ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΙΔΙΚΟ ΤΡΑΥΜΑ ΣΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ: Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΣΤΗΝ ΥΠΟΘΕΣΗ ΜΟΥΡΤΖΟΥΚΟΥ

Με αφορμή την υπόθεση της Ειρήνης Μουρτζούκου, η ψυχολόγος Ζωή Σιούτη γράφει στο OW για το πώς η πρώιμη σχέση του παιδιού με τον γονιό μπορεί να διαμορφώσει αυριανούς εγκληματίες.

Η υπόθεση της Ειρήνης Μουρτζούκου δεν είναι απλώς σοκαριστική, αλλά ψυχολογικά εκκωφαντική. Μία νεαρή γυναίκα, ηλικίας μόλις 25 ετών, ομολογεί ότι σκότωσε συνολικά τέσσερα παιδιά: Την αδελφή της το 2014, το βρέφος μίας φίλης της το 2021, το πρώτο παιδί της το 2022 και το δεύτερο παιδί της το 2023. Η ίδια αποδίδει αυτές τις πράξεις στη σχέση με τη μητέρα της: «Θόλωσα και ξέσπασα στο παιδί, η μάνα μου με τρελαίνει», φέρεται να είπε. Αυτή η τελευταία φράση δεν είναι απλά μια δικαιολογία. Αφορά την αποκάλυψη μιας παιδικής ψυχής που δεν θεραπεύτηκε ποτέ. Αν θέλουμε να προστατεύσουμε τα παιδιά του αύριο, θα πρέπει να καταλάβουμε πώς το τραύμα του χθες δημιουργεί εύκολα τον σημερινό δολοφόνο.

Ο ψυχίατρος και ψυχαναλυτής John Bowlby (1907–1990) υποστήριζε ότι η ποιότητα της πρώιμης σχέσης του παιδιού με τον βασικό φροντιστή του διαμορφώνει τη δομή της προσωπικότητας, τον τρόπο διαχείρισης του στρες, την ικανότητα αγάπης και την ηθική συμπεριφορά.

Σύμφωνα με την εν λόγω θεωρία, όταν ο γονέας ανταποκρίνεται με συνέπεια και στοργή, το παιδί νιώθει ασφάλεια, εξερευνά τον κόσμο με εμπιστοσύνη και αναπτύσσει υγιή συναισθηματική ρύθμιση. Εάν, αντίθετα, ο φροντιστής είναι απρόβλεπτος, απόμακρος ή βίαιος, το παιδί εκδηλώνει παθολογικές στρατηγικές σύνδεσης και ο δεσμός:

• είτε γίνεται αποφευκτικός, όπου το παιδί «μαθαίνει» ότι δεν έχει νόημα να ζητά φροντίδα, καταστέλλει τα συναισθήματά του και «αποσυνδέεται»,
• είτε γίνεται αγχωδώς προσκολλημένος, όπου το παιδί αποζητά υπερβολικά την προσοχή αλλά φοβάται την εγκατάλειψη,
• είτε γίνεται αποδιοργανωμένος, ο πιο επικίνδυνος τύπος δεσμού.

Στην τελευταία περίπτωση, το παιδί βιώνει έναν συνδυασμό φόβου, θυμού και απορρύθμισης, προσκολλάται στον θύτη χωρίς όμως εμπιστοσύνη. Η σχέση αυτή συνδέεται άμεσα με διαταραχές προσωπικότητας και με πιθανή εμφάνιση της βίας στο μέλλον. Τα παιδιά δημιουργούν ασυνείδητα μοντέλα για τον εαυτό τους και τους άλλους, βασιζόμενα στον δεσμό τους με τον γονέα. Έτσι, εάν το παιδί λάβει αγάπη, θεωρεί πως αξίζει να αγαπήσει και να αγαπηθεί. Εάν αντίθετα λάβει απόρριψη και κακοποίηση, θα θεωρεί τον εαυτό του ανάξιο και τους άλλους απειλή.

ΑΝ ΔΕΝ ΔΩΣΟΥΜΕ ΦΩΝΗ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ ΠΟΥ ΠΛΗΓΩΘΗΚΕ, ΜΙΑ ΜΕΡΑ ΘΑ ΑΚΟΥΣΟΥΜΕ ΤΗ ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΔΙΟΡΘΩΝΟΝΤΑΙ.

Οι διαταραγμένοι δεσμοί δεν δημιουργούν απλώς δυστυχισμένους ανθρώπους, αλλά εκρηκτικές προσωπικότητες με αλλοιωμένο ηθικό φίλτρο, έλλειψη ενσυναίσθησης και μηδενική δυνατότητα συναισθηματικής ρύθμισης. Οι παιδοκτόνες γυναίκες δεν σκοτώνουν τυχαία. Αναπαράγουν τη βία που έχουν δεχθεί κατά την παιδική τους ηλικία, στρέφοντάς την όχι προς τους γονείς τους αλλά προς τα παιδιά τους. Βλέπουν τα παιδιά τους όχι ως αυτοτελή-διακριτά πρόσωπα, αλλά ως προεκτάσεις του γονέα που μισούν και τα σκοτώνουν, «σκοτώνοντας» συμβολικά και τη δική τους εσωτερική παιδική ηλικία, δηλαδή το κομμάτι τους που μισούν περισσότερο επειδή δεν αγαπήθηκε ποτέ.

