Η GISELA MCDANIEL ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΓΙΑΤΡΕΥΤΕΙ ΚΑΙ ΝΑ ΓΙΑΤΡΕΨΕΙ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ
Μέσα από τα έργα που εκθέτει στην Αθήνα η Gisela McDaniel, αναδεικνύεται η πίστη της ότι για να γιατρευτεί ένα τραύμα πρέπει να το μοιράζεσαι.
Πώς μιλάς σε μια νέα γυναίκα που έχει πέσει θύμα κακοποίησης; Ποια σημάδια πάνω της θα μπορούσαν να προδίδουν κάτι τέτοιο; Τι μπορείς να ρωτήσεις και τι όχι; Τέτοιες απορίες τριγυρίζουν στο μυαλό μου καθώς προετοιμάζομαι για τη συνέντευξη με την εικαστικό Gisela McDaniel, η οποία έχει μιλήσει ανοιχτά για την κακοποίηση που υπέστη – τόσο μέσα σε σχέση όσο και από έναν άγνωστο.
Η αλήθεια είναι ότι δεν σκοπεύω να καταγράψω αναλυτικά τη μαρτυρία της. Εκείνο που θέλω είναι να καταλάβω πώς απευθύνει η ίδια ανάλογα ερωτήματα σε άτομα που έχουν βιώσει σχετικές εμπειρίες. Βλέπετε, το κάνει εδώ και χρόνια στο πλαίσιο της τέχνης της: καταγράφει ηχητικές συνεντεύξεις με θύματα –γυναίκες, μη δυαδικά πρόσωπα και άτομα που ταυτίζονται με τη θηλυκότητα– τα οποία στη συνέχεια φωτογραφίζει και ζωγραφίζει. Κάποια από αυτά της εμπιστεύονται προσωπικά τους αντικείμενα που βρίσκουν θέση πάνω στα έργα τέχνης της, κάποιο ρούχο, ένα κόσμημα, οτιδήποτε.
Αν δεν γνωρίζεις το background, ίσως να μην πάει καθόλου εκεί ο νους σου βλέποντας έργα όπως αυτά που εκθέτει τώρα στην αίθουσα τέχνης Δύο Χωριά. Έντονα χρώματα, μυθολογικές αναφορές, σαγηνευτικές φιγούρες, τροπική βλάστηση, βλέμματα που καρφώνουν τον θεατή – ή και η έλλειψή τους, σε εντυπωσιακούς πίνακες διπλής όψης με οπές σε σχήμα ματιού.
Η Gisela McDaniel δεν ήρθε στην Ελλάδα απλώς για να εκθέσει τη δουλειά της. Ήρθε στο πλαίσιο του προγράμματος φιλοξενίας των Δύο Χωριών στη Μύκονο, για να δημιουργήσει εκεί, ενσωματώνοντας τοπικές εμπειρίες, ιστορίες και πολιτισμικά στοιχεία στη δουλειά της. Δύο από τα έργα της έκθεσης απεικονίζουν άτομα που γνώρισε στην Αθήνα πριν φύγει για το νησί.
Γεννημένη το 1995 στη Νεμπράσκα των ΗΠΑ, η Gisela McDaniel ανήκει στην αυτόχθονη κοινότητα Τσαμόρο του Γκουάμ, στην Ωκεανία. Το ηφαιστειογενές αυτό νησί –που λέγεται Γκουάχαν στη γλώσσα των Τσαμόρο– είναι μη ενσωματωμένη περιοχή των ΗΠΑ, που σημαίνει ότι βρίσκεται υπό αμερικανική διοίκηση και φιλοξενεί στρατιωτικές βάσεις που θεωρούνται καίριες λόγω της γεωγραφικής τους θέσης. Η αποικιοκρατία, η στρατιωτικοποίηση και η οικολογική κατάρρευση άφησαν και αφήνουν έντονα σημάδια στον τόπο.
Από το Γκουάν για πρώτη φορά στην Ελλάδα και τη Μύκονο μέσω Νέας Υόρκης, που είναι η βάση της, η Gisela McDaniel γεφυρώνει αποστάσεις, μυθολογίες και εμπνεύσεις, κάτι που φαίνεται ακόμα και στον τίτλο της έκθεσής της στα Δύο Χωριά: Pineptran Istreyas & Αχινός. Στη γλώσσα των Τσαμόρο, το pineptran istreyas σημαίνει «απολιθωμένο αστέρι».
