ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΕΣΑΙ ΤΟ ΑΙ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ; ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΕΧΕΙΣ

Ποια είναι τα οφέλη, οι κίνδυνοι και οι προοπτικές της χρήσης AI στην ψυχική υγεία; Μπορούν όντως τα chatbots να σε βοηθήσουν;

Πλέον, όλο και περισσότεροι άνθρωποι στρέφονται στην παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη για να βρουν απαντήσεις σε ερωτήματα που σχετίζονται με την εργασία, τις σπουδές, την υγεία τη δική τους και των κατοικίδιών τους, τη διατροφή τους. Η Generative AI αναφέρεται σε συστήματα όπως το ChatGPT, που χρησιμοποιούν μοντέλα μηχανικής μάθησης για τη δημιουργία νέου περιεχομένου με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα. Κάποιοι, μάλιστα, φτάνουν να χρησιμοποιούν το AI ακόμα και για ζητήματα που αφορούν την ψυχική τους υγεία.

Ήδη έχουν βγει στη δημοσιότητα περιστατικά που η χρήση AI συνέβαλε στην πρόκληση σοβαρής βλάβης. Ωστόσο, επαγγελματίες ψυχικής υγείας που μίλησαν στην Washington Post διευκρινίζουν πως, παρότι υπάρχουν άγνωστοι παράγοντες και κίνδυνοι, οι πράκτορες τεχνητής νοημοσύνης (εφαρμογές λογισμικού σχεδιασμένες να αντιλαμβάνονται και να αλληλεπιδρούν με το εικονικό περιβάλλον) έχουν τη δυνατότητα να συμβάλουν στη βελτίωση της ψυχικής υγείας κάποιων ανθρώπων, εφόσον χρησιμοποιηθούν σωστά.

Ωφελεί η χρήση AI την ψυχική υγεία;

«Υπάρχει μια θετική προοπτική στο να καλύψουν αυτοί οι πράκτορες τα κενά πρόσβασης σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας, αλλά κινούμαστε σε άγνωστα νερά», τόνισε ο Nick Haber, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Stanford.

Ο Ryan McBain, επίκουρος καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Harvard, πιστεύει ότι ένα άτομο μπορεί να αποκομίσει κάποια οφέλη, όπως π.χ. το ότι ένας θεραπευτής ΑΙ θα μπορούσε, θεωρητικά, να είναι διαθέσιμος σε οποιονδήποτε διαθέτει σύνδεση στο διαδίκτυο, να είναι οικονομικός (ή και δωρεάν) και να απαντά οποιαδήποτε στιγμή. Επιπλέον, οι άνθρωποι δείχνουν να προτιμούν να τους χρησιμοποιούν, σε αντίθεση με άλλες, περισσότερο ελεγμένες ψηφιακές παρεμβάσεις ψυχικής υγείας, όπως οι εφαρμογές για κινητά, που δεν έχουν βρει ανάλογη απήχηση.

Συνομιλώντας με το Therabot

Προς το παρόν, τα στοιχεία για το αν οι πράκτορες AI βελτιώνουν την ψυχική υγεία παραμένουν λιγοστά. Τα πιο ενθαρρυντικά προέρχονται από μελέτη που εξέτασε την αποτελεσματικότητα ενός θεραπευτικού chatbot σε άτομα με κλινικές ψυχικές διαταραχές. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η συνομιλία με το Therabot μείωσε τα συμπτώματα συμμετεχόντων με κατάθλιψη, άγχος ή διατροφικές διαταραχές, σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου, που δεν έλαβε καμία θεραπεία κατά τη διάρκεια του πειράματος (αργότερα απέκτησε πρόσβαση στο Therabot).

Όπως αναφέρει ο Michael Heinz, ψυχίατρος και συγγραφέας της συγκεκριμένης μελέτης, το σημαντικό ήταν ότι οι συμμετέχοντες ένιωσαν «δέσιμο» με το Therabot και αυτό θεωρείται κρίσιμο στη θεραπευτική διαδικασία, καθώς κρατά τους ανθρώπους αφοσιωμένους σε αυτήν.

Αν και χρειάζεται ακόμα πολλή δουλειά, πρόκειται για ένα καλό πρώτο βήμα, τονίζει. Ωστόσο, ξεκαθαρίζει ότι δεν δίνεται το... πράσινο φως για να ξεκινήσουμε να χρησιμοποιούμε τα εργαλεία αυτά για την ψυχική μας υγεία και θεραπεία. Ο John Torous, διευθυντής του Τμήματος Ψηφιακής Ψυχιατρικής στο Beth Israel Deaconess Medical Center σχολιάζει από την πλευρά του ότι «η δοκιμή δείχνει απλώς ότι [το Therabot] είναι καλύτερο από το τίποτα. Στην ψυχική υγεία, σχεδόν τα πάντα είναι καλύτερα από το τίποτα».

