ΜΙΑ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΜΙΛΑ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ

Μια νέα παράσταση περιοδεύει σε σχολεία της Βρετανίας, ενημερώνοντας παιδιά και εφήβους για την αυτοχειρία και τα προειδοποιητικά σημάδια του αυτοκτονικού ιδεασμού.

Ο Jake είναι ένας έφηβος που μοιάζει να μην του λείπει τίποτα – ώσπου ο φαινομενικά τέλειος κόσμος του καταρρέει, όταν τον απορρίπτουν από μία ακαδημία ποδοσφαίρου. Αυτή η αποτυχία, ένα πρώτο στραπάτσο στο όνειρό του για αθλητική καριέρα, θα τον βυθίσει στο σκοτάδι, εκείνο το πυκνό που σε εμποδίζει να διακρίνεις ακόμα και την αξία της ζωής. Όμως ο Jake θα ξαναβρεί τον δρόμο του προς το φως με τη βοήθεια ενός νοερού τυμπανιστή.

Αυτή είναι η υπόθεση του The Drummer Boy, μιας παράστασης που θα περιοδεύσει σε 15 σχολεία και κολέγια του Ηνωμένου Βασιλείου με στόχο να ενημερώσει νέους και παιδιά για την αυτοχειρία και πώς μπορούν να αναγνωρίσουν σημάδια αυτοκτονικού ιδεασμού στους φίλους τους.

Το έργο αγγίζει ένα ευαίσθητο –γενικά και ειδικά– θέμα. Το βάρος της απώλειας ενός ανθρώπου που οδηγήθηκε στο απονενοημένο είναι ασήκωτο. Από τη χαραμάδα που ανοίγει στην ψυχή των πενθούντων η βίαιη φυγή, θα εισβάλουν με δύναμη σύμφωνα με έρευνα  συναισθήματα ενοχής, σύγχυσης, απόρριψης, ντροπής και θυμού. Φαίνεται πως το μοτίβο αυτό το γνωρίζουν από πρώτο χέρι όλο και περισσότεροι Βρετανοί· τα τελευταία χρόνια, οι αρμόδιες αρχές καταγράφουν αυξανόμενο αριθμό αυτοκτονιών σε παιδιά και νέους.

«Ήμουν δάσκαλος για πολλά χρόνια και νιώθω ότι κατανοώ πώς ανταποκρίνονται οι νέοι σε τέτοιου είδους περιεχόμενο, κάτι που βοήθησε πολύ», δήλωσε ο συγγραφέας του έργου, Rob John, μιλώντας στο BBC Radio Suffolk για την παράσταση και τη συνεργασία του με επαγγελματίες ψυχικής υγείας, ώστε το τελικό αποτέλεσμα να αγγίζει την ψυχική υγεία των νέων με τρόπο λιτό μα ουσιαστικό.

Στον εναρκτήριο μονόλογο, ο Jake μιλά για έναν ρυθμικό χτύπο που ακούει στο κεφάλι του. Είναι ένα αγόρι με τύμπανο που τον πλησιάζει σιγά σιγά. Η συνέχεια του έργου ξεδιπλώνεται σαν μια συνεδρία συμβουλευτικής, με σκηνές από διαφορετικές σχολικές χρονιές να αποτυπώνουν τις μεταπτώσεις της ψυχικής του κατάστασης: τις καλές στιγμές, τις δύσκολες περιόδους και την έξοδό του από αυτές.

Αν και η λέξη αυτοκτονία δεν αναφέρεται ποτέ ρητά, γίνονται σαφείς αναφορές σε αυτοτραυματισμό και συναισθήματα βαθιάς θλίψης. Το έργο κλείνει με τον Jake να απευθύνεται στο κοινό ρωτώντας: «Είστε καλά;»

Οι αυτοκτονίες σε αριθμούς

Δεν ξέρω τι δύναμη μπορεί να κρύβει η καταληκτική ατάκα του ηθοποιού. Το 2023, το Monash University στην Αυστραλία στήριξε ολόκληρη εθνική εκστρατεία ψυχολογικής αλληλοϋποστήριξης με σύνθημα R U OK? Day, δηλαδή την ημέρα του «Είσαι εντάξει;». Στόχος του ερευνητικού project ήταν κατά πόσο η απλή, ανθρώπινη κουβέντα θα μπορούσε να αποτρέψει ανθρώπους με αυτοκτονικό ιδεασμό από την απόπειρα, σε μια περίοδο που οι αυτοχειρίες πολλαπλασιάζονταν διαρκώς.

Αν και δεν πέτυχε άμεση μείωση των αυτοκτονιών, κατάφερε να προαγάγει την κοινωνική υποστήριξη και την ψυχική ευεξία, ιδιαίτερα στις ηλικίες 25-50 ετών – με τους άνδρες να αποτελούν το κατεξοχήν ευάλωτο φύλο στην επιδημιολογία των αυτοκτονιών.

Τα παραπάνω μπορεί να σημαίνουν πολλά ή και τίποτα για την παράσταση στη Βρετανία. Προσωπικά, θα ήθελα να την παρακολουθήσω, αλλά όχι μόνος. Θα ήθελα να πάρω από το χέρι εκείνη την 20χρονη που δουλεύαμε κάποτε μαζί σε ένα τηλεφωνικό κέντρο, να γυρίσουμε μαζί στην πρώτη νιότη, να ακούσει έστω και με καθυστέρηση ετών όσα έχει να της πει ο Jake και να του απαντήσει με ειλικρίνεια όταν τη ρωτήσει «Είσαι καλά;».

