ΔΕΠΥ: 7 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΙΔΕΙΝΩΝΟΥΝ ΤΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ

Οι ειδικοί τονίζουν ότι ορισμένες καθημερινές συνήθειες και περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορούν να χειροτερέψουν τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ. Δες τι μπορεί να φταίει – και τι μπορείς να αλλάξεις.          

Δυσκολεύομαι να δω τη ΔΕΠΥ σαν απλό ζήτημα νευροδιαφορετικότητας, παρότι κατανοώ την προσπάθεια καταπολέμησης του στίγματος ατόμων με νευροαναπτυξιακές διαταραχές. Δεν είναι όλα απλώς διαφορετική λειτουργία του εγκεφάλου. Όπως και με τις διαταραχές του αυτιστικού φάσματος, μιλάμε για καταστάσεις με νευροβιολογικό υπόστρωμα και σημαντικές επιπτώσεις στη συμπεριφορά, τη σκέψη και τη συναισθηματική λειτουργία – εξ ου και στον αγγλόφωνο επιστημονικό λόγο συνηθίζεται να ορίζονται ως νευροψυχιατρικές διαταραχές.

Στην περίπτωση της ΔΕΠΥ, της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας, δεν ξέρω αν υπήρξε ποτέ στιγματισμός. Τουλάχιστον στη χώρα μας, που την έμαθε τα τελευταία χρόνια (ενώ έξω τη μελετούσαν από τη δεκαετία του 1990) είχαμε μόνο ζωηρά, υπερκινητικά παιδιά και τεμπέληδες ή ανυπάκουους μαθητές. Δεν υπήρχε μια κοινή διάγνωση για να στιγματιστούν εξαιτίας της. Κι όταν τελικά μάθαμε περί τίνος πρόκειται, την αντιμετωπίσαμε όπως οι ρομαντικοί τη φυματίωση τον 19ο αιώνα: σαν κάτι όμορφο και γοητευτικό, σίγουρα όχι θανατηφόρο, μα τόσο χαριτωμένο που αξίζει να το έχεις.

Τα άτομα με ΔΕΠΥ δεν υπήρξαν ποτέ εξωτικά πουλιά. Σε αντίθεση με τον αυτισμό ή τη διπολική διαταραχή, από τα οποία πάσχουν συχνά οι χαρισματικές προσωπικότητες, από τη διάγνωσή τους έλειπε το μυστήριο και η σκοτεινή γοητεία. Τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ είναι πολύ κοινά, τοποθετημένα στο φάσμα της τυπικής ανθρώπινης συμπεριφοράς: όλοι ξεχνάμε κάπου-κάπου τα κλειδιά, όλοι χάνουμε κάποιο ραντεβού ή δυσκολευόμαστε να συγκεντρωθούμε... Όπως μας επιβεβαιώνουν καθημερινά τα βίντεο σε TikTok και Instagram, όλοι έχουμε λιγάκι ΔΕΠΥ.

iStock

Τα προβλήματα της ζωής με ΔΕΠΥ

Μιλούσα πρόσφατα με έναν φίλο λογοθεραπευτή, ο οποίος έχει εργαστεί για χρόνια με μαθητές με νευροαναπτυξιακές διαταραχές στο πλαίσιο παράλληλης στήριξης. Μου έλεγε πόσο σιχαίνεται τα βίντεο για τη ΔΕΠΥ στα social media. Δεν είναι ακριβώς (ή μόνο) ότι παραπληροφορούν· κυρίως δίνουν τη μισή αλήθεια.

Η εικόνα ενός ανθρώπου που ξεκινά μια δουλειά και σε ελάχιστο χρόνο έχει «ανοίξει» άλλες πέντε μοιάζει γλυκούλα και αθώα – εκτός αν η πρώτη ήταν να ανάψει το μάτι με το λάδι για να τηγανίσει. Ωστόσο, η ζωή με ΔΕΠΥ δεν είναι μόνο αυτό. Είναι ακόμη μεγάλες πιθανότητες για νευροψυχιατρικές συννοσηρότητες, όπως αγχώδης διαταραχή και κατάθλιψη, για δυσκολίες στην προσωπική ζωή και μεγαλύτερη ροπή στις καταχρήσεις.

