ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗ: «Η ΖΩΗ ΘΕΛΕΙ ΚΑΙ ΘΑΡΡΟΣ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΧΗ»
«Μεγαλώνοντας βλέπεις ότι δεν μπορείς να πας τη ζωή εκεί που τη θέλεις εσύ», διαπιστώνει με εξομολογητική διάθεση η εικαστικός Αλεξάνδρα Αθανασιάδη, σε μια συζήτηση με αφορμή την αναδρομική έκθεση «Πλάθοντας το άυλο», στην Άνδρο.
Έχουν περάσει δέκα χρόνια από την πρώτη φορά που η Αλεξάνδρα Αθανασιάδη με υποδέχτηκε στο σπίτι της, για μια συνέντευξη που –όπως διαπιστώνω μιλώντας μαζί της– έχει μείνει στη μνήμη και των δυο μας. Το μέρος είναι ακριβώς όπως το θυμόμουν: Ένα σπίτι «αναπάντεχο», βγαλμένο θα έλεγες από το παρελθόν, σε μια περιοχή της Αττικής που η οικιστική «ανάπτυξη» δεν έχει αφήσει πολλά πράγματα αλώβητα.
Εδώ, όμως, ο χρόνος είναι σαν να έχει σταματήσει. Ή, μάλλον, σαν να κυλάει όπως άλλοτε, μακριά από τη φρενίτιδα της εποχής μας. Τα σημάδια του αποτυπώνονται με ευγένεια πάνω στο διώροφο πέτρινο σπίτι. Στον κατάφυτο κήπο, που έχει αφεθεί να βρει μια δική του, ατίθαση ισορροπία, γλυπτά της Αλεξάνδρας Αθανασιάδη συνεχίζουν να σμιλεύονται χειμώνα-καλοκαίρι από τα στοιχεία της φύσης. Όπως σμιλεύεται το πρόσωπό της στο πέρασμα του χρόνου, δείχνοντας ότι συμπορεύεται μαζί του χωρίς να του εναντιώνεται.
Την παρατηρώ όσο φωτογραφίζεται για το OW και αισθάνομαι πως ο δεσμός της με το σπίτι και τη γη στην οποία βρίσκεται είναι οργανικός. Νιώθω πως έχω μπει σε έναν «μυστικό κήπο» που δεν θα ήταν εκεί χωρίς τη δική της αγάπη για κάθε γωνιά και για κάθε ατέλειά του.
«Όλα τα γύρω σπίτια ήταν σαν κι αυτό», λέει η Αλεξάνδρα Αθανασιάδη. «Και, δυστυχώς, σιγά-σιγά γκρεμίζονται και χτίζονται πιο μοντέρνα. Με τον Δημήτρη, τον σύζυγό μου, έχουμε αποφασίσει ότι όσο μπορούμε αυτό το σπίτι θα το κρατήσουμε όπως ήταν. Γιατί έχει τη δικιά του αύρα, η οποία πραγματικά είναι κρίμα να χαθεί. Νομίζω χτίστηκε τη δεκαετία του 1930, ένα μικρό τυπικό σπίτι της εποχής εκείνης. Παλιά ήταν του Αξελού, του φιλόσοφου. Εκεί που είναι σήμερα το ατελιέ μου ήταν αρχικά το κοτέτσι».
«Αγαπώ πάρα πολύ τα πράγματα που είναι παλιά», προσθέτει. « Το σπίτι έχει αυτή την παλιά πατίνα, το ξεφλουδισμένο ταβάνι, το πάτωμα με τις ρωγμές του, στοιχεία που μου αρέσουν πολύ. Γιατί νομίζω ότι και η προσωπικότητά μας είναι έτσι, με στοιχεία λίγο πιο ευάλωτα. Καθένας μας έχει την ιδιαιτερότητά του. Όλα όσα έχουμε δει, έχουμε σκεφτεί, έχουμε αισθανθεί, είναι σαν κομμάτια που σιγά σιγά χτίζουν την προσωπικότητά μας. Με ενδιαφέρουν τα σημάδια που αφήνει ο χρόνος πάνω μας και τα σημάδια που αφήνουμε κι εμείς πίσω μας, γιατί δεν θα υπάρχουμε κάποια μέρα. Ένα κομμάτι της δουλειάς μου έχει σχέση με το ευάλωτο της ύπαρξής μας».
«Πλάθοντας το άυλο», στην Άνδρο
Στο ατελιέ της πλανιέται η άγρια μυρωδιά που αφήνει πίσω της η επεξεργασία των πρώτων υλών, με κυρίαρχη εκείνη του ξύλου – που μου θυμίζει το ξυλουργείο του πατέρα μου. Μόνο που είναι σχεδόν άδειο, γιατί ο μεγάλος όγκος των έργων που συνήθως κατακλύζουν τον χώρο έχει ταξιδέψει στην Άνδρο, για τις ανάγκες της αναδρομικής έκθεσης «Αλεξάνδρα Αθανασιάδη: Πλάθοντας το άυλο», που παρουσιάζεται στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή, στη Χώρα του νησιού.