Λίγες μέρες μετά τα εγκαίνια, όπου τη γνώρισα από κοντά, η Gisela McDaniel βρίσκεται πίσω στη Νέα Υόρκη – και μια βιντεοκλήση μάς επιτρέπει να κάνουμε τη συνέντευξη για την οποία δεν βρήκαμε κοινό χρόνο όσο ήταν εδώ.
Τι πήρε από την Ελλάδα η Gisela McDaniel;
– Θα ξεκινήσω ρωτώντας κάτι πολύ απλό: Πήρες ενθύμια από την Ελλάδα μαζί σου;
Βέβαια! Πήρα λίγο μέλι και ελαιόλαδο, μάλιστα το μπουκάλι με το λάδι άνοιξε στην τσάντα μου και έπεσε στον υπολογιστή μου. Πήρα επίσης κάποια κοχύλια, ρούχα κι ένα μαγνητάκι για το ψυγείο μου, που παίρνω απ’ όπου πηγαίνω.
– Κι από αναμνήσεις;
Νομίζω από τις πιο ιδιαίτερες είναι ο χρόνος που πέρασα σε επαφή με τη θάλασσα. Πήγαινα κάθε πρωί, παρατηρούσα τα θαλάσσια πλάσματα που έβλεπα στα ρηχά, μάζευα πράγματα. Αν και είναι ένα πέλαγος πολύ διαφορετικό από του τόπου μου, τα χρώματα μου ήταν οικεία. Ήταν σαν να συνομιλώ με τον άνεμο, τα στοιχεία της φύσης και τη θάλασσα· ένιωσα ότι γνώριζα τον τόπο με έναν πολύ προσωπικό τρόπο. Είναι άλλο να διαβάζεις για ένα μέρος και άλλο να το ζεις από κοντά. Ήξερα την ελληνική μυθολογία, όμως όσο περισσότερα άκουγα, τόσο ανακάλυπτα ομοιότητες με εκείνη του Ειρηνικού.
Και βέβαια, η άλλη πολύ αγαπημένη μου ανάμνηση είναι οι άνθρωποι που γνώρισα στην Αθήνα, που μου εμπιστεύτηκαν τις προσωπικές τους ιστορίες και πόζαραν για μένα.
– Ποιες ήταν οι πρώτες σου εντυπώσεις όταν έφτασες στην Αθήνα και μετά στη Μύκονο;
Στην Αθήνα, με εντυπωσίασε η εγγύτητα με την Ακρόπολη και τις αρχαιότητες, που συνυπάρχουν με τη σύγχρονη καθημερινότητα. Το πρώτο πράγμα που έκανα ήταν να πάω στο Μουσείο της Ακρόπολης, γιατί ήθελα να δω τα γλυπτά – είναι τόσο διαφορετικό να τα βλέπεις όλα από κοντά.
Για τη Μύκονο, είχα ακούσει ότι είναι κοσμικό νησί, αλλά εγώ γνώρισα μια πιο ήρεμη πλευρά του. Μου άρεσε η αλλαγή από τους γρήγορους ρυθμούς της πόλης, που σου επιτρέπει να χαμηλώσεις ταχύτητα και να εκτιμήσεις περισσότερα πράγματα. Η παραμονή στο νησί μου έδωσε τον χώρο και τον χρόνο να έρθω σε επαφή με τη φύση και να χωνέψω όσα γνώρισα στην Αθήνα, να αφοσιωθώ στη ζωγραφική και να επεξεργαστώ τις ιστορίες των γυναικών που γνώρισα.
– Πώς έρχεσαι σε επαφή με τα άτομα που ζωγραφίζεις;
Είτε μέσω γνωστών και φίλων, από στόμα σε στόμα, είτε και απευθύνοντας ανοιχτό κάλεσμα online. Θέλω κατά κάποιο τρόπο να είμαι προσβάσιμη σε όλους. Τα κριτήριά μου δεν είναι κατ’ ανάγκη αισθητικά, με ενδιαφέρουν οι ιστορίες που μου δωρίζουν. Δουλεύω τα ηχητικά αρχεία από τις συναντήσεις στην Αθήνα, υπάρχουν κάποια κοινά με ιστορίες από τις ΗΠΑ ή το Γκουάμ, αλλά με ενδιαφέρουν ακόμα περισσότερο οι διαφορές.
ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΓΙΑΤΡΕΥΤΕΙ ΚΑΤΙ, ΝΟΜΙΖΩ ΟΤΙ ΑΠΑΙΤΕΙΤΑΙ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ. ΟΛΟΙ ΕΧΟΥΜΕ ΠΟΝΕΣΕΙ. ΤΟ ΝΑ ΝΟΙΑΖΟΜΑΣΤΕ Ο ΕΝΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΛΛΟ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΑ ΚΑΠΟΙΟ ΤΡΟΠΟ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΕΛΠΙΖΩ ΜΕ ΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΜΟΥ.
Μία από τις ερωτήσεις που κάνω είναι: Ποια είσαι; Τι σε κάνει να νιώθεις περηφάνια για τον εαυτό σου; Πώς οι ιστορίες σου επηρεάζουν τον τρόπο που κινείσαι; Νομίζω ότι αυτά αποτυπώνονται αρκετά στη ζωγραφική μου. Δεν ζωγραφίζω ό,τι έχω ακούσει, αλλά επηρεάζει την πόζα και το πώς όλα δένουν στην εικόνα.
– Πώς δουλεύεις στην πράξη;
Η διαδικασία έχει διάφορα επίπεδα. Το πρώτο είναι η σχέση που αναπτύσσω με το άτομο που ποζάρει για μένα, ή μάλλον που συνεργάζεται μαζί μου. Επιλέγω άτομα που η ιστορία τους είναι σχετική με τη δική μου ή αξίζει να ακουστεί. Συζητάμε, τραβάω φωτογραφίες και επιλέγουμε μαζί τη φωτογραφία από την οποία θα δουλέψω για το έργο – δεν ποζάρουν κάθε μέρα για να τους ζωγραφίσουν το πορτρέτο και θέλω να τους αρέσει, να αναγνωρίζουν τον εαυτό τους. Μολονότι συχνά μιλάμε για δύσκολα ζητήματα, θέλω η διαδικασία να έχει κάτι γιορτινό, να νιώθουν ότι έχουν απόλυτη αυτονομία και έλεγχο.
Θέλω επίσης να θέτω όρια ανάμεσα στα πρόσωπα που ζωγραφίζω και τους θεατές του έργου. Οι γυναίκες στην τέχνη έχουν χρησιμοποιηθεί πολύ για να δημιουργηθούν εικόνες προς κατανάλωση. Είναι σημαντικό για μένα να μιλούν οι ίδιες για τον εαυτό τους. Νιώθω πως μου δωρίζουν τις ιστορίες τους και θέλω να το ανταποδίδω.
Η ιστορία της Gisela McDaniel
– Ποια είναι η δική σου ιστορία;
Ξεκίνησα να δουλεύω έτσι ύστερα από προσωπικές εμπειρίες σεξουαλικής βίας. Μία από αυτές ήταν με κάποιον παντελώς άγνωστο, κι αυτό με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι στον πυρήνα του δεν είχε σχέση με μένα, δεν είχα κάνει κάτι κακό. Αν και ήταν μια πολύ δύσκολη στιγμή στη ζωή μου, κατά έναν παράδοξο τρόπο με έκανε να αποστασιοποιηθώ – όχι ακριβώς από την ντροπή, αλλά από την ιδέα ότι είχα κάποια υπαιτιότητα. Δεν υπήρχε τίποτα που θα μπορούσα να έχω κάνει για να αποτρέψω ό,τι έγινε.
ΛΕΜΕ ΑΥΤΕΣ ΤΙΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΔΟΥΝ ΟΙ ΑΛΛΟΙ ΟΧΙ ΤΗΝ ΑΔΥΝΑΜΙΑ, ΙΣΩΣ ΟΥΤΕ ΚΑΝ ΤΟ ΤΡΑΥΜΑ, ΑΛΛΑ ΤΗ ΔΥΝΑΜΗ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙΣ ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΑΥΤΟ.
Άρχισα να ζωγραφίζω τη φιγούρα μου κι αυτό με βοήθησε να επιστρέψω στο σώμα μου. Με έκανε να νιώσω καλά για αυτό, που ίσως ένιωθα ότι είχα κάποιο φταίξιμο. Παράλληλα, επικοινωνούσα με γυναίκες που είχαν παρόμοιες εμπειρίες και ένιωθα ότι με βοηθούσε να βρω τις λέξεις για ό,τι είχε συμβεί σε μένα. Με βοήθησε να βρω τη σιγουριά να μοιραστώ την ιστορία μου. Νομίζω είναι πολύ σημαντικό να βγάλεις αυτό που έζησες από το σώμα σου, διαφορετικά μπορεί να σε αρρωστήσει.
