ΥΠΟΘΕΣΗ ΜΠΙΣΜΠΙΚΗ: ΤΟ ΛΑΘΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΑΛΛΑ Η ΣΥΓΚΑΛΥΨΗ ΕΠΙΛΟΓΗ
Η ψυχολόγος Αγνή Μαριακάκη εξηγεί πώς η υπόθεση Μπισμπίκη φωτίζει τους ψυχολογικούς μηχανισμούς πίσω από το λάθος και τη συγκάλυψη.
Εδώ και μία εβδομάδα, ενώ ο κόσμος καίγεται, οι Έλληνες ασχολούμαστε με τον Βασίλη Μπισμπίκη και το χάος που προκάλεσε σε δρόμο της Φιλοθέης, αφού έπεσε με το όχημα που οδηγούσε σε τρία σταθμευμένα αυτοκίνητα και στη συνέχεια προσέκρουσε σε τοιχίο και γκαραζόπορτα οικίας – πριν εγκαταλείψει το σημείο και εξαφανιστεί για 48 ώρες.
Αν ρίξουμε μια ματιά στην ειδησεογραφία της τελευταίας εβδομάδας, θα δούμε ότι υπήρξαν και άλλοι οδηγοί οι οποίοι χτύπησαν πεζούς, τους οποίους σε κάποιες περιπτώσεις σκότωσαν και εγκατέλειψαν. Αυτό δείχνει πως υπάρχουν πολλοί άλλοι που συμπεριφέρονται όσο ανεύθυνα συμπεριφέρθηκε ο γνωστός ηθοποιός. Ως εκ τούτου, είναι χρήσιμο να μη βάζει κανείς το χέρι του στη φωτιά ότι σε ανάλογη περίπτωση θα έπραττε τα δέοντα.
Με την περίπτωση Μπισμπίκη ασχολήθηκε η αγαπητή ψυχολόγος και κοινωνική ερευνήτρια Αγνή Μαριακάκη, στο κανάλι της στο YouTube, όπου θίγει θέματα σχετικά «με την επιστήμη πίσω από την ανθρώπινη συμπεριφορά» και αναδεικνύει τελικά ζητήματα που μας αφορούν όλους.
Η ειδικός επιχείρησε να διερευνήσει τους ψυχολογικούς μηχανισμούς και τα κρυφά κόστη που σχετίζονται με την κάλυψη ενός λάθους, αρχίζοντας από την επιλογή του ηθοποιού να εμφανιστεί ενώπιον των αρχών 48 ώρες μετά το ατύχημα. Στο μεσοδιάστημα, ο Βασίλης Μπισμπίκης είχε κάνει και μια τηλεοπτική εμφάνιση στην εκπομπή της Ναταλίας Γερμανού. Όποιος τον είδε πρώτα εκεί live και μετά έμαθε τι είχε συμβεί κάποιες ώρες νωρίτερα, αδυνατούσε να καταλάβει τα πώς και τα γιατί.
Το timing του Βασίλη Μπισμπίκη
Ας δούμε τι είχε να επισημάνει η κυρία Μαριακάκη, κατ’ αρχάς για το timing του Βασίλη Μπισμπίκη:
«Σάββατο ξημερώματα, Φιλοθέη, τρία τρακαρισμένα αυτοκίνητα, μια γκρεμισμένη γκαραζόπορτα και ένας άνθρωπος που εξαφανίζεται. Παρουσιάζεται στην αστυνομία 48 ώρες μετά. Ακριβώς 48 ώρες. Σύμπτωση; Ή μήπως υπολογισμένη απόφαση, που θα έπαιρνες πιθανόν κι εσύ, αν ήσουν στη θέση του; Και το πιο εκπληκτικό; Μερικές ώρες μετά την πρωινή καταστροφή, εμφανίζεται ο Μπισμπίκης σε τηλεοπτική εκπομπή, άνετος, χαμογελαστός, μιλάει για τη δουλειά του, σαν να μην τρέχει τίποτα.
Πώς γίνεται αυτό; Και, πιο σημαντικό: Τι θα σου κόστιζε αν ήσουν εσύ; Γιατί μέσα σε 48 ώρες συμβαίνουν πράγματα που αλλάζουν τα πάντα. Πρώτον, αν τυχόν ήσουν εσύ και είχες πιει, βγαίνεις καθαρός στο αλκοτέστ. Δεύτερον, οι μνήμες των μαρτύρων αρχίζουν να θολώνουν. Τι έγινε ακριβώς; Πώς έγινε; Τι ώρα; Η βεβαιότητα γίνεται αμφιβολία. Και τρίτον, ξεθυμαίνει η πρώτη οργή.