Pexels Mikhail Nilov

Το όνομά της περιττό. Το ζήτημα είναι λεπτό, πιο λεπτό ενδεχομένως από τις χαρακιές που διέτρεχαν συχνά τους καρπούς της, τις οποίες προσπαθούσε να κρύψει με τον επιμελώς τυλιγμένο επίδεσμο. «Έπεσα από το ποδήλατο», έλεγε κάθε φορά που τη ρωτούσαμε αν είναι καλά – μα πόσες φορές να πέσει σε διάστημα μηνών ένας άνθρωπος από το ποδήλατο;

Το Κέντρο Πρόληψης της Αυτοκτονίας ΚΛΙΜΑΚΑ σημειώνει πως σε κάθε καταγεγραμμένη αυτοκτονία, αντιστοιχεί πολύ μεγαλύτερος αριθμός εφήβων που αυτοτραυματίζονται χωρίς να ζητούν βοήθεια, είτε λόγω άγνοιας είτε λόγω στίγματος. Παρότι τα ποσοστά αυτοκτονιών στις ηλικίες 15–19 ετών στην Ελλάδα είναι χαμηλότερα από χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο (2,2 έναντι περίπου 5-6 ανά 100.000 κατοίκους), κάθε απώλεια παραμένει τραγική και αποτελεί ένδειξη βαθύτερης κοινωνικής και ψυχικής πίεσης, που συχνά παραμένει αόρατη.

Σύμφωνα με το άρθρο της ΚΛΙΜΑΚΑΣ, έως και 10%–15% των εφήβων παρουσιάζει τέτοιες συμπεριφορές, ένα ποσοστό εκ των οποίων θα οδηγηθεί σε απόπειρα ή και αυτοκτονία χωρίς έγκαιρη παρέμβαση. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ορίζει την αυτοκτονία ως την 3η κύρια αιτία θανάτου στον κόσμο για τις ηλικίες 15–29 ετών.

Τον περασμένο Μάρτιο, το τμήμα του ΠΟΥ στην Ευρώπη παρουσίασε στο Υπουργείο Υγείας τα πρώτα Πρότυπα Ποιότητας για την Ψυχική Υγεία Παιδιών και Νέων. Σύμφωνα με τα στοιχεία της πρόσφατης έρευνάς του, η οποία βρίσκεται σε στάδιο διαβούλευσης:

• 1 στα 7 παιδιά και εφήβους (0–19 ετών) στην ευρωπαϊκή περιφέρεια ζει με κάποια ψυχική διαταραχή,
• στην Ελλάδα, 1 στους 4 εφήβους ηλικίας 15–29 ζει με κάποια ψυχική διαταραχή, ενώ ο αυτοτραυματισμός είναι η 6η αιτία θανάτου στις ηλικίες 10–14 και 15–19 ετών.

«Αν είχαμε τέτοιες παραστάσεις θα ήταν όλα διαφορετικά»

Η απόρριψη του Jake από την ακαδημία ποδοσφαίρου θα μπορούσε να είναι ένα ακόμη case study για το έντονο στρες που φαίνεται ότι προκαλεί η αγωνία της επιτυχίας, ακαδημαϊκής ή άλλης φύσης, και τις αυτοτραυματιστικές ή αυτοκτονικές συμπεριφορές που συχνά ακολουθούν την αποτυχία. Είναι το αντίτιμο που πληρώνουν επί το πλείστον παιδιά και έφηβοι με ανεπαρκείς μηχανισμούς αντιμετώπισης.

Οι συντελεστές της παράστασης στάθηκαν στην ελλιπή ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του χθες, στις εντονότερες προκλήσεις του σήμερα.

Ο Callum Concepcion, που υποδύεται τον Jake, δήλωσε στο BBC: «Ο αδερφός μου είναι τώρα στο γυμνάσιο και με τα social media η εμπειρία του σχολείου είναι τελείως διαφορετική απ’ ό,τι ήταν για μένα πριν από οκτώ χρόνια. Μου μιλάει για όσα περνά και σκέφτομαι: Θεέ μου, κουβαλάς τόσα πολλά που εγώ δεν χρειάστηκε ποτέ να αντιμετωπίσω».

Η Hattie Chapman, μητέρα και φίλη του Jake στην παράσταση, πρόσθεσε: «Όταν πήγαινα σχολείο, δεν υπήρχαν τέτοια πράγματα. Δεν υπήρχαν θεατρικές παραστάσεις αφιερωμένες στην ψυχική υγεία, ούτε ειδικοί να μας μιλήσουν. Δυστυχώς, γνωρίζω πολλούς που έχουν περάσει δυσκολίες και σκέφτομαι πόσο διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα αν παιζόταν ένα έργο σαν αυτό όταν ήμουν 16 χρονών».

Μετά από κάθε παράσταση, οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν σε ανοιχτό διάλογο με τους ηθοποιούς, ενώ σε εκπαιδευτικούς και προσωπικό δίνονται εργαλεία και υλικό για περαιτέρω συζήτηση και υποστήριξη των μαθητών.