Σε αντάλλαγμα για τις ιστορίες που μου έλεγαν, άρχισα να τις σκιτσάρω και τους άρεσε. Αυτό σταδιακά μεγάλωσε και εξελίχθηκε σε πίνακες ζωγραφικής. Ενώ αρχικά μιλούσαμε μόνο για τη σεξουαλική βία, στην πορεία διευρύνθηκε. Ήταν σαν μια ιαματική διαδικασία. Άκουγα τις ιστορίες και σκεφτόμουν πράγματα που είχαν συμβεί στην οικογένειά μου πριν από γενεές, σε εποχές που δεν μπορούσαν να μιλήσουν γι’ αυτά. Τώρα μπορούμε να μιλάμε πιο ανοιχτά, να τα βγάζουμε από μέσα μας και να σηκώνουμε το βάρος συλλογικά, όχι κατά μόνας.
Γενικά, όταν μιλάμε για βία, μιλάμε βασικά για νούμερα και στατιστικές, σαν να μη δίνουμε αξία στα συναισθήματα. Έτσι, είναι σαν να εσωτερικεύουμε την ένταση, ενώ εγώ πιστεύω ότι είναι σημαντικό να τη μοιραζόμαστε. Κι ένας λόγος που το κάνουμε είναι για να μη συμβεί σε άλλο άτομο. Λέμε αυτές τις ιστορίες για να δουν οι άλλοι όχι την αδυναμία, ίσως ούτε καν το τραύμα, αλλά τη δύναμη να υπάρχεις πέρα από αυτό.
Με το να ρωτάω τι σε κάνει να νιώθεις υπερηφάνεια και πώς φαντάζεσαι έναν ασφαλή κόσμο, είναι σαν να χτίζουμε μαζί έναν ασφαλή κόσμο. Αν είναι να γιατρευτεί κάτι, νομίζω ότι απαιτείται συλλογική προσπάθεια. Όλοι έχουμε πονέσει. Το να νοιαζόμαστε ο ένας για τον άλλο είναι κατά κάποιο τρόπο αυτό που ελπίζω με τη δουλειά μου.
– Πότε άρχισες να το κάνεις αυτό;
Γύρω στο 2018. Έχω μιλήσει με άτομα στις ΗΠΑ, στη Μικρονησία, λίγο στην Ευρώπη, τώρα στην Ελλάδα. Ελπίζω ότι χτίζοντας αυτό το συναισθηματικό, ας πούμε, αρχείο, άτομα που έχουν ζήσει κάτι τέτοιο ίσως βοηθηθούν να το ξεπεράσουν, ενώ όποιος δεν έχει παρόμοια εμπειρία θα μπορεί να δει τους άλλους με περισσότερη ενσυναίσθηση.
ΕΖΗΣΑ ΜΙΑ ΠΟΛΥ ΔΥΣΚΟΛΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΦΕΡΑ ΝΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΩ ΚΑΙ ΝΑ ΤΗ ΜΕΤΑΤΡΕΨΩ ΣΕ ΚΑΤΙ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΑΠΟ ΜΕΝΑ – ΚΙ ΑΥΤΟ ΜΟΥ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ.
– Γιατί σε ενδιαφέρουν μόνο γυναίκες, μη δυαδικά πρόσωπα και άτομα που ταυτίζονται με τη θηλυκότητα;
Θέλω να δουλεύω υπεύθυνα και δεν νιώθω πως έχω ό,τι απαιτείται για να χειριστώ τις ιστορίες cis ετεροφυλόφιλων αντρών. Θεωρώ πως είναι πολύ σημαντικές, αλλά σε αυτή τη φάση δεν αισθάνομαι έτοιμη να μιλήσω εγώ μαζί τους. Τους συμπονώ, όπως και εκτιμώ πολύ τους άντρες της ζωής μου, αλλά δεν θέλω να κάνω κάποιο λάθος χειρισμό.
Ελπίζω να γίνονται τέτοιες συζητήσεις μεταξύ αντρών, γιατί νομίζω θα γιάτρευε πολλά δεινά στον κόσμο. Αν το σκεφτείς, το να γιατρευτείς δεν είναι μια γραμμική διαδικασία. Συνεχίζεται μια ζωή.