Τέτοια άτομα πληρούν, σύμφωνα με το DSM-5 και τα σύγχρονα κριτήρια, στοιχεία:

• οριακής διαταραχής προσωπικότητας, που χαρακτηρίζεται από έντονες διακυμάνσεις συναισθημάτων και αυτοκαταστροφικότητα,
• αντικοινωνικής συμπεριφοράς (απουσία τύψεων) και
• σύνθετης μετατραυματικής διαταραχής (Complex PTSD).

Αποχώρηση της Ειρήνης Μουρτζούκου από την Ανακρίτρια Πατρών, στις 9 Ιουλίου 2025. Menelaos Michalatos / SOOC

Η Ειρήνη Μουρτζούκου, όπως προκύπτει από την ομολογία της, δεν έδρασε ξαφνικά. Μίλησε για χρόνιο μίσος προς τη μητέρα της, για έντονα παιδικά τραύματα, για βία μέσα στο σπίτι. Όταν ένα τέτοιο παιδί μεγαλώνει χωρίς θεραπεία, οι εσωτερικές πληγές συσσωρεύονται και ψάχνουν διέξοδο. Σε κάποιες περιπτώσεις, η διέξοδος είναι το ίδιο του το παιδί. Εκεί που θα έπρεπε να υπάρξει αποδοχή υπάρχει απόρριψη, κι εκεί που θα έπρεπε να υπάρξει ζωή κυριαρχεί ο πόνος του παρελθόντος. Το άτομο είναι συναισθηματικά πλήρως αποσυνδεδεμένο, απορρυθμισμένο και πληγωμένο σε εκρηκτικό βαθμό. Έτσι συνεχίζεται ο κύκλος της βίας.

Η Μουρτζούκου ήταν το κορίτσι που έγινε γυναίκα χωρίς ποτέ να γίνει μητέρα. Από την άλλη πλευρά, η κοινή γνώμη σοκάρεται και μάλιστα πάρα πολύ. Σοκάρεται καθώς θίγεται το πυρηνικό μας αφήγημα, ότι η μάνα αγαπά, προστατεύει, θυσιάζεται για τα παιδιά της. Βέβαια, το οικοδόμημα πάνω στο οποίο έχει χτιστεί αυτή η πεποίθηση είναι σαθρό. Εξάλλου, η γέννηση δεν εγγυάται αγάπη και η μητρότητα δεν συνεπάγεται ψυχική ωριμότητα. Από τη συγκεκριμένη υπόθεση, μαθαίνουμε ότι το τραύμα δεν χάνεται με τον χρόνο. Αντίθετα, κληρονομείται και ξεσπά. Μία κακοποιημένη κόρη μπορεί κάλλιστα να γίνει επικίνδυνη μητέρα, καθώς η έλλειψη ψυχολογικής φροντίδας από τις οικογένειες στα παιδιά τους είναι μία βραδυφλεγής βόμβα.

Μέχρι να τελεσιδικήσει η υπόθεση Μουρτζούκου, η φερόμενη δράστης απολαμβάνει το τεκμήριο της αθωότητας. Είναι δουλειά της Δικαιοσύνης να την ανακρίνει, να τη δικάσει και να την τιμωρήσει εφόσον καταδικαστεί. Όπως είναι δουλειά της κοινωνίας να κοιτάξει όχι μόνο την πράξη (δείχνοντας μάλιστα την αποστροφή της), αλλά και τη ρίζα του κακού. Το ελάχιστο που θα μπορούσε να γίνει είναι να προβλεφθεί ψυχολογική υποστήριξη σε νέες μητέρες με ιστορικό κακοποίησης ή παραμέλησης, υποχρεωτικά σεμινάρια σε σχολεία για τον κύκλο της βίας και δημόσιες καμπάνιες για την αντιμετώπιση του συναισθηματικού αναλφαβητισμού. Σε διαφορετική περίπτωση, ο κύκλος βίας δεν θα σταματήσει. Και τότε θα εκπλαγούμε ξανά. Και ξανά.

Αν δεν δώσουμε φωνή στο παιδί που πληγώθηκε, κάποια μέρα θα ακούσουμε τη φωνή του μέσα από πράξεις που δεν διορθώνονται.

Η Ζωή Σιούτη, M.Sc. & M.Ed., είναι Κλινική και Συμβουλευτική Ψυχολόγος, Παιδοψυχολόγος και Θεραπεύτρια CBT, ACT και EMDRΤ.