Και το πιο σημαντικό; Αν ήσουν εσύ, τώρα, γλιτώνεις άμεσες νομικές συνέπειες, το αυτόφωρο, το ποινικό μητρώο, την αφαίρεση διπλώματος, ασφάλειες που δεν πληρώνουν. Αν περιμένεις αυτές τις 48 ώρες, έχεις να αντιμετωπίσεις μόνο την εγκατάλειψη, το πρόστιμο και το ξεφώνημα, που σε έναν μήνα πιθανόν όλοι να έχουν ξεχάσει. Εσύ τι θα διάλεγες;»
ΟΤΑΝ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΚΑΤΙ ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΟ, ΤΟ ΜΥΑΛΟ ΤΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΠΟΙΕΙ – ΤΟ ΒΑΖΕΙ ΣΕ ΞΕΧΩΡΙΣΤΑ ΣΥΡΤΑΡΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΚΛΕΙΝΕΙ.
Όπως εξηγεί η Αγνή Μαριακάκη, από την σκοπιά του timing, το 48ωρο φαίνεται μια άριστη επιλογή.
«Η στρατηγική νικά. Εδώ, όμως, υπάρχουν επίπεδα που δεν φαίνονται και θα εξηγήσω αμέσως. […] Μπορεί λοιπόν να γλιτώσεις κάποιο κόστος, αλλά υπάρχει ένα κρυφό, αόρατο και κατά τη γνώμη μου πολύ βαρύτερο, που κανείς δεν σου λέει».
Τα τραυματικά γεγονότα και τα «ψυχικά συρτάρια»
Η ψυχολόγος εξήγησε πώς γίνεται να εμφανίζεται κάποιος χαμογελαστός σαν να μην είχε συμβεί τίποτα, στην τηλεόραση, στην εκπομπή της Ναταλίας Γερμανού, λίγες ώρες μετά τη ζημιά που προκάλεσε. Όπως είπε, κάτι ανάλογο κάνουμε και όσοι άλλοι ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα τραυματικό γεγονός.
«Αυτή είναι η ψυχολογία των “ψυχικών συρταριών”, που αξίζει να τη μελετήσουμε. Όταν συμβαίνει κάτι τραυματικό, το μυαλό το διαμερισματοποιεί – το βάζει σε ξεχωριστά συρτάρια και τα κλείνει. Δηλαδή, παίρνει το ίδιο το γεγονός, το βάζει στο ψυχικό του συρτάρι, το κλειδώνει και σου λέει: Εντάξει, τώρα μπορείς να πας να ζήσεις τη μέρα σου”.
Όταν το μυαλό βρίσκεται σε μετωπική σύγκρουση του τύπου “ξέρω πως έγινε μεγάλο λάθος εδώ, ζημιά, αλλά πρέπει να εμφανιστώ φυσιολογικός γιατί το έχω προγραμματίσει”, τότε δημιουργείται γνωστική ασυμφωνία. Μια ψυχολογική ένταση που γίνεται αφόρητη. Ο πιο γρήγορος τρόπος να τη μειώσεις, είναι να τη διαμερισματοποιήσεις. Δηλαδή, να χρησιμοποιήσεις ψυχικά συρτάρια, στα οποία κλειδώνεις –έστω και για λίγο– ό,τι σε ενοχλεί.
Το βλέπεις παντού αυτό. Είναι ο γιατρός που μόλις έχει χάσει έναν ασθενή, βγαίνει από το χειρουργείο, τα χέρια του τρέμουν, το στομάχι του είναι κόμπος και 15 λεπτά αργότερα θα μπει στο επόμενο χειρουργείο, χαμογελαστός, ήρεμος, επαγγελματίας. Πώς; Το έβαλε στο συρτάρι του και άνοιξε το επόμενο. Είναι η μητέρα που ταράχτηκε στη δουλειά, αλλά πρέπει να πάει να πάρει χαμογελαστή τα παιδιά από το σχολείο. Είναι το ζευγάρι που πιάστηκε μεν στα χέρια, αλλά μπροστά στα πεθερικά πρέπει να φανούν αγαπημένοι.
Αλλά το πρόβλημα με τα κλειδωμένα συρτάρια είναι πως δεν μένουν κλειδωμένα για πάντα. Κάποια στιγμή ανοίγουν και τότε όλα όσα είχες θάψει βγαίνουν μαζεμένα. Κι εκεί είναι που δημιουργείται το υπόκωφο, το χρόνιο άγχος. Αλλά, υπάρχει και κάτι άλλο που αλλάζει αόρατα τα πράγματα και το κόστος τους».