– Για να σου απευθύνω μια ερώτηση που κάνεις κι εσύ, για ποιο πράγμα θα έλεγες ότι είσαι υπερήφανη;
Χωρίς να θέλω να επαναλάβω πράγματα που μου έχουν πει άλλοι, ένα από τα πρώτα πράγματα που ακούω είναι «γιατί είμαι ακόμα εδώ» κι αυτό σίγουρα εκφράζει κι εμένα. Γιατί έζησα μια πολύ δύσκολη εμπειρία και κατάφερα να τη διαχειριστώ και να τη μετατρέψω σε κάτι μεγαλύτερο από μένα – κι αυτό μου φαίνεται πολύ σημαντικό. Χαίρομαι που έχω κάτι για το οποίο νοιάζομαι και με παθιάζει, γιατί δεν είναι πάντα εύκολο να ακούω αυτές τις ιστορίες.
Όλες οι όψεις της ζωγραφικής
– Πότε ξεκίνησες να ζωγραφίζεις;
Σχεδίαζα από τα επτά μου και νομίζω ότι έκανα την πρώτη μου ελαιογραφία στα 17. Ήξερα ανέκαθεν ότι αυτό ήθελα να κάνω και χαίρομαι που τα κατάφερα. Πολύς κόσμος σου λέει ότι το να γίνεις καλλιτέχνης δεν είναι κάτι ρεαλιστικό, μια πραγματική καριέρα. Εγώ είχα την τύχη να έχω πολύ υποστηρικτικούς γονείς. Πάντα ήμουν κάπως ντροπαλή και η ζωγραφική είναι ένας τρόπος να επικοινωνώ έντονα με τον κόσμο.
ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, ΥΠΗΡΧΕ ΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΝΑ ΚΟΙΤΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΙ ΕΓΩ ΗΘΕΛΑ ΚΑΤΑ ΚΑΠΟΙΟ ΤΡΟΠΟ ΝΑ ΤΟ ΑΝΤΙΣΤΡΕΨΩ.
– Πώς γεννήθηκαν οι πίνακες διπλής όψης που εκθέτεις στα Δύο Χωριά;
Μιλώντας με ένα μουσείο στις ΗΠΑ, έμαθα για περιπτώσεις που είχαν βρεθεί σχέδια πίσω από πίνακες, μάλιστα την μπροστινή όψη του έργου την ονομάζουν «ο γονιός» και την πίσω «το παιδί». Μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρον, σαν κάτι ιερό στην τέχνη. Πάντα αντιμετωπίζω τον καμβά σαν να είναι ένα σώμα. Στο παρελθόν, έχω βάλει ηχεία μέσα σε πίνακες και πάντα σκεφτόμουν για το «μέσα» των έργων. Έτσι μου ήρθε η ιδέα να ζωγραφίσω και από τις δύο όψεις. Ήθελα επίσης κατά κάποιο τρόπο να αφαιρέσω το βλέμμα από τα πρόσωπα, έτσι ζήτησα την άδεια από τα άτομα που ζωγράφισα να κόψω τα μάτια από τη μια μεριά του έργου.
Μου φάνηκε ότι υπάρχει μια αναλογία με τα αγάλματα που είδα στο Μουσείο της Ακρόπολης και ξέρω ότι στην αρχαιότητα ήταν ζωγραφισμένα, οπότε είχαν μάτια, ενώ τώρα όχι. Αν και λείπουν, σαν να έχουν χάσει τη δύναμή τους, και πάλι αισθάνεσαι πως κάπως σε κοιτάνε.
Το να αφαιρέσω τα μάτια ήταν σαν μια επαναδιεκδίκηση του βλέμματος. Στην ιστορία της τέχνης, υπήρχε το ελεύθερο να κοιτάζουν τις γυναίκες κι εγώ ήθελα κατά κάποιο τρόπο να το αντιστρέψω. Να παίξω με την ιδέα ότι από τη μια νομίζεις πως έχεις το ελεύθερο να κοιτάζεις κι από την άλλη σε κοιτάζουν διπλά, τα μάτια στα ζωγραφισμένα πρόσωπα και άλλα, που σε ξεπροβάλλουν από τη ζούγκλα. Στο Γκουάμ θεωρούμε τη ζούγκλα ιερό μέρος και θεωρούμε ότι πρέπει να ζητήσεις την άδεια των πνευμάτων για να εισέλθεις. Κατά τύχη, συνέβη κάτι τέτοιο στα έργα. Και τελικά δεν ξέρεις ποια είναι η μπροστινή και ποια η πίσω πλευρά, ούτε ποιος επιτρέπεται να κοιτάζει ποιον.
– Η έκθεση «Pineptran Istreyas & Αχινός» διαρκεί ως τις 29 Νοεμβρίου 2025. Δύο Χωριά: Λεμπέση 5–7 & Πορίνου 16, Ακρόπολη, Αθήνα
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
