ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΑΘΗΤΙΚΟ ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΘΑ ΤΟ ΞΕΦΟΡΤΩΘΕΙΣ;

Αν ο όρος «παθητικό στρες» σου θυμίζει το παθητικό κάπνισμα, δεν κάνεις λάθος. Το άγχος των ανθρώπων που αγαπάς μπορεί να σε καταβάλει και να σε απορρυθμίσει εξίσου. Πόσο εύκολο είναι να το συνειδητοποιήσεις και να παραμείνεις αλώβητος, χωρίς να γίνεις αδιάφορος και αγενής;

Δεν χρειάζεσαι την επιστήμη να σου πει ότι το άγχος είναι μεταδοτικό, όταν ζεις με έναν άνθρωπο που χτυπάει τα πόδια του νευρικά στο πάτωμα, τρώει τα νύχια του και καπνίζει μανιωδώς κάθε φορά που κάθεστε να ηρεμήσετε μετά από μια κουραστική μέρα. Τη χρειάζεσαι όμως για να σου το επιβεβαιώσει και να σου μάθει ότι το άγχος όχι μόνο μεταδίδεται, αλλά δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο που μπορεί τελικά να οδηγεί τον σύντροφό σου σε νευρικές αντιδράσεις, επειδή τον αγχώνεις... εσύ.

Ο όρος «παθητικό άγχος» δεν αποτελεί καθιερωμένο κλινικό όρο. Αναφέρεται στο δευτερογενές άγχος που βιώνεται παθητικά ή υποσυνείδητα, χωρίς σαφή αιτία και χωρίς να εκφράζεται λεκτικά. Μπορεί να προέρχεται από καταπιεσμένα συναισθήματα που δεν αναγνωρίζονται, ή να συνδέεται με πιο σοβαρές ψυχικές διαταραχές. Πάντα όμως πηγάζει από το άγχος των ανθρώπων που βρίσκονται γύρω μας. Σαν το παθητικό κάπνισμα!

Τι ακριβώς είναι το παθητικό άγχος;

Το δευτερογενές άγχος μπορεί να είναι μια ακραία μορφή ενσυναίσθησης, όταν επωμιζόμαστε τον πόνο των άλλων ή τους βοηθάμε να τον αντιμετωπίσουν. Συχνά είναι αυτό που προκαλείται από τη συμπεριφορά των άλλων υποσυνείδητα, καθώς ο εκνευρισμός τους αποτελεί απειλή και για το δικό μας περιβάλλον.

Έτσι, μπορεί να αντιλαμβανόμαστε το άγχος του συναδέλφου ακόμη κι αν είναι καρφωμένος στην οθόνη του υπολογιστή του, τη διαρκή ανησυχία του κολλητού μας για όσα δύσκολα του συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό, ίσως και να εισπράττουμε ορισμένα μηνύματα που δεν πηγάζουν καν από πραγματικό «κίνδυνο». Για παράδειγμα, τα άτομα υψηλής ευαισθησίας μπορεί να αγχωθούν και από τη δυνατή φωνή κάποιου συνομιλητή. Με άλλα λόγια, το παθητικό άγχος προκαλείται ανάλογα με το πώς αντιλαμβάνεσαι τις διαθέσεις των άλλων, πράγμα που είναι επιβεβαιωμένο επιστημονικά βάσει ερευνών.

Πώς και γιατί τα συναισθήματα μεταδίδονται

Μελέτες έχουν δείξει ότι χάρη στη συναισθηματική μετάδοση, είναι δυνατό να «κολλήσουμε» το άγχος, όπως και άλλα συναισθήματα. Το να βλέπεις σε κάποιον κοντινό σου άνθρωπο κλασικά σημάδια άγχους είναι αρκετό για να προκαλέσει και σε σένα συναισθήματα εξάντλησης, ανησυχίας, ακόμη και αποφυγής των ανθρώπων που σε αγχώνουν.

Σύμφωνα με τα πορίσματα των επιστημόνων, είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε το άγχος βλέποντας τις εκφράσεις στο πρόσωπο των άλλων, ακούγοντας τα ντεσιμπέλ της φωνής τους, ακόμη και αξιολογώντας συγκεκριμένες μυρωδιές ή αγγίγματα.

Επιπλέον, είναι πιο πιθανό να βιώσουμε παθητικό άγχος από κάποιον που γνωρίζουμε, παρά από έναν ξένο – που σημαίνει ότι τα επίπεδα άγχους των συναδέλφων ή των αγαπημένων μας και ο τρόπος με τον οποίο αντιδρούν και εκφράζουν αυτά τα συναισθήματα, μπορεί να έχουν σοβαρό αντίκτυπο σε εμάς.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Πρόκειται για έναν μηχανισμό άμυνας της αγέλης. Ουσιαστικά, το μυαλό και το σώμα μας είναι καλωδιωμένα για να παρακολουθούν πιθανούς κινδύνους ή απειλές. Όταν βλέπουμε κάποιον να έχει μια αντίδραση στρες, μπορεί ασυνείδητα να καταλήξουμε να τον μιμούμαστε, ως μια φυσική μορφή αυτοάμυνας.

