ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΡΥΒΕΙ Η ΑΝΗΣΥΧΙΑ ΤΩΝ ΑΝΤΡΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΙΧΟΠΤΩΣΗ
Μια ψυχαναλυτική προσέγγιση στην ανησυχία των αντρών για την τριχόπτωση μπορεί να σε βοηθήσει να δεις το πρόβλημα... αλλιώς. Η «ψυχολογία των μαλλιών» έχει μεγάλες προεκτάσεις. Γνωρίζοντάς τες, ίσως νιώσεις καλύτερα.
Τα νούμερα που αφορούν την ανδρική τριχόπτωση είναι αμείλικτα: οι μισοί άντρες σε όλο τον κόσμο αντιμετωπίζουν τριχόπτωση μέχρι την ηλικία των 50, ενώ το 70% χάνουν πολλά μαλλιά καθώς μεγαλώνουν. Επιπλέον, το 25% των αντρών που θα αποκτήσουν φαλάκρα παρατηρούν τα πρώτα σημάδια τριχόπτωσης πριν από τα 21, βλέποντας το αναπόφευκτο να έρχεται.
Μπορεί να ακούγεται ως μια μικρή ζημιά σε σχέση με σοβαρότερα προβλήματα και μεγαλύτερες απώλειες, όμως οι ειδικοί ψυχικής υγείας έχουν διαφορετική άποψη. Έρευνα στο επιστημονικό περιοδικό Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology δείχνει ότι η απώλεια μεγάλου αριθμού τριχών και τα ορατά σημάδια της στο κεφάλι προκαλούν μείωση της αυτοπεποίθησης και της αυτοεκτίμησης, καθώς και έντονη ανησυχία για τον εαυτό, συμπτώματα που μπορούν να οδηγήσουν ακόμη και σε κατάθλιψη.
Έχει όμως ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δούμε εις βάθος αυτές τις ανησυχίες και να συμπεράνουμε τι μπορεί να σηματοδοτούν για τον ανδρικό ψυχισμό. Ο πολιτισμός μας δίνει μεγάλη αξία στα γεμάτα, υγιή μαλλιά ως ένδειξη ελκυστικότητας. Οι άντρες ανησυχούν μήπως κριθούν ή γελοιοποιηθούν για την τριχόπτωσή τους. Όσο για τους άντρες που κινούνται προς τη μέση ηλικία, η τριχόπτωση σηματοδοτεί την απώλεια της νεότητας και της ζωτικότητας.
Τι λένε οι ειδικοί για τις προεκτάσεις της τριχόπτωσης;
Ο Καναδός κοινωνιολόγος Anthony Synnott στην εργασία του Shame and Glory (1987) τονίζει ότι τα μαλλιά μπορεί να είναι «το πιο ισχυρό σύμβολο της ατομικής και ομαδικής ταυτότητας – ισχυρό επειδή, πρώτον, είναι φυσικό και επομένως εξαιρετικά προσωπικό, και δεύτερον επειδή, αν και προσωπικό, είναι επίσης δημόσιο και όχι ιδιωτικό». Με αυτό τον τρόπο, τα μαλλιά διασχίζουν τα όρια μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού, κρυμμένα αλλά και σε δημόσια θέα.
«Ίσως», έγραψε η Βρετανίδα ψυχαναλύτρια Alessandra Lemma στο βιβλίο της Minding the Body (2015), «επειδή τα μαλλιά ξεκινούν μέσα μας, οι ρίζες τους αόρατες και στη συνέχεια μεγαλώνουν έξω, κάποιο μέρος μας αισθάνεται εκτεθειμένο από το ταξίδι του, σαν να μεταφέρει μυστικές αλήθειες από μέσα και να τις μεταδίδει από την κορυφή του κεφαλιού μας».
Βασισμένη σε μια εργασία που γράφτηκε στη δεκαετία του 1930 από τον Ούγγρο ψυχαναλυτή Imre Hermann, η οποία υπογραμμίζει την επιθυμία μας να προσκολληθούμε στο σώμα της μητέρας στην πρώιμη ζωή και τον βαθύ αντίκτυπο της διάλυσης αυτής της πρωταρχικής δυαδικής ένωσης, η Lemma πρότεινε ότι το κούρεμα των μαλλιών –και η τριχόπτωση– μπορεί να αντηχεί με τις πρώιμες εμπειρίες ενός ατόμου από τη διατάραξη της μητρικής σχέσης.
Για πολλούς άντρες, η τριχόπτωση προκαλεί ανησυχίες σχετικά με την αδυναμία και την εξάρτηση, παρόμοια με τις εμπειρίες που έχουμε ως μικρά παιδιά. Όπως εξήγησε η Diane Simon στο βιβλίο της Hair (2000), στους αρχαίους πολιτισμούς οι πολεμιστές συχνά έθαβαν τα μαλλιά τους για να αποφύγουν να πέσουν σε εχθρικά χέρια, πράγμα που θα σηματοδοτούσε την απώλεια της δύναμής τους.
Κανείς δεν ξεχνάει τον Σαμψών, έναν από τους τελευταίους ηγέτες των αρχαίων Ισραηλιτών, που χάνοντας τα μαλλιά του ενώ κοιμόταν στα γόνατα της ερωμένης του, Δαλιδά, έχασε και τη δύναμή του.
Ένας ψυχαναλυτής προσεγγίζει την «ψυχολογία των μαλλιών»
O Tom Wooldridge, αναπληρωτής καθηγητής και διευθυντής του τμήματος ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Golden Gate στο Σαν Φρανσίσκο, καθώς και ψυχαναλυτής και εκδότης του περιοδικού Psychoanalytic Treatment of Eating Disorders (2018), επιχειρεί να εμβαθύνει στην ψυχολογία των αντρών που χάνουν τα μαλλιά τους σε ένα εκτενές άρθρο του στο Psyche.
