ΤΙ ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΙ ΤΙ ΟΧΙ;

Ψυχή + Θεραπεία. Δύο λέξεις που συνδυάζονται σε μία. Κι όμως, μέσα τους χωρούν έναν ολόκληρο κόσμο. Αυτό είναι η ψυχοθεραπεία. Όλο και περισσότεροι την αναζητούν σε ειδικούς και μη, σε πνευματικές πρακτικές, σε χόμπι, σε αμφιλεγόμενα τελετουργικά κ.ά. Αυτό το κείμενο γράφεται με αφορμή μια πρόσφατη φιλική κουβέντα, η οποία με έκανε να αναλογιστώ τι «επιτρέπεται» και τι όχι κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίας με έναν ψυχοθεραπευτή.

Η Κ. μοιράστηκε μαζί μου ότι ξεκίνησε ψυχοθεραπεία. Αισθανόταν ανακουφισμένη, χαρούμενη, ελαφρώς προβληματισμένη, και αναρωτιόταν τι περίμενε τόσα χρόνια. Όταν όμως περιέγραψε ένα κομμάτι της εμπειρίας της σε κάποιους φίλους, εκείνοι –αυτοπροσδιοριζόμενοι «οπαδοί» της ψυχανάλυσης– αναφώνησαν: «Μα γελάς στην ψυχοθεραπεία; Αυτό είναι οριακά αντιεπαγγελματικό».

Το μυαλό μου θυμήθηκε τόσες και τόσες στιγμές που έχουμε γελάσει με τη θεραπεύτριά μου κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίας. Ανάμεσα σε στενοχώριες, θυμούς, ματαιώσεις και απογοητεύσεις, θα έλεγα πως αυτά τα γέλια, τα αυθόρμητα, τα πηγαία, ίσως και λίγο άβολα κάποιες φορές, μοιάζουν με μικρές «ηλιαχτίδες» που στιγμιαία με ξεγνοιάζουν.

Επανερχόμενη στη συζήτηση με τη φίλη μου, λοιπόν, προβληματίστηκα. Όχι επειδή αμφέβαλλα αν κάνουμε «πραγματική δουλειά» με την ψυχοθεραπεύτριά μου, αλλά γιατί με ξένισε η ύπαρξη μιας τέτοιας, ελιτίστικης αντίληψης.

Σε τέτοια θέματα, η προσωπική εμπειρία μάλλον δεν αρκεί για να καταλήξουμε σε αντικειμενικά συμπεράσματα, οπότε θεώρησα χρήσιμο να απευθυνθώ στην Αγγελική Τζάνου, Ψυχολόγο, MSc, Ψυχοθεραπεύτρια Gestalt. Παρακάτω, συνδιαλεγόμαστε, η καθεμία με τον ρόλο της, σε ερωτήσεις που ίσως γεννήθηκαν και σε σένα διαβάζοντας τις παραπάνω γραμμές.

– Η ψυχοθεραπεία πρέπει να είναι πάντα «σοβαρή»;

Για μένα, ως θεραπευόμενη:

Άραγε, πότε αποφασίστηκε ότι ο πόνος είναι σοβαρός, αλλά η χαρά είναι... ελαφριά, σχεδόν ύποπτη; Ποιος το όρισε αυτό; Η θεραπεία δεν είναι ούτε δραματική παράσταση ούτε stand up comedy. Είναι χώρος που σφύζει από ζωή. Και η ζωή, ευτυχώς, έχει πολλές συναισθηματικές «αποχρώσεις».

Η άποψη της ειδικού:

Η ψυχοθεραπεία είναι σχέση και η σχέση είναι ζωή. Ζεις «σοβαρά»; Σχετίζεσαι «σοβαρά»; Τι σημαίνει, δηλαδή, σοβαρά; Να κάνω τα σωστά, να είμαι καθωσπρέπει, να μην ξεφεύγω; Κι αν η θεραπεία είναι ακριβώς αυτό, να μπορέσω να ξεφύγω από ό,τι με περιορίζει; Να δοκιμάσω να επιτρέψω στον εαυτό μου να γελάσει, να συγκινηθεί, να υπάρξει αυθεντικά και χωρίς σενάριο;

Πολύ σοβαρά το λέω: Το να γελάς στη θεραπεία είναι συχνά ένδειξη ότι κάτι ενεργοποιήθηκε. Το χιούμορ, όταν είναι μία αυθεντική αντίδραση, μπορεί να γίνει θεραπευτικό όσο και το δάκρυ. Γιατί αποκαλύπτει επαφή με τον άλλο, με τον εαυτό, με αυτό που συμβαίνει στο εδώ-και-τώρα. Και, τελικά, η «σοβαρότητα» δεν έχει να κάνει με ύφος, αλλά με παρουσία. Να είμαι στο εδώ-και-τώρα με επίγνωση και αλήθεια. Αυτό, ναι, το παίρνω πολύ σοβαρά.