Πώς θα καταλάβεις ότι κάποιος σε αγχώνει;

Υπάρχουν πολλά διαφορετικά σημάδια που μπορείς να εντοπίσεις, από συναισθήματα απογοήτευσης, θυμού, θλίψης και αποφυγής των ανθρώπων αυτών ή άλλων κοινωνικών καταστάσεων, μέχρι σωματικές εκδηλώσεις, όπως πονοκεφάλους, δυσκολίες στον ύπνο, υπερβολική εφίδρωση ή αίσθημα παλμών, πεπτικές διαταραχές ή αναζήτηση παρηγοριάς στο φαγητό ή το αλκοόλ.

Υπάρχουν επίσης υποσυνείδητα σημάδια, μικρές ενδείξεις που πρέπει να προσέξεις όταν βρίσκεσαι κυριολεκτικά κοντά σε κάποιον που υποψιάζεσαι ότι σε αγχώνει, όπως:

• Αγχώνεσαι να τρως ή να πίνεις όταν βρίσκεται δίπλα σου, με αποτέλεσμα να τρως περισσότερο για να ηρεμήσεις.
• Τσεκάρεις συνεχώς το τηλέφωνό σου με σκοπό να αποφύγεις την οπτική επαφή μαζί του.
• Πιάνεις τον εαυτό σου να κάνει κατ' επανάληψη μηχανικές, νευρικές κινήσεις δίπλα σε αυτόν τον άνθρωπο, όπως το χτύπημα των ποδιών στο πάτωμα, το δάγκωμα των νυχιών, το τράβηγμα των μαλλιών, το σφίξιμο του στόματος.
• Το να τον αποφεύγεις, να βγαίνεις από το δωμάτιο, να μην απαντάς αμέσως στα μηνύματά του, μπορεί να είναι ασυνείδητες ενέργειες για να απομακρύνεις το στρες που σου προκαλεί.
• Έχεις συχνά πονοκέφαλο ή νιώθεις υπερβολικά κουρασμένος, όταν πρέπει να τον δεις ή να τον αντιμετωπίσεις.

Πώς μπορείς να περιορίσεις το παθητικό άγχος

Σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι αδύνατο να αποφύγουμε το παθητικό άγχος, εξαιτίας των συνεχών σχέσεων και αλληλεπιδράσεων με τους άλλους. Αυτό σημαίνει ότι κάθε φορά που αλληλεπιδρούμε με κάποιον (συνειδητά ή συμπτωματικά) και έχουμε μαζί του λεκτική, μη λεκτική, ακόμη και γραπτή επικοινωνία, κινδυνεύουμε να εκτεθούμε στο άγχος του. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι το παθητικό άγχος θα κυβερνήσει τη ζωή σου.

Φυσικά, το να είσαι εκεί για αυτούς που νοιάζεσαι όταν περνάνε μια δύσκολη περίοδο είναι σημαντικό, αλλά είναι πιο σημαντικό να μπορείς να το κάνεις χωρίς να σου κοστίζει τη δική σου ψυχική ηρεμία. Πώς μπορείς να διατηρήσεις μια ισορροπία μεταξύ υποστήριξης και προσωπικής γαλήνης;

1. Μάθε να εντοπίζεις τα σημάδια και να αναγνωρίζεις την αιτία τους

Ένα παιδί με αγχώδεις γονείς δεν μπορεί να το κάνει αυτό. Έτσι, συχνά καταλήγει αγχωμένο το ίδιο χωρίς να ξέρει το γιατί. Ένας ενήλικας όμως και μπορεί και πρέπει να το κάνει.

Προσπάθησε να πάρεις μια απόσταση, ώστε να αναγνωρίσεις πώς νιώθεις, και στη συνέχεια επεξεργάσου τα συναισθήματά σου, για να δεις αν οφείλονται σε κάποιον άλλο.

Το να αναγνωρίσεις ότι κάποιος άλλος στη ζωή σου μπορεί να είναι αγχωμένος είναι το πρώτο βήμα για να κατανοήσεις τι είδους άγχος βιώνεις, ώστε να μπορέσεις να το αντιμετωπίσεις – ίσως, μάλιστα, μπορέσεις να βοηθήσεις κι εκείνον.

Να θυμάσαι ότι δεν είναι όλα τα είδη άγχους κακά. Ορισμένες μορφές άγχους μπορεί να σε βοηθήσουν βραχυπρόθεσμα, παρακινώντας σε να τηρείς προθεσμίες και να παραμένεις στο εδώ και τώρα.

