ΕΙΔΙΚΟΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΥΝ ΟΤΙ Η ΖΩΗ ΑΡΧΙΖΕΙ ΣΤΑ 46

Αν θεωρείς ότι η μέση ηλικία είναι το κατώφλι της μεγάλης κατηφόρας, ετοιμάσου να αναθεωρήσεις: η ζωή μετά τα 46 μπορεί να σε εκπλήξει.

«Η ζωή αρχίζει στα 40», ακούμε χρόνια τώρα, άλλοι από ταινίες με τη Ρένα Βλαχοπούλου, άλλοι από τον Carl Jung που έχει πει το θρυλικό: «Η ζωή πράγματι αρχίζει στα 40. Μέχρι τότε απλώς κάνεις έρευνα». Ενώ εμένα –έχοντας πατήσει τα 40– και τα δύο μου ακούγονται σαν να προσπαθούν να μας χρυσώσουν το χάπι, έρχονται τώρα οι επιστήμονες να επιβεβαιώσουν κάτι ακόμα πιο ελπιδοφόρο: Η ζωή αρχίζει στα 46, γιατί τότε λένε αρχίζουν οι άνθρωποι να αυξάνουν τα επίπεδα ευτυχίας τους.

Ενώ για όσους βιώνουν τη λεγόμενη «κρίση μέσης ηλικίας» τα 40 μοιάζουν με το κατώφλι μιας μεγάλης κατηφόρας, στο τέλος αυτής έρχονται αντιμέτωποι με μια απρόσμενη έκπληξη: Τα πράγματα βελτιώνονται. Ναι, μπορεί να έχουν χάσει πράγματα κατά μήκος της διαδρομής –τη ζωτικότητα, την ταχύτητα, το σφριγηλό δέρμα– όμως δείχνουν να έχουν πλέον κατακτήσει αυτό που όλα τα προηγούμενα χρόνια κυνηγούσαν. Οι επιστήμονες το αποκαλούν ευτυχία. Εγώ θα χρησιμοποιήσω τη λέξη «ευδαιμονία», δηλαδή την «ικανοποίηση με έναν πιο βαθύ και υπαρξιακό τρόπο μέσα από πράγματα που σου δίνουν νόημα και σκοπό», που έρευνες πάνω στη μακροζωία δείχνουν ότι βιώνουν άτομα μεγαλύτερων ηλικιών.

Η ευτυχία δεν μετριέται πια σε χρήμα

Το ενδιαφέρον αυτό επιστημονικό εύρημα προέρχεται από έναν νέο κλάδο των Οικονομικών, ο οποίος αναζητά ένα πιο ικανοποιητικό μέτρο υπολογισμού της ανθρώπινης ευημερίας από τα χρήματα. Ο κλάδος αυτός δημιουργήθηκε από μερίδα οικονομολόγων που δεν έχουν πειστεί ότι υπάρχει άμεση σχέση ανάμεσα στα χρήματα και την ευεξία. Έτσι αποφάσισαν να εμβαθύνουν στην ουσία της ευεξίας και να μετρήσουν πώς αλλάζει  σε βάθος χρόνου. Για την ιστορία, να επισημάνουμε ότι έχει ληφθεί υπόψη και από διάφορους πολιτικούς ανά τον κόσμο, όπως ο Νικολά Σαρκοζί, που κάλεσε βραβευμένους με Νόμπελ οικονομολόγους να μετρήσουν τα επίπεδα εθνικής ικανοποίησης, ανεξάρτητα από το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν. Επίσης, η κυβέρνηση του Μπουτάν θέσπισε την Ακαθάριστη Εθνική Ευτυχία για να προχωρήσει βάσει αυτής σε νέους κοινωνικούς προγραμματισμούς.

Από τις έρευνες έχουν προκύψει πολλά ενδιαφέροντα ευρήματα, από τα οποία ξεχωρίζουν οι απαντήσεις των συμμετεχόντων στα ερωτήματα:

• Πώς αξιολογείς τη ζωή σου; Για παράδειγμα: Όταν σκεφτείς τη ζωή σου συνολικά, πώς νιώθεις;
• Πώς νιώθεις σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές της ζωής σου; Για παράδειγμα: Χθες ένιωθες χαρά/ικανοποίηση/θυμό/άγχος;

Οι απαντήσεις αυτές διαφέρουν κατά πολύ ανάλογα με την κατάσταση του καθενός, π.χ. βρέθηκε πως το να έχει κανείς παιδιά κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν καλύτερα για τη ζωή τους συνολικά, αλλά αυξάνει και την πιθανότητα να ένιωθαν θυμό ή άγχος την προηγούμενη μέρα.