– Η θεραπεία της ψυχής είναι εφικτή μόνο με την ψυχανάλυση;

Για μένα, ως θεραπευόμενη:

Δεν ξέρω αν υπάρχει μεγαλύτερη παγίδα από το να νομίζεις πως υπάρχει μόνο ένας δρόμος για να γιατρευτεί η ψυχή σου, να νιώσεις καλά, να σε γνωρίσεις. Η ψυχανάλυση είναι σίγουρα μια επιλογή, σαφώς διεισδυτική και απαιτητική. Αλλά δεν είναι η μόνη. Η ουσία δεν είναι με ποια «σχολή» δουλεύεις, αλλά αν νιώθεις ασφαλής, αν ακούγεσαι, αν αρχίζεις να βλέπεις τον εαυτό σου με άλλα μάτια. Αν κάτι αλλάζει. Η ψυχή δεν ζητάει δόγμα, ζητάει χώρο, ροή, σύνδεση, φροντίδα. Ζητάει να τη δεις, όχι να της «φορέσεις» μια θεωρία σαν έτοιμο κοστούμι.

Η άποψη της ειδικού:

Η ψυχή δεν είναι εύκολο να οριστεί. Ούτε να περιοριστεί. Οπότε, πώς θα μπορούσαμε να πούμε πως υπάρχει μόνο ένας τρόπος να τη φροντίσουμε; Η ψυχική δυσκολία ζητά ένα πρόσωπο, μια διαδικασία που με σεβασμό και αποδοχή θα προσφέρει χώρο και χρόνο.

Ο τρόπος που θα επιλέξεις να ανακουφιστείς εξαρτάται από πολλά, όπως τις εμπειρίες σου, τις δυνατότητές σου, τα νοήματα που έχεις δώσει στον πόνο. Για παράδειγμα, όταν έχεις πονοκέφαλο, άλλος θα πάρει παυσίπονο, άλλος θα πιει νερό, άλλος θα κοιμηθεί, άλλος θα ζητήσει αγκαλιά. Το πώς ανακουφίζεσαι έχει να κάνει με το ποιος είσαι, τι έχεις μάθει, τι αντέχεις και τι χρειάζεσαι. Η ψυχοθεραπεία δεν είναι μονόδρομος, είναι μία διαδρομή που έχει πολλές γόνιμες διαδικασίες.

Σημείωση: Όταν μιλάω για ψυχοθεραπεία, εννοώ αυτή τη μορφή θεραπείας που συμβαίνει μέσα από τον διάλογο, τη σχέση και τη σταδιακή επαφή με τον εαυτό και τον άλλο. Η ψυχανάλυση ήταν η αρχή αυτού του δρόμου, αλλά σήμερα δεν είναι ο μόνος διαθέσιμος τρόπος.

– Αν μιλάμε στον ενικό επηρεάζεται η ψυχοθεραπευτική σχέση;

Για μένα, ως θεραπευόμενη:

Ήδη μετά το πρώτο καλωσόρισμα, ο πληθυντικός ευγενείας έγινε ενικός. Για μένα, ο ενικός δεν σημαίνει οικειότητα με την έννοια της παρέας. Σημαίνει ανθρώπινη εγγύτητα. Και η αλήθεια είναι ότι δεν θα μπορούσα να με φανταστώ σε ένα ψυχοθεραπευτικό πλαίσιο, όπου ο ψυχοθεραπευτής ή η ψυχοθεραπεύτρια μού απευθύνεται στον πληθυντικό. Μου μοιάζει αποστασιοποιημένο και άβολο.

Η άποψη της ειδικού:

Υπάρχουν προσεγγίσεις που θεωρούν ότι ο πληθυντικός είναι χρήσιμο εργαλείο. Και ναι, έχει τη θέση του, ειδικά όταν θέλεις να διατηρηθεί ένα πλαίσιο με συγκεκριμένες θεραπευτικές προσδοκίες.

Προσωπικά, μέσα από την εκπαίδευσή μου, την εμπειρία μου ως θεραπευόμενη και ως θεραπεύτρια, βιώνω τον πληθυντικό σαν εμπόδιο. Μοιάζει με κοινωνική συνθήκη που κρατάει απόσταση (όπως όταν μιλάμε σε κάποιον που δεν γνωρίζουμε ή θέλουμε να μείνουμε τυπικοί). Η θεραπεία όμως δεν (θέλω να) είναι μία κοινωνική σύμβαση…

Η θεραπεία είναι σχέση και έχει ως στόχο να περάσουμε από το τυπικό στο βιωματικό. Να μπορέσουμε να σχετιστούμε αληθινά, με όλες τις δυσκολίες και τις προκλήσεις που αυτό φέρει. Μέσα σε αυτό το «μαζί», μαθαίνουμε να παρατηρούμε πώς σχετιζόμαστε, πού δυσκολευόμαστε, πώς απομακρυνόμαστε, πώς μπορούμε να πλησιάσουμε. Ο ενικός, όταν χρησιμοποιείται με σεβασμό και συνείδηση, δεν παραβιάζει τα όρια αλλά τα υπηρετεί. Γιατί γίνεται «γέφυρα» για μια πιο αυθεντική επαφή.