2. Δήλωσε παρών

Ο καθένας χειρίζεται το άγχος διαφορετικά. Μερικοί άνθρωποι εκτιμούν πραγματικά τις συμβουλές όταν αισθάνονται ότι δυσκολεύονται. Εάν έχεις έναν συνάδελφο, φίλο ή μέλος της οικογένειας που περνάει δύσκολα, επικοινώνησε μαζί του και ρώτησέ τον τι χρειάζεται. Μπορεί να μην είναι έτοιμος να μιλήσει, ίσως να μην ξέρει καν τι χρειάζεται, αλλά το να κάνεις την αρχή και να ενημερώσεις για την παρουσία σου θα βοηθήσει και τους δυο σας.

Το να του δώσεις χώρο και χρόνο να επιστρέψει αργότερα σε μια επικοινωνία, θα σε βοηθήσει να αποφύγεις το παθητικό άγχος. Το να πιέζεις κάποιον να μιλήσει ενώ δεν είναι έτοιμος μπορεί να προκαλέσει περισσότερο στρες βραχυπρόθεσμα.

3. Πάρε απόσταση για λίγο

Μερικές φορές, το να απομακρυνθείς για λίγο από μια στρεσογόνο κατάσταση ή περιβάλλον μπορεί να είναι το καλύτερο για όλους τους εμπλεκόμενους. Αν νιώθεις απογοήτευση που δεν σημειώνεται πρόοδος ή φαίνεται ότι ο φίλος σου έχει κολλήσει σε έναν φαύλο κύκλο αρνητικότητας, χρειάζεστε ένα διάλειμμα.

Είναι ΟΚ να κάνεις ένα βήμα πίσω και να βάλεις σε προτεραιότητα τις δικές σου συναισθηματικές και σωματικές ανάγκες. Διαφορετικά, δεν θα μπορέσεις να τον βοηθήσεις ποτέ.

4. Προώθησε τη στάση που θες να δεις και στους άλλους

Σίγουρα έχεις ακούσει τη συμβουλή ότι πρέπει να κάνουμε παρέα με θετικούς ανθρώπους, προκειμένου να καλλιεργήσουμε μια θετική στάση ζωής. Ακριβώς όπως τα αρνητικά συναισθήματα, έτσι και τα θετικά είναι μεταδοτικά.

Ένα κόλπο για να το πετύχεις αυτό, εφόσον περιστοιχίζεσαι από αγχωμένους ανθρώπους που εστιάζουν στα προβλήματά τους, είναι να υιοθετήσεις τη συμπεριφορά που θα ήθελες να δεις σε εκείνους.

Προσπάθησε να εστιάσεις σε όσα θετικά σου συμβαίνουν και μοιράσου τα καλά συναισθήματα που προκύπτουν από αυτά. Δεν προτείνουμε την ώρα που κάποιος μοιράζεται τον πόνο του εσύ να του λες τι όμορφα που περνάς, μπορείς όμως να προβάλλεις την αισιοδοξία σου για την έκβαση των πραγμάτων.

5. Υιοθέτησε τεχνικές διαχείρισης του στρες

Αν νιώθεις ότι χάνεις τον έλεγχο και σε καταβάλλει υπερβολικά το άγχος ενός φίλου, προσπάθησε να εξασκήσεις μερικές απλές πρακτικές. Οι βαθιές αναπνοές, ο διαλογισμός, ένα διάλειμμα από τον υπολογιστή στο γραφείο για περπάτημα θα σε βοηθήσουν να καθαρίσεις το μυαλό σου και να πάρεις τις απαραίτητες αποστάσεις.

6. Αποδέξου ότι δεν είναι όλα υπό τον έλεγχό σου

Ανεξάρτητα από το πόσο θέλεις να υποστηρίξεις τους άλλους, είναι υγιές να υπενθυμίζεις στον εαυτό σου ότι τα συναισθήματα, οι σκέψεις και οι αντιδράσεις τους δεν είναι υπό τον έλεγχό σου. Το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να δουλέψεις πάνω στις δικές σου αντιδράσεις.

Ξεκίνησε με το να είσαι ευγενικός απέναντι στον εαυτό σου, υποστήριξε πρώτα εσένα τον ίδιο και στη συνέχεια δείξε τις ευγενικές σου προθέσεις σε όσους χρειάζονται τη βοήθειά σου. Μην ξεχνάς τις οδηγίες των αεροσυνοδών: φοράμε πρώτα τη μάσκα οξυγόνου στον εαυτό μας και στη συνέχεια στους ανθρώπους που φροντίζουμε. Είναι θέμα επιβίωσης.

Βρείτε εδώ τα audio articles που είναι διαθέσιμα αυτή τη στιγμή.

Για να ακούτε τα άρθρα του OW που είναι διαθέσιμα σε ηχητική μορφή, μπορείτε να μας ακολουθήσετε σε Spotify και σε Apple Podcasts.