Ανήκω στους πολλούς που διαγνώστηκαν με τη διαταραχή στην ενήλικη ζωή –συγκεκριμένα στα 36– ύστερα από παραίνεση τριών ανθρώπων, ενός διαγνωσμένου με ΔΕΠΥ και δύο που τη ζουν σε δικούς τους. Μολονότι τη γνώριζα ως συντάκτης θεμάτων υγείας, ποτέ δεν αναζήτησα στοιχεία της στον εαυτό μου. Δεν με απασχόλησε ιδιαίτερα και, όπως φάνηκε στην πορεία, ούτε τους γονείς μου. (Για μια οικογένεια στην ελληνική επαρχία των '90s, για το παιδί υπήρχε το «έλα, μωρέ, είναι υπερκινητικό» και η δυσλεξία).

Ο ΕΝΗΛΙΚΑΣ ΜΕ ΔΕΠΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΖΕΙ ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΣΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΕΙ ΤΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ.

Απευθύνθηκα σε ψυχίατρο με ειδίκευση στη ΔΕΠΥ σε παιδιά και ενήλικες. Για τη διάγνωση χρειάστηκαν συνεδρίες, ένα σχετικά μεγάλο ερωτηματολόγιο και η συμμετοχή ενός ανθρώπου που με γνώριζε καλά από βρέφος, εν προκειμένω της μητέρας μου. Κλήθηκε να απαντήσει σε διάφορα ερωτήματα, από το αν έκλαιγα μωρό στον ύπνο μου και χαλούσα το παιχνίδι των άλλων απλώς «για να τους την σπάσω», έως το αν ήταν ηράκλειος άθλος να ολοκληρώσουμε τα μαθήματα του σχολείου και πώς συμπεριφερόμουν ως έφηβος.

Με τη διάγνωση ήρθε η ανακούφιση. Κάποιος μου εξηγούσε τι ήταν αυτή η φασαρία στο κεφάλι, η ανησυχία που μου κόστιζε τον βραδινό ύπνο, οι εκρήξεις από το πουθενά και οι παρορμητικές συμπεριφορές που μπορούσαν να χαλάσουν σχέσεις.

Όταν ρώτησα τον ψυχίατρο «γιατί τώρα;», μου είπε ότι δεν προέκυψε ξαφνικά. Η διαταραχή υπάρχει εκ γενετής και, για διάφορους λόγους, τα συμπτώματα μπορεί να επανεμφανιστούν έντονα και διαφορετικά απ' ό,τι στην παιδική ηλικία. «Ένα παιδί με ΔΕΠΥ», μου είπε, «τρέχει συνέχεια, κινείται, γιατί έχει ανάγκη από ερεθίσματα για να καταλάβει τι νιώθει. Ως ενήλικας, σταματά προφανώς να τρέχει – αλλά πρέπει όλα να τα ζει όλα στο κόκκινο για να κατανοήσει τι του συμβαίνει. Γι' αυτό ο θυμός, γι' αυτό τα νεύρα, γι' αυτό όλο αυτό το drama».

7 παράγοντες που επιδεινώνουν τη ΔΕΠΥ

Το «όλοι έχουμε λιγάκι ΔΕΠΥ» μου θυμίζει το «όλοι έχουμε λίγο κατάθλιψη» – μέχρι να ακουστεί η λέξη αντικαταθλιπτικά μέσα σε φράσεις όπως «μου τα έγραψε ο Ψ γιατί δεν ήθελα να αφήσω το κρεβάτι». Έχουμε μια ευκολία να μιλάμε για νευροψυχιατρικές διαταραχές, μάλλον γιατί παριστάνεις ευκολότερα τον γιατρό όταν λείπουν τα σωματικά συμπτώματα. Γιατί τα λέω αυτά;