Πάντως, φαίνεται πως είναι τέσσερις οι παράγοντες που καθορίζουν το πόσο ευτυχής νιώθει κανείς:

• το φύλο,
• η προσωπικότητα,
• οι εξωτερικές συνθήκες,
• η ηλικία.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Έτσι:

1. Οι γυναίκες δείχνουν να είναι κάπως πιο ευτυχισμένες από τους άνδρες, όμως είναι και πιο επιρρεπείς στην κατάθλιψη.
2. Ο νευρωτισμός και η εξωστρέφεια είναι οι τύποι προσωπικότητας που ξεχώρισαν, για διαφορετικούς λόγους. Οι νευρωτικοί άνθρωποι –οι επιρρεπείς στο άγχος, τον θυμό, τις ενοχές– τείνουν να είναι πιο δυστυχείς. Με τους εξωστρεφείς ισχύει το αντίθετο: τους αρέσει να δουλεύουν σε ομάδες, να καλούν κόσμο στο σπίτι... Τα άτομα αυτά είναι κατά κανόνα και πιο ευτυχισμένα.
3. Οι συνθήκες παίζουν σημαντικό ρόλο: οι σχέσεις των ανθρώπων, η εκπαίδευση, το εισόδημα, η υγεία διαμορφώνουν το πώς νιώθει κανείς. Ο γάμος, για παράδειγμα, κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν καλύτερα, η ανεργία δυσάρεστα, όσοι έχουν παιδιά δηλώνουν πιο χαρούμενοι. Το ίδιο και οι πιο μορφωμένοι, όμως μόνο όταν χάρη στη μόρφωση αυξάνεται και το εισόδημά τους. Και, σε γενικές γραμμές, οι πιο πλούσιοι δηλώνουν πιο ευτυχείς από τους πιο φτωχούς.

Τι γίνεται με την ηλικία; Το φαινόμενο U-Bend

Το πιθανότερο είναι ότι πιστεύεις πως ένας 30χρονος θα δηλώσει πολύ πιο ευτυχής από έναν 70χρονο, σωστά; Στις απαντήσεις που έδωσαν οι ίδιοι οι συμμετέχοντες των ερευνών διαφαίνεται το ακριβώς αντίθετο: Ενώ στις ηλικίες των 18-21 τα επίπεδα χαράς είναι πολύ υψηλά, καθώς τα χρόνια περνούν μειώνονται, κάνοντας μια μεγάλη βουτιά στα 45 – τότε που κορυφώνεται και η κρίση μέσης ηλικίας.

Από τα 45 και μετά, όμως, όπως φαίνεται και από το σχετικό διάγραμμα της έρευνας που δημοσίευσε το 2010 το Πανεπιστήμιο Princeton, η αύξηση των επιπέδων χαράς είναι κατακόρυφη και συνεχίζει να ανεβαίνει, περισσότερο ίσως από ποτέ, στα 70 χρόνια. Οι επιστήμονες ονομάζουν την εικόνα αυτή του διαγράμματος U-Bend, αφού το γράμμα U συμβολίζει αυτή ακριβώς την άνοδο, την πτώση κι έπειτα ξανά την άνοδο.

Έτσι, οι επιστήμονες διαπιστώνουν πως τα επίπεδα ικανοποίησης και χαράς βυθίζονται στη μέση ηλικία και ανεβαίνουν ξανά μετά. Το στρες κορυφώνεται μέχρι τα 30, όμως μετά πέφτει απότομα. Η ανησυχία ανεβαίνει στη μέση ηλικία και μετά πέφτει. Το ίδιο και η θλίψη: Ανεβαίνει μέχρι τα 45 και στα 46 αρχίζει να πέφτει κατακόρυφα.

Οι ειδικοί δεν είναι σε θέση να εξηγήσουν ακριβώς το φαινόμενο αυτό – οι εξηγήσεις μοιάζουν να είναι περισσότερες από μία, πάντως δείχνουν να έχουν μια καθολικότητα:

• Για παράδειγμα, οι άνθρωποι στα 40 συνήθως έχουν παιδιά στην εφηβεία που ίσως τους κάνουν τη ζωή λίγο πιο δύσκολη, αλλά στα 46 τα παιδιά αυτά έχουν πλέον μεγαλώσει.
• Μετά τα 45 μπορεί να βρίσκονται σε μεγαλύτερη οικονομική σταθερότητα.
• Μεγαλώνοντας φαίνεται πως μπορούμε να διαχειριστούμε καλύτερα τα συναισθήματά μας, μειώνονται οι εντάσεις με τους γύρω μας, δεν έχουμε πια ούτε κουράγιο ούτε διάθεση για μνησικακίες που προκαλούν θυμό, ενώ έχουμε την εμπειρία να λύνουμε πιο αποτελεσματικά τα προβλήματα.
• Καθηγήτρια ψυχολογίας του Stanford προσθέτει κάτι ακόμα: «τη μοναδική ανθρώπινη ικανότητα να αναγνωρίζουμε την θνητότητά μας και να παρακολουθούμε τους προσωπικούς χρονικούς ορίζοντές μας». Γιατί τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, όπως λέει, γνωρίζουν πως βρίσκονται πιο κοντά στον θάνατο και έτσι φροντίζουν να απολαμβάνουν καλύτερα το παρόν. Επικεντρώνονται σε αυτό που έχει σημασία τώρα και βάζουν λιγότερους μακροπρόθεσμους στόχους.
• Στα 60 και στα 70 σταματάς να αγχώνεσαι για το αν θα βρεις έναν σύντροφο ζωής, αν θα αναλάβεις τη διευθυντική θέση που κυνηγούσες στα 30 και μάλλον «τα βρίσκεις» εν τέλει οριστικά πια με τον εαυτό τους. Όπως γράφει ο Αμερικανός φιλόσοφος William James, «Πόσο ευχάριστη είναι η μέρα που εγκαταλείπουμε τον αγώνα να είμαστε νέοι – ή λεπτοί».