ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ; 17 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΟΥ ΘΑ ΣΕ ΞΑΦΝΙΑΣΟΥΝ

Ποιο είναι το νόημα; Έχω εκφράσει αυτήν την απορία με κάθε δυνατό τρόπο στην ψυχοθεραπεύτριά μου, άλλοτε δειλά, άλλοτε με θυμό, άλλοτε με απογοήτευση και άλλοτε με ειλικρινή περιέργεια. Κάθε φορά το έκανα γνωρίζοντας ότι πρόκειται για ένα ερώτημα που είναι πολύ δύσκολο να απαντηθεί και που σίγουρα έχει απασχολήσει, απασχολεί και θα απασχολεί πολλούς άλλους εκτός από εμένα.

Πριν λίγο καιρό διάβασα ένα άρθρο σε αγγλική εφημερίδα με τον τίτλο: Ποιο είναι το νόημα της ζωής; Περιέγραφε την εμπειρία ενός δημοσιογράφου, που σε μία δύσκολη φάση της ζωής του είχε την εξής απίθανη ιδέα: να ακολουθήσει το παράδειγμα του φιλόσοφου Will Durant, που το 1932 δημοσίευσε ένα βιβλίο με τίτλο «Σχετικά με το νόημα της ζωής» («On the meaning of life»), στο οποίο παρέθετε τις απαντήσεις που είχε λάβει όταν έθεσε σε διάφορους σημαντικούς ανθρώπους την ερώτηση: Ποιο είναι το νόημα της ζωής;

Ο δημοσιογράφος James Bailey αποφάσισε κι εκείνος με τη σειρά του να στείλει γράμματα με την ίδια ερώτηση σε διάφορους σημαντικούς –κατά τη δική του πλέον κρίση– ανθρώπους. Στην αρχή δεν έλαβε καμία απάντηση ή πήρε κάποιες που εξέφραζαν την άρνηση των ερωτηθέντων να συμμετάσχουν στο πείραμά του. Όσο περνούσε ο καιρός, όμως, το γραμματοκιβώτιό του άρχισε να γεμίζει με απαντήσεις που κάποιοι είχαν αποφασίσει να δώσουν στο ερώτημά του.

Σιγά σιγά συνειδητοποιούσε ότι η ίδια η διαδικασία του εγχειρήματός του είχε αρχίσει να δίνει κάποιο νόημα. Τελικά, συνέλεξε κι εκείνος με τη σειρά του το απόσταγμα των ερευνών του σε ένα σχετικό βιβλίο (με τίτλο «The Meaning of Life: Letters from Extraordinary People and their Answer to Life’s Biggest Question»).

Κάποιοι από τους ερωτηθέντες απάντησαν ότι η λέξη νόημα –όσον αφορά στη ζωή– ακούγεται κάπως σαν άστοχος χαρακτηρισμός, ενώ στην προκειμένη περίπτωση η λέξη σκοπός θα ήταν ίσως πολύ πιο κατάλληλη. Ας είναι. Ποιος είναι ο σκοπός της ζωής, λοιπόν;

Κάποιοι μίλησαν για την ικανότητα που αναπτύσσουμε οι άνθρωποι να παραμένουμε στο παρόν και να νοηματοδοτούμε το κάθε λεπτό – αυτό είναι άλλωστε το μόνο στο οποίο έχουμε κάποια επίδραση, το μόνο που μπορούμε να πλάσουμε. Ίσως αυτό να είναι το νόημα ή, καλύτερα, ο σκοπός της ζωής: το να καθορίσουμε το κάθε λεπτό της ύπαρξής μας ενώ είμαστε παρόντες με κάθε μας ιδιότητα.

Το νόημα της ζωής είναι…

Για να ψάξουμε περισσότερο το θέμα, θέσαμε την ίδια ερώτηση σε πολλούς ανθρώπους, που λόγω κάποιου χαρακτηριστικού, εμπειρίας, συμβάντος, συνθήκης, επαγγέλματος κ.ά. θα είχε ενδιαφέρον να μας πουν την άποψή τους για το ποιο είναι τελικά το νόημα.