Γιατί ο κόσμος θύμωσε περισσότερο με την εγκατάλειψη παρά με τη ζημιά
Το δεύτερο ερώτημα που έθεσε η κυρία Μαριακάκη αφορούσε τις πλείστες αντιδράσεις για την αποχώρηση του Βασίλη Μπισμπίκη από το σημείο όπου προκάλεσε υλικές ζημιές, όχι για τις ζημιές καθαυτές.
«Ή, αν θέλεις, με τη συγκάλυψη, παρά με το ίδιο το ατύχημα; Γιατί η εγκατάλειψη ή η συγκάλυψη είναι χειρότερη από το λάθος. Τα τροχαία συμβαίνουν. Οι άνθρωποι κάνουν λάθη, χάνουν τον έλεγχο, οδηγούν κουρασμένοι, μερικές φορές οδηγούν και ανεύθυνα. Και ναι, υπάρχει τότε θυμός, οργή, αλλά λες, ναι, κάνουμε λάθη. Όλοι έχουμε κακές στιγμές. Είναι ανθρώπινο. Αλλά η εγκατάλειψη; Αυτό δεν είναι λάθος, είναι επιλογή που κάνεις συνειδητά. Και τότε, το αόρατο κόστος είναι η σχέση εμπιστοσύνης».
Κατά την ειδικό, ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα της σύγχρονης ψυχολογίας ανήκει στους Fiske και Cuddy του Harvard University.
ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΣΥΓΚΑΛΥΨΕΙΣ ΕΝΑ ΛΑΘΟΣ, ΑΛΛΑ ΕΡΕΥΝΕΣ ΔΕΙΧΝΟΥΝ ΟΤΙ ΓΙΑ ΝΑ ΜΠΟΡΕΣΕΙΣ ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΝΑ ΖΗΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΣΟΥ, ΑΡΧΙΖΕΙΣ ΝΑ ΜΕΤΑΒΑΛΛΕΙΣ ΤΙΣ ΑΞΙΕΣ ΣΟΥ.
«Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι δύο μόνο ερωτήσεις κάνουμε μέσα μας όταν αξιολογούμε κάποιον. Η πρώτη είναι: Είναι καλός άνθρωπος; Και η δεύτερη είναι: Είναι άνθρωπος ικανός και άξιος; Η σειρά δεν είναι τυχαία. Η πρώτη ερώτηση είναι πιο σημαντική. Μπορούμε να συγχωρήσουμε την ανικανότητα, την απροσεξία, ακόμα και τη βλακεία. […] Αλλά, όταν η ερώτηση γίνεται “είναι καλός άνθρωπος;” Και η απάντηση είναι «χμ… πήγε σε τηλεοπτική εκπομπή σαν να μην τρέχει τίποτα”, εκεί συμβαίνει κάτι άλλο. Η εγκατάλειψη σπάει ένα κοινωνικό συμβόλαιο, επειδή ζούμε με έναν αθέατο κανόνα: Αν κάνεις λάθος, να το παραδεχθείς. Αν κάνεις ζημιά, να αναλάβεις την ευθύνη της. Αυτός είναι ο κώδικας της εμπιστοσύνης».
Έρευνα του 2019, με τίτλο «Οι συγγνώμες αποκαθιστούν την εμπιστοσύνη μέσω της αντιληπτής αξιοπιστίας», έδειξε κάτι εκπληκτικό: Όταν κάποιος σπάει την εμπιστοσύνη σου και δεν ζητάει συγγνώμη, η εμπιστοσύνη καταρρέει κατά 55%, αλλά ανακάμπτει κατά 58%, αν ακουστεί μια συγγνώμη. Το λάθος υποδηλώνει πως ουδείς είναι τέλειος. Η συγκάλυψη λέει ότι σε θεωρώ ηλίθιο και μπορώ να σε ξεγελάσω. Δεν χωρίζεις, γιατί ο άλλος έκανε ένα λάθος. Χωρίζεις επειδή σου είπε ψέματα, ένιωσες προδοσία. Στη δουλειά, δεν τα «χαλάς» με έναν συνεργάτη για μια κακή του απόφαση, αλλά επειδή τη συγκάλυψε. Επειδή σε κορόιδεψε, σε έκανε να νιώσεις ηλίθιος. Το λάθος είναι ανθρώπινο, αλλά η συγκάλυψη είναι επιλογή και για αυτό είναι αβάσταχτη.
Ο Βασίλης Μπισμπίκης και το κόστος της διασημότητας
Στην περίπτωση του Βασίλη Μπισμπίκη, πέραν των παραπάνω, σύμφωνα με την κυρία Μαριακάκη υπάρχει και το κόστος της διασημότητας.