Πόσο κινδυνεύει η ψυχική μας υγεία από την τεχνητή νοημοσύνη;

Μελέτη διαπίστωσε ότι οι ευρέως χρησιμοποιούμενοι πράκτορες τεχνητής νοημοσύνης δεν ανταποκρίνονται κατάλληλα «σε έναν αρκετά ανησυχητικό βαθμό» σε ερωτήματα που σχετίζονται με την ψυχική υγεία. Άλλη μελέτη έδειξε ότι τα δημοφιλή chatbots ChatGPT, Claude και Gemini, αν και δεν απαντούσαν σε ερωτήματα «πολύ υψηλού» κινδύνου για αυτοκτονία (κάτι που κρίθηκε σωστό), απαντούσαν σε «υψηλού» κινδύνου ερωτήματα.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Δεν είναι μόνο αυτά. Τα chatbots μπορούν να αποσταθεροποιήσουν ψυχικά όσους είναι ήδη ευάλωτοι και να λειτουργήσουν ως «επιταχυντές» (αλλά όχι ως αιτία) της λεγόμενης «AI ψύχωσης», όπου οι άνθρωποι χάνουν την επαφή με την πραγματικότητα. Επιπλέον, μπορούν να αναλάβουν έναν υπερβολικά κολακευτικό ρόλο, επικυρώνοντας συμπεριφορές ή πεποιθήσεις που δεν είναι απαραίτητα ωφέλιμες για τον χρήστη, ούτε βασίζονται σε έγκυρα στοιχεία.

Τέλος, η συνεχής πρόσβαση μπορεί να καλλιεργήσει συναισθηματική εξάρτηση, ενώ ο χρόνος μακριά από τον θεραπευτή μας μαθαίνει να είμαστε ανεξάρτητοι, να αναπτύσσουμε δεξιότητες, να γινόμαστε πιο ανθεκτικοί, υπογραμμίζει ο Keith Sakata, ψυχίατρος στο Πανεπιστήμιο Καλιφόρνια.

Πώς να χρησιμοποιείς πράκτορες AI για την ψυχική υγεία

Όπως τα περισσότερα εργαλεία, έτσι και η τεχνητή νοημοσύνη από μόνη της δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή. «Όταν χρησιμοποιείται σωστά και έχει σχεδιαστεί με σκέψη, μπορεί να γίνει ένα ισχυρό εργαλείο», λέει ο Sakata. Ωστόσο, οι χρήστες πρέπει να είναι ενήμεροι για τους πιθανούς κινδύνους.

• Να είσαι προσεκτικός: Κατ' αρχάς, να έχεις επίγνωση της «κολακευτικής φύσης» αυτών των οντοτήτων και να παρακολουθείς πόσο χρόνο περνάς μαζί τους. Τα chatbots μπορεί να σου φανούν χρήσιμα σε χαμηλότερου ρίσκου ζητήματα, όπως το journaling ή η συζήτηση δύσκολων καταστάσεων, αλλά δεν ισχύει το ίδιο για πιο σοβαρά ζητήματα.
• Ενημέρωσε άλλους ανθρώπους: Το να γνωρίζουν οι κοντινοί σου άνθρωποι ότι χρησιμοποιείς ΑΙ για την ψυχική σου υγεία μπορεί να σου προσφέρει ασφάλεια.
• Αναγνώρισε προειδοποιητικά σημάδια: Το να περνάς ατέλειωτες ώρες με ένα chatbot για θεραπευτικούς λόγους μπορεί να είναι ανησυχητικό. Αν νιώθεις άγχος ή παρατηρείς ότι γίνεσαι πιο καχύποπτος, ίσως δεν το χρησιμοποιείς σωστά. Πάρε απόσταση, κάνε ένα διάλειμμα, αναρωτήσου αν σε βοηθάει και ζήτα κατάλληλη βοήθεια.
• Δοκίμασε να επισκεφτείς ειδικό: Απευθύνσου για αρχή στον ασφαλιστικό σου φορέα, ώστε να βρεις μέσω αυτού κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας. Μπορεί να χρειαστεί να αφιερώσεις χρόνο και ενέργεια, αλλά γιατί να μην δοκιμάσεις;

Είτε μας αρέσει είτε όχι, η τεχνητή νοημοσύνη έχει μπει πλέον στις ζωές μας. Χρειάζεται να μάθουμε να αξιοποιούμε προς όφελός μας το εργαλείο αυτό. «Εδώ και τώρα, το 2025, εξακολουθώ να πιστεύω ότι η φυσική παρουσία ενός ανθρώπινος θεραπευτής είναι η καλύτερη και ασφαλέστερη επιλογή», λέει ο Sakata. «Αυτό δεν σημαίνει ότι η χρήση του ChatGPT δεν μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά. Απλώς δεν γνωρίζουμε ακόμη αρκετά».