ΑΝΟΙΑ: ΤΙ ΣΧΕΣΗ ΕΧΟΥΝ ΟΙ ΦΙΛΟΙ, ΤO SMARTPHONE ΚΑΙ Η ΟΔΗΓΗΣΗ;

Ο αγώνας για την πρόληψη της γνωστικής εξασθένησης και της άνοιας συνεχίζεται. Μετά τις φιλίες, νέα έρευνα βάζει στους συμμάχους το κινητό και την άδεια οδήγησης.

Στο ταξίδι του γήρατος, είμαστε όλοι επιβάτες. Κι ενώ μια μερίδα επιστημόνων και biohackers αναζητούν τρόπους να το σταματήσουν ή –πιο φιλόδοξα– να το αντιστρέψουν, για άλλους το ζητούμενο είναι πιο απλό και απτό: να μας ενημερώσουν πώς μπορούμε στην καθημερινότητά μας να θωρακιστούμε από κινδύνους και προβλήματα υγείας που τείνουν να εμφανίζονται όσο οδεύουμε προς τη δύση μας, όπως η άνοια.

Με το τελευταίο καταπιάστηκαν οι ερευνήτριες Francesca Morganti και Ilia Negri, από τα Πανεπιστήμια του Μπέργκαμο και της Καλαβρίας αντίστοιχα, αναζητώντας στον καθημερινό τρόπο ζωής όσα μπορούν να προφυλάξουν από την άνοια. Σύμφωνα με τα ευρήματά τους, που δημοσιεύονται στο Brain Sciences (2025), οι λύσεις είναι απλές και ευχάριστες: οι βόλτες με το αυτοκίνητο, οι κοινωνικές συναναστροφές και η επαφή με την τεχνολογία –ακόμη και τα παιχνίδια στο smartphone– μπορούν να φρενάρουν τη γνωστική φθορά και τις διεργασίες που προετοιμάζουν το έδαφος για τη νευρολογική διαταραχή.

Η σημασία του γνωστικού αποθεματικού

Όπως σημειώνουν οι ερευνήτριες, οι παραπάνω δραστηριότητες «διαθέτουν αποδεδειγμένα υψηλό βαθμό προγνωστικής αξίας όσον αφορά το γνωστικό αποθεματικό στο πλαίσιο της γήρανσης». Τι είναι όμως το γνωστικό αποθεματικό; Κατά την επίσημη ορολογία, πρόκειται για ένα σύστημα του εγκεφάλου το οποίο επιχειρεί να αντισταθμίζει τις νευρωνικές ατροφίες και απώλειες που φέρνουν φυσιολογικά το γήρας ή κάποια νευροεκφυλιστική ασθένεια, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ.

Πιο απλά, είναι ένα πνευματικό οπλοστάσιο που ενισχύουμε καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής μας διαβάζοντας, μαθαίνοντας πράγματα, λύνοντας σταυρόλεξα και γρίφους, επικοινωνώντας με ανθρώπους και όπως αλλιώς βάζουμε το μυαλό μας να δουλεύει και να γίνεται πιο ευέλικτο. Όλα αυτά για να μπορεί να βρίσκει εναλλακτικούς δρόμους όποτε συναντά εμπόδια.

iStock

Οι ερευνητές μίλησαν με 32 άτομα άνω των 65 ετών, που περνούσαν ελέγχους γνωστικής υγεία σε ένα κέντρο εκτίμησης άνοιας στη Βόρεια Ιταλία. Μέσα από ημιδομημένες συνεντεύξεις, οι ερευνήτριες επιχείρησαν να εμβαθύνουν σε τρεις βασικούς τομείς:

• τον τρόπο ζωής (διατροφή, χόμπι και χρήση τεχνολογίας κ.ά.),
• τους στρεσογόνους παράγοντες (σοβαρά γεγονότα ζωής, όπως ασθένεια, μια μετακόμιση κ.ά.),
• την κοινωνικότητα (φιλίες, οικογενειακές σχέσεις και αίσθηση κοινότητας).

Έπειτα, συνέκριναν τις απαντήσεις με τις βαθμολογίες των συμμετεχόντων σε ένα Μίνι Τεστ Νοητικής Αξιολόγησης (Mini-Mental State Examination/MMSE) για τον εντοπισμό πρώιμων ενδείξεων άνοιας και βρήκαν ότι ο τρόπος ζωής και οι κοινωνικές επαφές αποτελούν ισχυρούς συμμάχους της εγκεφαλικής υγείας, σε αντίθεση με την ελάχιστη επίδραση των στρεσογόνων παραγόντων.

iStock

To smartphone... όργανο γυμναστικής για τους νευρώνες

Η μελέτη έδειξε ότι όσοι χρησιμοποιούσαν τακτικά την τεχνολογία, όπως smartphones, υπολογιστές ή tablets, είχαν καλύτερες επιδόσεις στο τεστ MMSE. Γιατί; Η τεχνολογία κρατά τον εγκέφαλο ενεργό, σε προκαλεί να μάθεις νέες δεξιότητες και σε συνδέει με τον σύγχρονο κόσμο. Είναι ένα είδος γυμναστικής για τον εγκέφαλο, εξ ου και «η ενσωμάτωση υπολογιστών και άλλων ψηφιακών συσκευών στη ζωή των ηλικιωμένων ενισχύει την αίσθηση συμμετοχής στη σύγχρονη πραγματικότητα, διευκολύνοντας την αντίληψη ευθυγράμμισης με την τεχνολογική πρόοδο», σημειώνουν οι Morganti και Negri.