Το «άυλο» του τίτλου αναφέρεται σε κάτι που πολύ εύστοχα ανέδειξε η επιμελήτρια της έκθεσης Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau: ότι εκείνο που ενδιαφέρει τη δημιουργό δεν είναι μόνο το απτό αλλά και ό,τι περιχαρακώνεται από αυτό στα έργα της. «Με ενδιαφέρει τελικά και το περίγραμμα της φόρμας και το εσωτερικό κενό», διαπιστώνει η Αλεξάνδρα Αθανασιάδη. «Γιατί πάντα στη δουλειά μου υπάρχει και ένα κομμάτι το οποίο είναι πέρα από την ύλη. Δηλαδή, αισθάνομαι ότι δεν μένω μόνο στο φυσικό σώμα, αλλά πάντα υπάρχει κάτι το οποίο ψάχνω πέρα από την ύλη. Δεν μπορώ να το εξηγήσω ακριβώς, αλλά νιώθω ότι υπάρχει κάποια ενέργεια πάνω από εμάς, πέρα από το σώμα μας».
Ανάμεσα σε ό,τι έχει μείνει στο ατελιέ υπάρχουν και μακέτες του μουσείου στην Άνδρο, τις οποίες έφτιαξε ο συνεργάτης και φίλος της Joseph Tupay. «Πάντα κάνουμε με τον Joseph μακέτες των χώρων που θα γίνουν οι εκθέσεις και πάνω σε αυτές δουλεύουμε. Υπάρχουν μακέτες και από το Μπενάκη Πειραιώς και από την Αρχαία Μεσσήνη και από την Γεννάδιο Βιβλιοθήκη, ανάμεσα σε άλλες. Βέβαια, ο σχεδιασμός και η παρουσίαση της έκθεσης στην Άνδρο ανήκει στην επιμελήτρια Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau, με την υποστήριξη του Ανδρέα Γεωργιάδη και της Βιβής Γερολυμάτου».
«ΟΤΑΝ ΔΟΥΛΕΥΩ, ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΝΑ ΚΑΝΩ ΜΙΑ ΒΟΥΤΙΑ ΚΑΙ ΝΑ ΑΝΑΣΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ».
Πέρα από τα άλογα και τους θώρακες
Εκτός από τα έργα με τα οποία έχει κατεξοχήν ταυτιστεί η Αλεξάνδρα Αθανασιάδη, τα περίφημα άλογα και τους θώρακες, ο επισκέπτης βλέπει έργα από το σύνολο της δημιουργικής της πορείας, ορισμένα από τα οποία μάλιστα εκτίθενται για πρώτη φορά. «Χάρηκα που καταφέραμε να δείξουμε και έργα τα οποία δεν ξέρει το κοινό», παραδέχεται. «Ήθελα να δείξω ότι υπάρχουν και άλλα κομμάτια του εαυτού μου. Η αλήθεια είναι ότι με φόβισε αν θα καταφέρω να βρω αρκετά ενδιαφέροντα έργα για να κάνω μια μεγάλη έκθεση στα 60 μου. Αλλά στην πορεία είδα ότι είχα τόσα, που το πρόβλημα τελικά ήταν να επιλέξω ποια θα δείξω. Ήταν μια δύσκολη διαδικασία, γιατί αισθανόμουν κάποια στιγμή ότι θυσίαζα ορισμένα έργα τα οποία αγαπούσα πολύ γιατί δεν τα κρατούσε ο χώρος».
Βλέπω όντως κάποια ακόμα τυλιγμένα, που ταξίδεψαν μέχρι την Άνδρο αλλά γύρισαν πίσω. Το κενό που έχουν αφήσει στο σπίτι όσα λείπουν δεν είναι ευκαταφρόνητο για τη δημιουργό. «Δεν είχα καταλάβει πόσο πολύ έχω συνηθίσει να περιτριγυρίζομαι από όλα αυτά τα έργα», λέει η Αλεξάνδρα Αθανασιάδη. «Κι ευτυχώς που έχουν μείνει μερικά! Εντάξει, κάποια στιγμή αποδέχεσαι ότι έχουν μία δική τους ζωή και πρέπει να τα βοηθήσεις να πάνε κάπου, να τα δούνε κι άλλοι. Αυτό είναι ένα θέμα όταν τα πουλάς. Ξέρεις, ορισμένα έργα μου έχω αποφασίσει ότι δεν θα τα πουλήσω ποτέ. Γιατί είναι τόσο κοντά στην ψυχή μου, που δεν αντέχω να φύγουν για πάντα. Αλλά το να φύγουν για ένα ταξίδι για μερικούς μήνες δεν με πειράζει. Όχι, είναι ωραία να μπορώ να τα δείξω».
