ΠΟΙΑ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΚΡΥΒΕΤΑΙ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΠΟΥ ΜΟΙΑΖΟΥΝ «ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΟΥΣ»;

Γιατί κάποιοι άνθρωποι δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν; Γιατί μοιάζουν να μην κατανοούν το θέμα μιας συζήτησης και εξακολουθούν να λένε τα δικά τους; Η απάντηση μπορεί να βρίσκεται σε μία ακόμη νευροαναπτυξιακή διαταραχή. Ποια είναι και γιατί μπορεί να έχει μείνει αδιάγνωστη;

Θα σου έχει τύχει κι εσένα σε κάποια παρέα ένας άνθρωπος λίγο «περίεργος». Έχεις την αίσθηση ότι κάτι δεν καταλαβαίνει από όσα του λες, ότι δεν υπάρχει επικοινωνία μεταξύ σας, ότι δεν πιάνει το νήμα της συνομιλίας να το συνεχίσει, αλλά επιστρέφει σε θέματα που τον απασχολούν, ασχέτως με το τι προαναφέρθηκε.

Ίσως να μην γελάει με τα μεταφορικά αστεία που λέγονται, ίσως μοιάζει ότι αδιαφορεί και κοιτάζει κάπου αλλού και όχι τον συνομιλητή του. Πάντως, εκεί κάπου προς το τέλος της συνάντησής σας, έχεις καταλήξει ότι είναι ανυπόφορος και ότι χαλάει το κλίμα της παρέας, χωρίς να μπορείς να του αποδώσεις κάποια πρόθεση.

Μπορεί να τον χαρακτηρίζεις από μέσα σου ανόητο, αγενή, ούφο, αλλά και πάλι, κάτι δεν βγάζει νόημα στο παζλ της προσωπικότητάς του. Ο φίλος, που δεν μπορεί να επικοινωνήσει αποτελεσματικά, μοιάζει λίγο με παιδί που δεν μπορεί να ακολουθήσει τους κανόνες της κοινωνικής συμπεριφοράς, της κοινωνικής επικοινωνίας. Και τότε είναι που αρχίζεις να υποψιάζεσαι ότι κάτι δεν πάει καλά.

Δεν σε αδικούμε. Στην εποχή που σχεδόν όλες οι διαφορετικές συμπεριφορές έχουν και κάποια ταμπέλα διαταραχής, ο τύπος που παλιά θα χαρακτηριζόταν «ακοινώνητος», αυτός που είναι συνήθως στον... κόσμο του, σήμερα μάλλον εμπίπτει σε μια κατηγορία. Στην προκειμένη περίπτωση ενδέχεται να πρόκειται για τη Διαταραχή της Κοινωνικής Επικοινωνίας (ΔΚΕ).

Ποια διαταραχή μπορεί να κρύβεται πίσω από τη δυσκολία στην επικοινωνία;

Η Διαταραχή της Κοινωνικής Επικοινωνίας, όπως περιγράφεται στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5), τη «βίβλο» των ψυχικών και νευροαναπτυξιακών διαταραχών που εκδίδει η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία και ακολουθούν όλοι οι ειδικοί παγκοσμίως, έχει ορισμένα σαφή χαρακτηριστικά. Πιο συγκεκριμένα, τα άτομα με ΔΚΕ:

• Δυσκολεύονται τόσο σε λεκτικό όσο και σε μη λεκτικό επίπεδο να επικοινωνήσουν. Δυσκολεύονται να ξεκινήσουν, να ακολουθήσουν και να τελειώσουν μια συνομιλία, δηλαδή να χαιρετήσουν, να συστηθούν και να παραμείνουν προσηλωμένοι στα όσα λέγονται, ειδικά αν υπάρχουν πολλοί συνομιλητές ή ο ρυθμός της συνομιλίας είναι γρήγορος.
• Δεν μπορούν να κατανοήσουν κοινωνικές ενδείξεις, όπως η γλώσσα του σώματος, οι εκφράσεις του προσώπου και ο τόνος της φωνής.
• Δεν μπορούν να προσαρμόσουν την επικοινωνία σε διαφορετικά κοινωνικά πλαίσια. Για παράδειγμα, δεν κατανοούν ότι αλλιώς μιλάμε σε μεγαλύτερους, καθηγητές, φίλους, ένα μεγάλο ακροατήριο κ.λπ. και δεν μπορούν να προσαρμόσουν το λεξιλόγιο και τον τόνο της φωνής τους αναλόγως.
• Έχουν δυσκολίες στο να παρακολουθήσουν μια συζήτηση, να αναδιατυπώσουν φράσεις, να διακρίνουν παρανοήσεις.
• Δυσκολεύονται να καταλάβουν τη μη κυριολεκτική γλώσσα, συμπεριλαμβανομένων των ιδιωματισμών, του σαρκασμού και των μεταφορών.
• Τους είναι δύσκολο να διηγηθούν μια σχετική με την κουβέντα ιστορία (με αρχή, μέση και τέλος) και να εκφράσουν λεκτικά τα συναισθήματά τους.
• Επιστρέφουν εμμονικά σε θέματα που τους ενδιαφέρουν και μοιάζουν να αδιαφορούν για ενδείξεις, όπως η δυσφορία του συνομιλητή τους.
• Οι δυσκολίες στην κοινωνική επικοινωνία συναντώνται σε όλο το φάσμα των αναπτυξιακών διαταραχών, φυσικά και στα άτομα που εμπίπτουν στις διαταραχές του φάσματος του αυτισμού. Και ενώ εμφανίζονται στην πρώιμη παιδική ηλικία ή μάλλον ακριβώς γι' αυτό, είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς αν πρόκειται για αυτισμό ή για ΔΚΕ.

Η επικοινωνιακή διάσταση της γλώσσας

Για την ιστορία, ο παλιότερος όρος που χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει παρόμοιες επικοινωνιακές ιδιαιτερότητες ήταν η Σημασιολογική Πραγματολογική Διαταραχή. Εισήχθη το 1983 από τις νευρολόγους Isabelle Rapin και Iris Allen που επιχείρησαν να φτιάξουν μια μακρά λίστα γλωσσικών διαταραχών, για να περιγράψουν παιδιά που παρουσίαζαν χαρακτηριστικά όπως υπερβολική ομιλία, δυσκολίες στο λεξιλόγιο και σύγχυση με την κοινωνική χρήση της γλώσσας.

Ενώ η Σημασιολογική Πραγματολογική Διαταραχή παρείχε ένα πρώιμο πλαίσιο για την κατανόηση αυτών των δυσκολιών επικοινωνίας, δεν χρησιμοποιείται πλέον σε κλινικά περιβάλλοντα και έχει αντικατασταθεί με τον πιο πλήρη όρο Διαταραχή Κοινωνικής Επικοινωνίας.

Πώς διαφέρουν οι κοινωνικές δεξιότητες από τις γλωσσικές;

«Η κοινωνική επικοινωνία είναι ο τρόπος που αλληλεπιδρούμε με τον κοινωνικό μας περίγυρο. Αν έχουμε καλές δεξιότητες κοινωνικής επικοινωνίας μπορούμε να αλληλεπιδρούμε πιο αποτελεσματικά, χωρίς διαρκείς παρεξηγήσεις. Η κοινωνική επικοινωνία ονομάζεται και πραγματολογία και με απλά λόγια είναι οι κοινωνικοί κανόνες που ακολουθούμε όταν μιλάμε», αναφέρει η Αναστασία Σταγιάνου, Παθολόγος Λόγου & Ομιλίας. Αναπτύσσεται σταδιακά από τη βρεφική κιόλας ηλικία και κορυφώνεται μέχρι την ενηλικίωση.

ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΤΟΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΕΙΣ ΑΠΟ ΜΕΣΑ ΣΟΥ ΑΝΟΗΤΟ, ΑΓΕΝΗ, ΟΥΦΟ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΠΑΛΙ, ΚΑΤΙ ΔΕΝ ΒΓΑΖΕΙ ΝΟΗΜΑ ΣΤΟ ΠΑΖΛ.