Χριστίνα Γάκη, γραμματέας στην Ιατρική Σχολή, 56 ετών, άτομο με κινητική αναπηρία:

«Να μη σταματάς, μόνο να προχωράς μπροστά, γιατί με αγάπη, πίστη και δύναμη μπορείς να τα καταφέρεις».

Νίκος Δαββέτας, συγγραφέας:

«Για έναν κυνικό ή απλά ρεαλιστή, το νόημα της ζωής συνοψίζεται σε δύο λέξεις: Επιβίωση και Αναπαραγωγή. Δηλαδή, οτιδήποτε κάνουμε για να επιβιώσουμε αξιοπρεπώς και να ικανοποιήσουμε τις όποιες επιθυμίες. Από την άλλη, οι πιο “ρομαντικοί” πιστεύουν ότι ήρθαν στη ζωή με μία “Αποστολή” που τους ανέθεσε το σύμπαν, ο Θεός ή η ειμαρμένη. Προσωπικά, πιστεύω πως το νόημα της ζωής το δημιουργούμε εμείς, με τις δεξιότητες και την πνευματικότητά μας, που ορίζουν κάθε φορά τους επιμέρους στόχους. Νοηματοδοτούμε τη ζωή μας με τα έργα, τους αγώνες, την προσφορά μας στους αγαπημένους μας ανθρώπους. Κυρίως το τελευταίο, αφού όπως έλεγε και ένας σοφός, υπάρχουμε γιατί συνυπάρχουμε».

Γωγώ Φώτου, 50 ετών, σεναριογράφος:

«Να κάνεις μία δουλειά που δεν σου μοιάζει για δουλειά, επειδή την αγαπάς. Να ξεκουράζεσαι. Να αγαπάς και να αγαπιέσαι. Να μοιράζεσαι στιγμές και ταξίδια με φίλους. Να αγκαλιάζεις τα παιδιά σου. Να γελάς με την ψυχή σου. Να γερνάς χωρίς να λυπάσαι και να μεγαλώνεις με υγεία. Να πιστεύεις σε κάτι ανώτερο από εσένα».

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Εύα, 51 ετών, μητέρα δύο παιδιών, διαγνώστηκε με μεταστατικό καρκίνο του μαστού πριν τρία χρόνια:

«Είχα διαβάσει κάπου ότι το νόημα της ζωής είναι να δίνεις νόημα στη ζωή σου. Δηλαδή, καθένας μας να δίνει το δικό του, κάτι που μου φάνηκε απελευθερωτικό. Φοβόμουν ως τότε μήπως κάνω λάθος… Νόημα πια για μένα είναι να μπορώ να απολαμβάνω τα όμορφα πράγματα στη ζωή και να μπορώ να συγκινούμαι, να γαληνεύω και να χαμογελάω όταν τα συναντώ. Επίσης, σημαντικό για μένα είναι να έχω κάθε μέρα ένα αίσθημα ολοκλήρωσης. Να βάζω μικρούς στόχους. Δηλαδή, να ονειρεύομαι όσα με κάνουν να χαμογελάω και να προσπαθώ για αυτά».

Θοδωρής Θεοχάρης, 15 ετών, μαθητής:

«Να είσαι χαρούμενος. Αλλά για να φτάσει να είναι κανείς χαρούμενος, θα πρέπει στην πορεία να κάνει διάφορα πράγματα που μπορεί να του φαίνονται βαρετά και κουραστικά».

Σόφη Αντρέου, 75 ετών, κατάγεται από την κατεχόμενη Κύπρο:

«Να ζούμε με αγάπη, να συγχωρούμε, να πιστεύουμε, να βοηθάμε… Άλλωστε, όταν προσφέρουμε, παίρνουμε μεγαλύτερη ευχαρίστηση από όταν μας δίνουν κάτι. Χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε ότι στη ζωή μας δεν θα έχουμε μόνο καλά, θα έχουμε και αναποδιές. Εγώ για παράδειγμα, τώρα έχω προβλήματα με την υγεία μου αλλά σκέφτομαι ότι πέρασα μία καλή ζωή, οπότε δεν μπορώ να ξεχάσω τον Θεό. Κάθε μέρα λέω ευχαριστώ, Θεέ μου και βοήθα με, Θεέ μου».