– Είναι σωστό, ο ψυχοθεραπευτής ή η ψυχοθεραπεύτρια να μοιράζονται κάποια στοιχεία για τη δική τους ζωή;

Για μένα, ως θεραπευόμενη:

Κάνουμε ψυχοθεραπεία μαζί σχεδόν δέκα χρόνια. Δεν θα μπορούσα να προσποιηθώ πως δεν ξέρω τίποτα για τη ζωή της. Γνωρίζω, για παράδειγμα, ότι είναι μαμά γιατί ήμουν «εκεί» από την αρχή της εγκυμοσύνης μέχρι τη γέννα και την περίοδο που κάναμε μια μικρή παύση. Δεν μου τα «είπε» για να τα μάθω. Και τώρα που το γράφω, συγκινούμαι. Γιατί, παρότι ξέρω λίγα για εκείνη σε σχέση με όσα έχω μοιραστεί εγώ μέσα στα χρόνια, τελικά κι εκείνη αλλάζει. Η ζωή της δεν έμεινε ίδια όσο η δική μου μετακινούνταν. Εξελίσσεται κι εκείνη. Παράλληλα. Κατά καιρούς, συμβαίνει να αναφέρει κάτι προσωπικό. Ποτέ για να «πει κάτι για τον εαυτό της», ποτέ από αμηχανία ή υπεράσπιση. Πάντα με διακριτικότητα και μέσα από μια σύνδεση με αυτό που κουβαλούσα εγώ τη δεδομένη στιγμή.

Πάντως, δεν νιώθω ότι έχει παραβιαστεί ποτέ το πλαίσιο. Αντίθετα, νιώθω ότι μέσα σε αυτό υπάρχει χώρος και για το ανθρώπινο, το ρεαλιστικό.

Η άποψη της ειδικού:

Η αυτοαποκάλυψη είναι θεραπευτικό εργαλείο. Δεν πρόκειται ούτε για εξομολόγηση, ούτε για φιλική κουβέντα. Είναι επιλογή. Και για μένα είναι σημαντικό να γίνεται όταν «χωράει» στη θεραπευτική σχέση και τη δυναμώνει.

ΜΠΑΙΝΩ ΣΤΟ ΔΩΜΑΤΙΟ ΩΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΡΙΑ –ΜΕ ΤΙΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΜΟΥ, ΤΗΝ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΜΟΥ, ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΟΥ– ΕΝΩ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΕΙΜΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΣ.

Κουβαλάω τη δική μου ιστορία, τις αξίες μου, τη ματιά μου στον κόσμο.

Όταν λοιπόν μοιράζομαι κάτι προσωπικό, το κάνω γιατί κάτι στην παρούσα στιγμή το καλεί. Γιατί μπορεί να βοηθήσει να αναδειχθεί κάτι πιο καθαρά ή/και πιο ανθρώπινα.

Ναι, παλαιότερα η βιβλιογραφία «απέκλειε» την αυτοαποκάλυψη. Όμως, αυτό λέει περισσότερα για την εποχή, λιγότερα για τη σχέση. Η σύγχρονη θεραπεία δεν φοβάται την αυθεντικότητα. Την παρατηρεί, τη μελετά και την εμπιστεύεται. Και τελικά, τη φέρνει στο προσκήνιο ως πράξη παρουσίας.

Αντί επιλόγου

Για το τέλος, κρατώ μία διαδικτυακή ανάρτηση της Αγγελικής Τζάνου που αποδεικνύεται ιδιαίτερα διαφωτιστική, καθώς συνοψίζει πιο «ακαδημαϊκά» όλα όσα χρειάζεται να γνωρίζεις και να λάβεις υπόψη αν σκέφτεσαι να ξεκινήσεις ψυχοθεραπεία ή ακόμα κι αν κάνεις ήδη.

Κ., αν διαβάζεις αυτές τις γραμμές, είμαι περήφανη για σένα! Είμαι περήφανη που έκανες αυτό το βήμα που τόσο λαχταρούσε η ψυχή σου. Και εύχομαι να γελάς συχνά και δυνατά, εντός και εκτός συνεδρίας.