ένα παιδί τις εικόνες αυτές. Εκεί μπορούμε να το προφυλάξουμε. Αυτό που μπορούμε να του πούμε είναι ότι όντως η φωτιά πέρασε από το σπίτι μας, αλλά ότι πρόκειται για άψυχα αντικείμενα που μπορούμε να τα αποκτήσουμε ξανά», απαντά η ψυχοπαιδαγωγός.

Πότε να ζητήσουμε υποστήριξη

Αν βιώνουμε αυτή την κατάσταση, καλό είναι να απευθυνθούμε προκαταβολικά σε έναν ειδικό, ώστε να λάβουμε οδηγίες και να προλάβουμε τυχόν τραύμα.

Από την άλλη, η παροχή εξειδικευμένης φροντίδας κρίνεται απαραίτητη, όταν το παιδί ή ο έφηβος διατηρεί για μεγάλο χρονικό διάστημα τις συμπεριφορές που περιγράφονται παραπάνω, όταν η ανησυχία για μια επόμενη πυρκαγιά είναι διαρκής, όταν η πυρκαγιά επανεμφανίζεται στο πλαίσιο του παιχνιδιού ή των ονείρων.

Η πλειοψηφία παιδιών και εφήβων θα καταφέρουν σταδιακά να διαχειριστούν την κατάσταση, αναπτύσσοντας άμυνες και έχοντας τη στήριξη των γύρω τους.

Η τηλεφωνική γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης 10306 λειτουργεί δωρεάν και ανώνυμα όλο το 24ωρο. Η επιλογή 3 αφορά την υποστήριξη οικογενειών, παιδιών και εφήβων.