Από την κλινική του εμπειρία υποστηρίζει ότι ο προβληματισμός σχετικά με τον συναισθηματικό συμβολισμό της τριχόπτωσης μπορεί να είναι θεραπευτικός για πολλούς άντρες. Έτσι, επιδιώκει να βοηθήσει τους θεραπευόμενούς του να εμβαθύνουν στη συναισθηματική τους δυσφορία, ώστε να κατανοήσουν καλύτερα τι σημαίνει για αυτούς.
– Η σχέση με τη μητέρα
Βλέπει ότι για πολλούς άντρες, τα μαλλιά τους είναι βαθιά συνδεδεμένα με την πρώιμη σχέση τους με το σώμα της μητέρας τους και το πώς βίωσαν τον τελικό χωρισμό τους από αυτό. Ένας από αυτούς, στο ερώτημα «τι σημαίνει για σένα η απώλεια των μαλλιών σου;», απάντησε χωρίς δισταγμό: «Ότι δεν θα είμαι πια επιθυμητός στις γυναίκες. Ότι θα είμαι άσχημος, μη ελκυστικός. Θα γελάσουν μαζί μου». Αυτοί οι φόβοι της απόρριψης και της μοναξιάς είχαν μια εντυπωσιακή ομοιότητα με τα οδυνηρά συναισθήματα αποχωρισμού κατά τη διάρκεια της παιδικής του ηλικίας, όταν η μητέρα του ταξίδευε στο εξωτερικό για δουλειά.
– Τριχόπτωση: Παθητική ή ενεργητική στάση;
Ένας άλλος θεραπευόμενος του αποφάσισε να ξυρίσει το κεφάλι του σε απάντηση της απογοήτευσης που του προξενούσε η τριχόπτωση. Σκέφτηκε πως με αυτό τον τρόπο αναλάμβανε ενεργό ρόλο απέναντι σε αυτό που του συνέβαινε, αντί να περιμένει παθητικά να του πέσουν όλα.
Η αλλαγή της παθητικότητας σε ενεργητικότητα είναι ένα βασικό δομικό στοιχείο του εγώ και ένας ευέλικτος αμυντικός μηχανισμός καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής. Όπως υποστήριξε ο ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Richard Corradi, είναι ένας σημαντικός τρόπος διαχείρισης του άγχους για πολλούς ανθρώπους, όταν αυτό το άγχος προέρχεται από συναισθήματα αδυναμίας.
Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, μελέτες δείχνουν ότι οι άντρες που επιλέγουν να ξυρίσουν το κεφάλι τους θεωρούνται πιο κυρίαρχοι και μπορούν με αυτό τον τρόπο να βελτιώσουν την κοινωνική τους θέση.
– Προσεγγίζοντας τον θάνατο
Ένα άλλο βαθύτερο νόημα της τριχόπτωσης σχετίζεται με το γήρας και τον θάνατο, πράγμα που μπορεί επίσης να προκαλέσει άγχος. Είναι κάτι που δείχνει ότι το σώμα αλλάζει προς το χειρότερο και δεν θα επισκευαστεί ποτέ. Και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε καταθλιπτικό συναίσθημα.
Ο Anthony Synnott, που αναφέραμε παραπάνω, ισχυρίζεται ότι η φαλάκρα είναι σύμβολο ηλικίας και θανάτου. Υποστηρίζει μάλιστα ότι για πολλούς ανθρώπους η τριχόπτωση είναι ένας βαθύς ναρκισσιστικός τραυματισμός. Σε αντίθεση με το κούρεμα, που συνήθως επιλέγεται από εμάς, η τριχόπτωση συμβαίνει σε εμάς. Συντρίβει τις ψευδαισθήσεις μας για παντοδύναμο έλεγχο σε σχέση με το ίδιο μας το σώμα.
Όπως τόνισε ο ανθρωπολόγος Ernest Becker στο The Denial of Death (1973), στην υγιή ανάπτυξη, ένα παιδί μπορεί να βιώσει τον εαυτό του ως παντοδύναμο και άφθαρτο. Ο θάνατος, τον οποίο σηματοδοτεί και η τριχόπτωση, είναι η απόλυτη πρόκληση σε αυτή τη ναρκισσιστική ψευδαίσθηση.
«Ξεκίνησε με την απώλεια των μαλλιών μου στα 40 μου. Τώρα όμως οι απώλειες είναι ακόμη μεγαλύτερες. Όχι άλλο μπάσκετ, όχι άλλο τένις. Μάλλον είμαι τυχερός που μπορώ ακόμα να κάνω βόλτες με τους φίλους μου. Πρέπει να συνηθίσεις να εγκαταλείπεις αυτά τα πράγματα στην πορεία της ζωής», συλλογίζεται ένας ηλικιωμένος θεραπευόμενος του Wooldridge.
Μία σκέψη για το τέλος
Αν στενοχωριέσαι που χάνεις τα μαλλιά σου, ίσως αυτό το μικρό δείγμα ψυχανάλυσης να σε βοηθήσει να κοιτάξεις σε βάθος τις ανησυχίες σου και να εντοπίσεις ποια σε βαραίνει περισσότερο και με ποιον τρόπο. Κάπως έτσι, φτάνοντας στη ρίζα της αγωνίας σου, μπορεί και να σε βοηθήσουμε να νιώσεις καλύτερα και να αποδεχτείς μια απώλεια που σηματοδοτεί μεν πολλά, δεν είναι όμως μεγάλη, συγκρινόμενη με άλλες απώλειες στην πορεία της ζωής.