Μάλιστα, καθώς η εκμάθηση νέων τεχνολογιών γίνεται δυσκολότερη αν έχει εμφανιστεί η γνωστική φθορά, η συμβουλή είναι ξεκινήστε από νωρίς: μάθετε νέες εφαρμογές, σερφάρετε στο διαδίκτυο, παίξτε παιχνίδια και, με την πρώτη ευκαιρία, αφιερώστε λίγο χρόνο σε εκείνον τον boomer γονιό ή παππού που παλεύει με το «μαραφέτι». Έχει περάσει πια τα 65 και μαζί το κατώφλι του υψηλού κινδύνου για άνοια; Ακόμα και αν καταφέρει να μάθε πώς να κάνει βιντεοκλήσεις στα παιδιά ή τα εγγόνια –να στέλνει και καμιά καρδιά ή χαριτωμένα αρκουδάκια σε μηνύματα– θα του κάνει καλό.

ΑΡΚΕΙ Η ΥΙΟΘΕΤΗΣΗ ΜΙΑΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΥΝΗΘΕΙΑΣ ΓΙΑ ΝΑ ΒΕΛΤΙΩΘΕΙ ΤΟ ΣΚΟΡ ΣΤΟ ΤΕΣΤ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΤΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΜΙΑ ΜΟΝΑΔΑ.

Η οδήγηση ενισχύει τη μνήμη

Δείκτη καλύτερης γνωστικής υγείας αποδείχθηκε και η άδεια οδήγησης, εφόσον είναι σε ισχύ, καθώς η οδήγηση δεν αφορά απλώς τη μετακίνηση από ένα σημείο στο άλλο. Είναι μια σύνθετη δραστηριότητα που εμπλέκει μνήμη, προσοχή και επίλυση προβλημάτων.

Ειδικά η οδήγηση σε αστικές περιοχές είναι καλύτερη για τη χωρική μνήμη και τις δεξιότητες προσοχής· σε κρατά σε εγρήγορση, σε αναγκάζει να επεξεργάζεσαι πληροφορίες γρήγορα και να παίρνεις αποφάσεις, προσφέροντας ταυτόχρονα αυτονομία και καλύτερη διάθεση και αυτοεκτίμηση.

iStock

Για άτομα που δεν οδηγούν ή απέχουν από το τιμόνι λόγω ηλικίας, μια εναλλακτική αποτελούν δραστηριότητες που ακονίζουν τις χωρικές δεξιότητες, όπως παιχνίδια με χάρτες ή εξερεύνηση νέων περιοχών.

Φίλοι κατά του Αλτσχάιμερ

Η δύναμη της φιλίας αποτυπώθηκε στις υψηλότερες βαθμολογίες που πέτυχαν στο τεστ MMSE συμμετέχοντες με ενεργούς κοινωνικούς κύκλους και ισχυρούς διαπροσωπικούς δεσμούς. «Άτομα με περιορισμένο αριθμό σχέσεων και χαμηλή ποιότητα σχέσεων φαίνεται να διατρέχουν σημαντικά αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης νευροεκφυλιστικής νόσου» υπογράμμισαν οι ερευνήτριες, σχολιάζοντας πως «περίπου ένας στους δέκα που δήλωσαν ότι νιώθουν μοναξιά παρουσίασαν γνωστική εξασθένηση».

Η ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΧΤΙΖΕΤΑΙ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΕΡΓΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ, ΤΙΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΥΤΟΦΡΟΝΤΙΔΑ.

Αν αναρωτιέστε πώς οι φίλοι και οι φίλες σας γίνονται φρουροί της γνωστικής μας υγείας, σκεφτείτε πως είναι αυτοί που μας προσφέρουν συναισθηματική στήριξη, διατηρούν την επαφή ζωντανή και δημιουργούν ευκαιρίες για κοινές εμπειρίες.

Δεν είναι το στρες ο μεγαλύτερος εχθρός

Παραδόξως, έντονα στρεσογόνα γεγονότα, όπως η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή μια σοβαρή ασθένεια, δεν συνδέθηκαν με χαμηλότερες βαθμολογίες στο τεστ MMSE. Γιατί; Η απάντηση κρύβεται στην ανθεκτικότητα, δηλαδή την ικανότητά μας να ανακάμπτουμε από τις δυσκολίες. Οι ερευνήτριες παρέπεμψαν στην Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία, που σημειώνει ότι «το να είσαι ανθεκτικός σημαίνει ότι έχεις τη δύναμη να ανταποκρίνεσαι σε τραυματικά ή αγχωτικά γεγονότα και να αναδιοργανώνεις τη ζωή σου θετικά».

Η ανθεκτικότητα χτίζεται μέσα από το ενεργό κοινωνικό δίκτυο, τις υποστηρικτικές σχέσεις αλλά και την αυτοφροντίδα, με πρακτικές όπως ο διαλογισμός, η ψυχοθεραπεία ή οι ειλικρινείς συζητήσεις με φίλους.

Αρκεί μια μόνο αλλαγή

Η έρευνα έδειξε ότι αρκεί η υιοθέτηση μιας υγιεινής συνήθειας για να βελτιωθεί το σκορ στο τεστ γνωστικής λειτουργίας κατά περισσότερο από μία μονάδα. Η τροποποίηση κοινωνικών συνηθειών, η διατήρηση της άδειας οδήγησης και η χρήση νέων τεχνολογιών μπορούσαν να αυξήσουν το σκορ περισσότερο από έξι μονάδες.

Μολονότι πρόκειται για μικρή μελέτη, με μόνο 32 συμμετέχοντες, η ουσία παραμένει: υιοθετώντας προστατευτικές συνήθειες από νωρίς, ενισχύουμε τη γνωστική μας υγεία και την προστατεύουμε μακροπρόθεσμα.