Το γεγονός ότι πέρασαν θάλασσα για να εκτεθούν κατά μία έννοια τους ταιριάζει. Όχι μόνο γιατί η φυσική επαφή με το νερό και τη φύση είναι μια δικλείδα εκτόνωσης και αναζωογόνησης για την Αλεξάνδρα Αθανασιάδη, αλλά και γιατί παρομοιάζει την ίδια τη διαδικασία της δημιουργίας με μακροβούτι: «Όταν δουλεύω, είναι σαν να κάνω μια βουτιά και να ανασύρω από το υποσυνείδητο διάφορες εικόνες. Δεν σκέφτομαι αυτό που κάνω, δουλεύω, δουλεύω, δουλεύω. Μετά κάνω ένα βήμα πίσω, σα να βγαίνω στην επιφάνεια, και αρχίζω να τροποποιώ αυτό που έχω φτιάξει».
«Υπάρχει μια σαμανιστική δυναμική στον τρόπο που δουλεύω», προσθέτει. «Που καθετί αποτελείται από πολλά κομμάτια, τα διαλύω, τα μεταμορφώνω, τους ξαναδίνω μία νέα ζωή. Αισθάνομαι ότι η φύση, που αγαπώ τόσο πολύ, μας μαθαίνει ότι τίποτα δεν πάει χαμένο. Το παρακολουθώ και στον ίδιο μου τον εαυτό. Γερνάω, ασπρίζουν τα μαλλιά μου, κάνω ρυτίδες, ξέρεις…»
«ΔΕΝ ΘΑ ΔΕΧΤΩ ΠΟΤΕ ΤΗΝ ΑΔΙΚΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΒΙΑ, ΘΑ ΤΑ ΠΟΛΕΜΑΩ ΠΑΝΤΑ. ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΖΩΗ, ΠΡΟΣ ΤΗ ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΑΘΕΝΟΣ ΜΑΣ».
Η σημασία της αποδοχής
Πριν ακόμα την αρθρώσει, μια λέξη αναδύεται από όσα λέει η Αλεξάνδρα Αθανασιάδη: αποδοχή. «Πρέπει να αποδεχτούμε ότι γερνάμε», μου λέει. «Παρότι είναι πολύ δύσκολο. Είμαι 61 χρονών τώρα. Έχω ταλαιπωρήσει πολύ τα χέρια μου, έχω σφυρηλατήσει δεν ξέρω πόσες πανοπλίες, έχω κουβαλήσει πάρα πολλά υλικά. Πλέον, έχουν εμφανίσει ρευματισμούς και αρθρίτιδα. Με ταλαιπωρεί ψυχολογικά αυτό, γιατί δεν μπορώ να κάνω όλα όσο έκανα παλιά. Οπότε αναγκάζομαι και βρίσκω τρόπους να δουλεύω λίγο λιγότερο επώδυνους. Αλλά θέλω να ελπίζω ότι ίσως με κάνει πιο ενδιαφέρουσα ως άνθρωπο όλο αυτό που έχω περάσει, ό,τι έχω σκεφτεί, ό,τι έχω βιώσει. Όλα αυτά δίνουν στρώσεις και επιστρώσεις στον χαρακτήρα μας».
Αναφέρει και πάλι τον Joseph Tupay, τον οποίο νιώθει όπως λέει σαν πατέρα της: «Ο Joseph μού λέει συνέχεια: “Αποδοχή, αποδοχή, αποδοχή”. Ξέρεις, η ζωή θέλει και θάρρος και αποδοχή. Υπάρχουν πράγματα τα οποία πρέπει σίγουρα να πολεμάς. Δεν θα δεχτώ, ας πούμε, ποτέ την αδικία και τη βία, θα τα πολεμώ πάντα. Η βία είναι απαράδεκτη σε οποιαδήποτε μορφή, είτε είναι σωματική, είτε είναι ψυχολογική, είτε είναι προς τα ζώα, είτε είναι προς τον πλανήτη μας. Χρειάζεται σεβασμός προς τη ζωή, προς τη μοναδικότητα του καθενός μας, και θα είναι κάτι για το οποίο πάντα θα πολεμάω. Δηλαδή δεν μπορώ ποτέ να αποδεχτώ τη βία. Αλλά η ζωή έχει και πράγματα τα οποία πρέπει να αποδεχτούμε, όπως ότι θα γεράσουμε, θα πεθάνουμε και θα γίνουμε πάλι μέρος της φύσης».