Κ.Σ., ψυχίατρος:

«Το νόημα της ζωής θα προϋπέθετε το έμβιο και ένα πλαίσιο αναφοράς. Η ζωή, πάντως, υπάρχει ανεξάρτητα από εμάς, αλλά δεν υπάρχει νόημα χωρίς τον εαυτό. Στην πρώτη περίπτωση, το πλαίσιο αναφοράς είναι κάτι έξω από τον εαυτό, ενώ στην δεύτερη είναι ο εαυτός, τροποποιώντας το νόημα της ζωής στις δύο περιπτώσεις. Επεκτείνοντας τον παραπάνω συλλογισμό, μπορεί να καταλήξει κανείς για το νόημα της ζωής πως είναι κάτι… του καθενός. Όλων και κανενός, στον χώρο και στον χρόνο…»

Δρ. Γεώργιος Γκουμάς, καρδιολόγος, Διευθυντής της Καρδιολογικής Κλινικής της Ευρωκλινικής Αθηνών:

«Είναι το να συνειδητοποιήσεις ότι η ζωή είναι το σήμερα. Τις ωραίες στιγμές πρέπει να τις διεκδικείς και να τις ζεις τώρα, όχι να τις αναβάλλεις για το μέλλον! Επιπλέον, πρέπει να τις μοιράζεσαι με αγάπη και γενναιοδωρία με τους σωστούς ανθρώπους».

Παναγιώτα Ρήγα, δερματολόγος:

«Νόημα αποκτά η ζωή μέσω της προσφοράς και της αγάπης. Και εμένα ο σκοπός μου είναι μέσω της επιστήμης μου να βοηθήσω κάθε άνθρωπο να αισθάνεται αυτοπεποίθηση και να πιστεύει στη δύναμη και στη μοναδικότητά του».

Ιωάννα Νιαώτη, δημοσιογράφος. Νόσησε με καρκίνο του μαστού σε ηλικία 34 ετών, ενώ ήταν έγκυος. Δεκαπέντε χρόνια μετά, μαμά και παιδί μεγαλώνουν μαζί:

«Το νόημα της ζωής για όλους μας – η σπουδαιότητα όσων μοιάζουν μικρά αλλά δεν είναι. Και για μένα το νόημα της ζωής είναι η τέχνη των σωστών αποστάσεων και η καλή πλευρά των στατιστικών».

Κωνσταντίνα, 49 ετών, επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο, διαγνώστηκε με διαβήτη τύπου 1 σε ηλικία 33 ετών:

«Να βρίσκεις την ανεμελιά ενάντια στο συνεχές βάρος της αυτορρύθμισης. Να μην φοβάσαι το μέλλον και την αδυναμία. Να μην είσαι αυστηρή με τον εαυτό σου».

Μανώλης Καλλιέρης, καρδιολόγος, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Λευκωσίας, διευθυντής της Μονάδας Εμφραγμάτων στο Metropolitan, μέλος του Κολλεγίου των καρδιολόγων των ΗΠΑ:

«Οι ασθενείς στις δύσκολες συνθήκες που αντιμετωπίζουν στο κρεβάτι του πόνου δεν θέλουν στο κομοδίνο ούτε τα πτυχία, ούτε τις επιταγές, αλλά τους ανθρώπους που αγαπούν».

Γιάννης Μπηλιάτης, γυναικολόγος:

«Να δίνεις φροντίδα και αγάπη στους ανθρώπους που σε έχουν ανάγκη, είτε είναι το δικό σου παιδί, είτε ένας συνάνθρωπος που αντιμετωπίζει δυσκολίες. Να προσφέρεις απλόχερα και χωρίς αντάλλαγμα τις όποιες γνώσεις ή ταλέντα σου σε νέοτερους για τη γενικότερη πρόοδο της ανθρωπότητας και αποφυγή της εξάλειψής της. Να είσαι δυνατός, να αναγνωρίζεις ενδεχόμενα λάθη και να επιδιώκεις τη συνεχή αυτοβελτίωση. Τέλος, το σημαντικότερο ίσως νόημα της ζωής είναι η ομαλή και ευεργετική σύνδεση με την τελειότητα του πλανήτη και της φύσης, η οποία προσδίδει εσωτερική ηρεμία και κατανόηση της ασημαντότητας σε σχέση με το απέραντο σύμπαν».