Μια συνάδελφος που προώθησε ένα άρθρο της Telegraph με τους 7 παράγοντες που επιδεινώνουν τη ΔΕΠΥ. Εκεί, ο Δρ James Kustow, ψυχίατρος με ειδίκευση στη διαταραχή, εξηγεί ότι επειδή η ΔΕΠΥ είναι κατά βάση μια διαταραχή απορρύθμισης, μπορεί να χειροτερέψει από τον ελλιπή ύπνο, τη διατροφή, το ψηφιακό overload και τις ορμονικές μεταβολές. Είναι ενδιαφέρον να γνωρίζεις τους παράγοντες αυτούς. Αν σου φανούν γνώριμοι, δες το μόνο σαν καμπανάκι να ψαχτείς (εφόσον το θες) και όχι ως διάγνωση.

iStock

1. Έλλειψη ρουτίνας και σταθερότητας

Η απουσία σταθερού προγράμματος μπορεί να κάνει την καθημερινότητα με ΔΕΠΥ να μοιάζει χαοτική και απρόβλεπτη. Όπως εξηγεί ο ψυχίατρος Δρ James Kustow, η διαταραχή είναι σαν πλοίο παρασυρμένο από τον άνεμο και τα άτομα χρειάζονται άγκυρες να τα κρατήσουν ασφαλή.

Τι μπορείς να κάνεις: Βάλε τη συνέπεια στη ζωή σου, φροντίζοντας για σταθερές όπως ένα μάθημα, ένα χόμπι ή συγκεκριμένες ώρες δουλειάς, που μπορούν να δημιουργήσουν ρουτίνα. Κράτα ημερολόγιο με τις υποχρεώσεις και  φρόντισε ακόμα και τα γεύματα ή η λήψη φαρμάκων να γίνονται ίδια ώρα.

2. Κακός ύπνος

ΔΕΠΥ και κακός ύπνος βαδίζουν χέρι-χέρι. Το διαταραγμένο βιολογικό ρολόι (κιρκάδιος ρυθμός) και η αϋπνία είναι συχνά στα άτομα με τη διαταραχή, με συνέπεια μεγαλύτερη αδυναμία συγκέντρωσης και παρορμητικότητα. Η Δρ Fleur-Michelle Coiffat, ψυχολόγος με ειδίκευση στη νευροδιαφορετικότητα, σημειώνει πως «τα άτομα με ΔΕΠΥ συχνά μένουν ξύπνια αναζητώντας ερεθίσματα, όπως το scrolling στα social media, κρατώντας έτσι τον εγκέφαλο σε υπερένταση».

Τι μπορείς να κάνεις: Χτίσε μια χαλαρή ρουτίνα πριν τον ύπνο. Σβήσε τις οθόνες, χαμήλωσε τα φώτα, κάνε μπάνιο, διάβασε ή κάνε stretching. Αν το μυαλό σου το βράδυ κάνει κατοστάρια, η άσκηση μέσα στη μέρα βοηθά. Γράψε τις σκέψεις σου σ’ ένα χαρτί και δοκίμασε διαλογισμό.

3. Αρνητικός τρόπος σκέψης

Πολλά άτομα με ΔΕΠΥ κουβαλούν βαρύ φορτίο, με χαρακτηρισμούς τύπου «τεμπέλης», «ανοργάνωτος» ή «χωρίς κίνητρο». Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αισθήματα ντροπής, χαμηλή αυτοεκτίμηση και φόβο απόρριψης. «Μπορεί να πιστεύεις ότι κανείς δεν σε συμπαθεί ή ότι πάντα θα πεις κάτι λάθος» λέει η Δρ Coueffé.

Τι μπορείς να κάνεις: Επικοινώνησε τις ανάγκες σου, π.χ. ζήτα με πιο άμεσο τρόπο feedback από τους ανθρώπους του κύκλου σου ή απλές αλλαγές στον τρόπο που σε προσεγγίζουν. Ο DΔρ Kustow προτείνει την καλλιέργεια μιας νοοτροπίας εξέλιξης: «Όταν αντιμετωπίζεις μια δυσκολία, σκέψου τι μαθαίνεις από αυτήν». Η υποστήριξη από ανθρώπους, η ψυχοθεραπεία και σχετικές δομές (σύλλογοι κ.ά.) μπορούν να βοηθήσουν.