Η διάγνωση της ΔΚΕ είναι συνήθως πολύπλοκη, καθώς τα συμπτώματά της συχνά επικαλύπτονται με άλλες καταστάσεις ή μπορεί να μην γίνουν εμφανή έως ότου αυξηθούν οι κοινωνικές απαιτήσεις, όπως όταν ένα παιδί ξεκινά το σχολείο.

Πώς θα διακρίνεις στα παιδιά το πρόβλημα;

«Για ορισμένα παιδιά οι επικοινωνιακές ικανότητες είτε δεν έχουν αναπτυχθεί, είτε δυσλειτουργούν. Έτσι, μπορεί κάποια από αυτά να μην έχουν πρωτότυπες ιδέες, να μην ξέρουν ότι αν τις μοιραστούν θα επιδράσουν στη συμπεριφορά των γύρω τους ή να μην επιθυμούν να το κάνουν. Άλλες φορές συναντάμε παιδιά που δεν έχουν τα μέσα, δηλαδή δεν έχουν ακόμα επαρκή γλωσσικό κώδικα για να επικοινωνήσουν αποτελεσματικά.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Είναι σκόπιμο και απαραίτητο να αξιολογούνται εγκαίρως όλες οι ανησυχίες που έχουν οι οικογένειες για τα παιδιά τους και όλες οι δυσκολίες που παρουσιάζουν τα παιδιά», λέει η λογοθεραπεύτρια Νατάσα Καραμπούλα.

ΚΑΠΟΙΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΔΥΣΚΟΛΕΥΟΝΤΑΙ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΟΥΝ ΤΗ ΜΗ ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ, ΤΟΥΣ ΙΔΙΩΜΑΤΙΣΜΟΥΣ, ΤΟΝ ΣΑΡΚΑΣΜΟ ΚΑΙ ΤΙΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ.

Στο παρελθόν, παιδιά με χαρακτηριστικά που τώρα σχετίζονται με τη ΔΚΕ μερικές φορές διαγνώστηκαν λανθασμένα με νευροαναπτυξιακές διαταραχές, όπως η διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή. Κάποια όμως, έμειναν αδιάγνωστα, δεν δέχτηκαν καμία παρέμβαση και μπορεί τώρα να είναι οι ενήλικες που περιγράψαμε παραπάνω.

Πώς διαφέρει η διαταραχή κοινωνικής επικοινωνίας από το φάσμα του αυτισμού;

Πράγματι, οι δυσκολίες στο κομμάτι της επικοινωνίας στη Διαταραχή του Αυτιστικού Φάσματος και στη Διαταραχή Κοινωνικής Επικοινωνίας αλληλοκαλύπτονται. Όμως, στο φάσμα του αυτισμού υπάρχουν και επιπλέον χαρακτηριστικά που υπερβαίνουν τις δυσκολίες της κοινωνικής επικοινωνίας.

Διάγνωση διαταραχής κοινωνικής επικοινωνίας: Γιατί πρέπει να πας σε ειδικό

Τα προβλήματα κοινωνικής επικοινωνίας μπορεί να δυσκολέψουν ένα παιδί να κάνει φίλους ή να αποδώσει στο σχολείο και έναν ενήλικα να συνάψει σχέσεις ή να είναι αποτελεσματικός στην εργασία του. Είναι λοιπόν σημαντική η έγκαιρη διάγνωση και στη συνέχεια η παρέμβαση.

Αν αναρωτιέσαι ποιος κάνει τη διάγνωση, όσον αφορά τα παιδιά υπεύθυνοι είναι οι αναπτυξιολόγοι και οι παιδοψυχίατροι, και όσον αφορά τους ενήλικες οι ψυχίατροι. Οι ειδικοί του Λόγου, όπως είναι οι λογοθεραπευτές, έχουν συνήθως μεγάλη εμπειρία και αρκετές φορές μπορούν να συνεισφέρουν στη διάγνωση. Η παρέμβαση περιλαμβάνει εκμάθηση τεχνικών για την κατανόηση και την ορθότερη χρήση της μη γλωσσικής επικοινωνίας και συνήθως γίνεται σε κάποιο κέντρο λόγου που αναλαμβάνει και ενήλικες.