Τάσος Θεοφίλου, 42 ετών, γράφει για να αποφύγει τα έξοδα της ψυχοθεραπείας, εξαιτίας της πενταετούς κράτησής του στις ελληνικές φυλακές:

«Μα δυστυχώς δεν βρίσκω κάτι για απάντηση, αλήθεια δεν με έχει απασχολήσει ποτέ στα σοβαρά, ούτε πιστεύω πως υπάρχει».

Michael Jekyll, 77 ετών, έμεινε διασωληνωμένος στη ΜΕΘ λόγω αναπνευστικής ανεπάρκειας για πέντε εβδομάδες:

«Το να είναι κανείς ζωντανός είναι πολυτέλεια. Κάντε και απολαύστε τα πάντα, ακόμα και τα κακά. Μην περιορίζετε τον εαυτό σας – θα υπάρξουν πολλοί άνθρωποι και συνθήκες που θα το κάνουν αυτό για εσάς. Εξερευνήστε όσο περισσότερο μπορείτε σε όλους τους τομείς της ζωής. Η ζωή είναι αυτό που την κάνουμε. Αφήστε τον κόσμο τουλάχιστον όχι χειρότερο από ό,τι τον βρήκατε».

Δέσποινα Πολυσίδου, 53 ετών, διασώστρια του ΕΚΑΒ:

«Η υγεία είναι το θεμέλιο της ζωής, χωρίς αυτήν όλα χάνουν τη σημασία τους. Το να φροντίζεις την υγεία σου είναι πράξη σεβασμού προς τη ζωή σου. Η ζωή αποκτά νόημα όταν τη γεμίζουμε με αγάπη, καλοσύνη και σχέσεις που μας κάνουν ευτυχισμένους».

Η απάντηση του ChatGPT για το νόημα της ζωής

Το ερώτημα «Ποιο είναι το νόημα της ζωής;» είναι από τα πιο βαθιά και πολυσυζητημένα φιλοσοφικά ερωτήματα. Δεν έχει μία και μοναδική απάντηση – εξαρτάται από το πώς το προσεγγίζει κανείς: φιλοσοφικά, θρησκευτικά, επιστημονικά ή προσωπικά. Φιλόσοφοι όπως ο Αριστοτέλης πίστευαν ότι το νόημα της ζωής είναι η ευδαιμονία – η ολοκλήρωση του ανθρώπου μέσω της αρετής. Υπαρξιστές, όπως ο Σαρτρ και ο Καμύ, θεωρούσαν ότι η ζωή δεν έχει εγγενές νόημα, και ότι εμείς της δίνουμε το νόημά της μέσα από τις επιλογές και τις πράξεις μας. Οι περισσότερες θρησκείες αποδίδουν σκοπό και νόημα στη ζωή μέσω της σχέσης του ανθρώπου με το Θείο. Για παράδειγμα, ο Χριστιανισμός βλέπει τη ζωή ως προετοιμασία για την αιώνια ένωση με τον Θεό. Αν το προσεγγίσουμε προσωπικά –όχι με τη θεωρία, αλλά με την καρδιά– τότε το νόημα της ζωής μοιάζει να είναι κάτι που το φτιάχνεις εσύ, σιγά-σιγά, ζώντας.

Υστερόγραφο

Όπως ίσως είναι αναμενόμενο, ο φιλόσοφος Will Durant και ο δημοσιογράφος James Bailey δεν είναι οι μόνοι που έγραψαν βιβλίο ή εξέφρασαν με κάποιον τρόπο την άποψή τους για το νόημα της ζωής. Αν και δεν μπορούν να αναφερθούν όλα εδώ, δεν μπορούμε να αφήσουμε απέξω το σημαντικότερο όλων: «Το νόημα της ζωής» του Αυστριακού Βίκτορ Ε. Φρανκλ (1905–1997), νευρολόγου, ψυχολόγου, φιλόσοφου και επιζόντα του Ολοκαυτώματος, το οποίο και έγινε μπεστ σέλερ και μπήκε στη λίστα με τα δέκα πιο επιδραστικά βιβλία στις Η.Π.Α.