4. Κακή διατροφή

Η ανάγκη για συνεχές μπουστάρισμα σε οδηγεί συχνά στη ζάχαρη, την καφεΐνη και τα επεξεργασμένα φαγητά. Ωστόσο, οι διακυμάνσεις στα επίπεδα σακχάρου από τέτοιες επιλογές χειροτερεύουν την εστίαση και αυξάνουν την ανησυχία. Έπειτα, σημειώνει η Δρ Coueffé, πολλοί ξεχνούν να φάνε επειδή έχουν επικεντρωθεί σε μια εργασία, και καταρρέουν αργότερα.

Τι μπορείς να κάνεις: Φρόντισε να τρως τακτικά και να έχεις πρόχειρα σνακ, όπως ξηρούς καρπούς. Βάλε πρωτεΐνη σε κάθε γεύμα, απόφυγε τη ζάχαρη και τους απλούς υδατάνθρακες. Αντί για sugar rush, αναζήτησε φυσική διέγερση μέσα από τη μουσική, την άσκηση ή μια βουτιά σε κρύο νερό.

5. Περιβάλλον και ερεθίσματα

Τα πολλά ερεθίσματα και ο θόρυβος μπορεί να απορρυθμίσουν ένα ήδη υπερφορτωμένο νευρικό σύστημα. Όμως, για μερικούς, λίγη διέγερση είναι απαραίτητη για να μην πέσουν στην... απραξία. (Έρευνες δείχνουν ότι μουσικές με γρήγορες εναλλαγές, όπως η techno, βοηθούν καλύτερα στη συγκέντρωση).

Τι μπορείς να κάνεις: Φρόντισε να έχεις διαλείμματα από την οθόνη, χρόνο για κίνηση και ξεκάθαρες μεταβάσεις μέσα στη μέρα. Δουλειές που περιλαμβάνουν επίλυση προβλημάτων, δημιουργικότητα και ποικιλία μπορεί να σου ταιριάζουν. Αντιμετώπισε το περιβάλλον σου σαν κάτι που μπορείς να διαμορφώσεις – όχι σαν κάτι που πρέπει να αντέχεις.

6. Αλλαγές στα επίπεδα ορμονών

Η περιεμμηνόπαυση και η εμμηνόπαυση μπορεί να επιδεινώσουν τη ΔΕΠΥ ή και να τη φέρουν στο φως. «Καθώς πέφτουν τα οιστρογόνα, πέφτει και η ντοπαμίνη. Μια γυναίκα στα 40 της μπορεί να χρειάζεται προσαρμογή της φαρμακευτικής αγωγής ή θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης», λέει ο Δρ Kustow.

Τι μπορείς να κάνεις: Συζήτησε με κάποιον ειδικό για προσαρμογές στα φάρμακα ή την πιθανότητα ορμονικής θεραπείας. Μερικές φορές, μπορεί να βοηθήσει και ένα ήπιο αντικαταθλιπτικό.

7. Τοξίνες και φλεγμονή

Η ΔΕΠΥ μπορεί να συνδέεται με αυξημένη ευαισθησία του ανοσοποιητικού, άρα περισσότερες αλλεργίες, αυτοάνοσα και χρόνια φλεγμονή. Σύμφωνα με τον Δρ. Kustow, αρκεί η μούχλα σε ένα σπίτι για να επηρεάσει την εγκεφαλική λειτουργία σε άτομα με τη διαταραχή.

Τι μπορείς να κάνεις: Προσπάθησε να μειώσεις την έκθεση σε τοξίνες. Αν π.χ. έχεις κάποια αλλεργία, άλλαξε σταδιακά προϊόντα καθαρισμού και περιποίησης με λιγότερο επιβαρυντικά στοιχεία, και προτίμησε όσο μπορείς τρόφιμα χωρίς αλλεργιογόνα.