«Το πιο επικίνδυνο που μπορεί να σου συμβεί είναι να έχεις να προστατέψεις μια διάσημη ταυτότητα. Ο Μπισμπίκης είναι σούπερ ταλαντούχος, ιδιαίτερα ικανός, χαρισματικός, εργατικός και ιδιαιτέρως επίσης διάσημος. Η διασημότητά του βασίζεται σε ατέλειωτης ώρες σκληρής δουλειάς, δέσμευσης, τελειομανίας, κόπου απέραντου και μόνιμου άγχους να κρατηθείς ψηλά, να διατηρήσεις τη φήμη σου, τη διάρκειά σου.
Αν ήσουν στη θέση του ακριβώς και ξέρεις ότι περιμένοντας ακριβώς 48 ώρες γλιτώνεις το ποινικό μητρώο, τον μεγαλύτερο δημόσιο εξευτελισμό, κάπως περισώζεις την αξιοπρέπειά σου, θα πήγαινες εσύ αμέσως;»
Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΔΕΝ ΗΘΙΚΟΛΟΓΕΙ. Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΙ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΚΑΝΕΙ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΣΟΥ ΔΕΙΧΝΕΙ ΠΩΣ ΚΑΘΕ ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΧΕΙ ΚΟΣΤΟΣ.
Η πίεση, εξηγεί η ειδικός, κάνει πολύ πιο δύσκολο να διαλέξεις και όταν η δημόσια εικόνα σου γίνεται πιο σημαντική από την αλήθεια σου, δεν προστατεύεις τελικά τη φήμη σου. Της βάζεις τρικλοποδιά.
«Να η άβολη αλήθεια: Το να συγκαλύψεις ένα λάθος είναι απλό και μπορεί και να το κάνεις εξαιρετικά επιτυχημένα. Οι έρευνες όμως λένε ότι για να μπορείς κατόπιν να ζήσεις με τον εαυτό σου, αρχίζεις να αλλάζεις τις αξίες σου. Αρχίζεις να λες: Έλα μωρέ, δεν ήταν σοβαρό. Και τι έγινε; Δεν πέθανε και κανείς. Δεν πειράζει. Τέλος καλό, όλα καλά.
Αρχίζεις, δηλαδή, να πείθεις τον εαυτό σου ότι αυτό που έκανες δεν ήταν δα και τόσο δραματικό. Είχες λόγο, άλλωστε. Δεν είχες άλλη επιλογή. Και αργά, αργά, χωρίς καν να το καταλάβεις γίνεσαι ένας άλλος άνθρωπος. Ο άνθρωπος που χρειάστηκε να γίνεις για να δικαιολογήσεις αυτό που έκανες».
Η Αγνή Μαριακάκη διαπιστώνει ότι κάποια στιγμή στη ζωή μας, όλοι μας θα βρεθούμε σε μια παρόμοια κατάσταση, ενδεχομένως όχι με ένα τροχαίο, αλλά με ένα λάθος, με μια απόφαση, με ένα μυστικό. Η τελευταία ερώτηση που έθεσε ήταν: Ποιο είναι το συρτάρι που εσύ έχεις κλειδώσει;
«Να ξέρεις πως το συρτάρι που δεν ανοίγεις σε “κλειδώνει” και κάποια στιγμή θα ανοίξει μόνο του. Όμως, έχεις επιλογή. Δεν είμαι εδώ για να σου πω τι πρέπει να κάνεις, αλλά για να σου δείξω τι συμβαίνει όταν επιλέγεις. Τι κερδίζεις και τι χάνεις και ποιες είναι οι συνέπειες που δεν φαίνονται στην επιφάνεια. Γιατί ψυχολογία δεν ηθικολογεί. Η ψυχολογία είναι επιστήμη κι αυτό που κάνει είναι να σου δείχνει πως κάθε επιλογή έχει κόστος. Το ερώτημα είναι ποιο κόστος είσαι διατεθειμένος να πληρώσεις. Και πιο σημαντικό ακόμα κι απ’ όλα αυτά είναι αν έχεις κάτι να πεις σε κάποιον.
Αν έχεις μια αλήθεια που κρατάς, αν έχεις ένα συρτάρι ξεχασμένο που ξέρεις ότι χρειάζεται να το ανοίξεις. Η απόφαση είναι δική σου. Έχω να σου πω ότι όσο άβολο και να είναι, θα σε απελευθερώσει. Και μπορείς να κάνεις την πρώτη απλή κίνηση μιλώντας γι’ αυτά που σε βασανίζουν στον ένα άνθρωπο που εκτιμάς και εμπιστεύεσαι. Και θέλω να θυμάσαι πως δεν έχεις να αποδείξεις τίποτα σε κανέναν απολύτως, παρά μόνο στον εαυτό σου και στις αξίες σου».
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