Τη ρωτάω αν υπήρξε κάποιο κομβικό σημείο στη ζωή της που την έκανε να το συνειδητοποιήσει. «Νομίζω ότι μεγαλώνοντας βλέπεις πως όλα τα κομμάτια που σου φαίνονται σαν θραύσματα δεν είναι αποκομμένα το ένα από το άλλο. Πως υπάρχει μια μεγάλη καμπύλη στη ζωή, μια συνέχεια. Μεγαλώνοντας βλέπεις ότι δεν μπορείς να πας τη ζωή εκεί που τη θέλεις εσύ. Πρέπει να αποδεχθούμε όλοι ότι δεν μπορούμε να ελέγχουμε την ροή των πραγμάτων. Η μόνη μας μεγάλη ελευθερία είναι το πώς αποφασίζουμε να αντιδράσουμε και τι κάνουμε με αυτά που μας συμβαίνουν. Πέρασα κάποια στιγμή δύσκολα, με μεγάλη στεναχώρια, και έψαξα πάρα πολύ μέσα μου, αλλά νομίζω ότι ξαναβγήκα από την άλλη μεριά λίγο πιο σοφή. Έχοντας πονέσει κι εγώ, αναγνωρίζω στον άλλο τα ευάλωτα σημεία του, και αυτά είναι τα κομμάτια τα οποία πάντα προσπαθούμε να κρύψουμε αλλά που τελικά ενδιαφέρουν και τον άλλο».
«ΠΑΡΟΤΙ ΕΧΩ ΖΗΣΕΙ ΚΑΙ ΔΥΣΚΟΛΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ, ΑΙΣΘΑΝΟΜΑΙ ΟΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΑΝΤΑ ΣΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΜΟΥ ΚΙ ΕΝΑ ΚΟΜΜΑΤΙ ΑΝΑΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑΣ».
Τα δωμάτια της δημιουργίας και της ζωής της
Καθώς με ξεναγεί νοερά στα δωμάτια της έκθεσης στην Άνδρο, η Αλεξάνδρα Αθανασιάδη θυμάται περιστατικά από τη ζωή της, πώς ξεκίνησε από τα 12 να κάνει γλυπτική, πώς πήγε στα 17 για σπουδές στο Franklin College του Λουγκάνο, στην Ελβετία, πώς έγινε δεκτή στα 18 της από το Ruskin School of Drawing and Fine Art του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.
«Ήμουν πολύ τυχερή γιατί όλο τον πρώτο χρόνο ζωγραφίζαμε από μοντέλο, ενώ παράλληλα μελετούσαμε πτώματα στο νεκροτομείο, το οποίο ήταν πολύ δυσάρεστο», θυμάται. «Την πρώτη μέρα που πήγαμε λιποθύμησαν τρία αγόρια. Ήταν σαν μάθημα ανατομίας και όντως μάθαμε να παρατηρούμε τους μυς, τις φλέβες και σημεία που διαφορετικά δεν θα βλέπαμε ποτέ».
Στην Οξφόρδη φιλοτέχνησε ένα από τα πιο παλιά έργα που εκτίθενται στην Άνδρο, τα «Πουλιά». «Ένα μαύρο και ένα άσπρο, γιατί πολύ συχνά στη δουλειά μου παίζω με τα αντίθετα», διαπιστώνει. «Με το σκοτεινό και το φωτεινό».
Το πιο βαθύ σκοτάδι κρύβεται στο τελευταίο δωμάτιο της έκθεσης, όπου παρουσιάζονται έργα που εκτέθηκαν για πρώτη φορά το 1989, έναν χρόνο μετά από τη δολοφονία του πατέρα της από τη 17 Νοέμβρη.
«Είναι κάτι που πραγματικά συνεχίζει και με πονάει», εξομολογείται. «Δεν αντέχω να το συζητήσω. Δεν θα σου πω σχεδόν τίποτα για αυτό το δωμάτιο, θα ήθελα ο καθένας να το ανακαλύψει μόνος του. Είναι η δουλειά που έδειξα στην αίθουσα τέχνης Αθηνών, στη Λιακοπούλου, στη μνήμη του πατέρα μου. Είναι πολλά έργα χάρτινα, πάρα πολύ φορτισμένα με πόνο και θυμό. Μετά από αυτό το πραγματικά φορτισμένο δωμάτιο, οι επισκέπτες ξανανεβαίνουν σιγά σιγά, ξαναπάνε μέσα στη μυθολογία. Ανεβαίνουμε, βλέπουμε πάλι τα άλογα και επαναλαμβάνουμε την πορεία προς το φως. Ήθελα να αφήσω τον θεατή σε ένα πιο φωτεινό κομμάτι. Γιατί αισθάνομαι ότι, παρότι έχω ζήσει και δύσκολες στιγμές, υπάρχει πάντα στη δουλειά μου κι ένα κομμάτι ανάτασης και αισιοδοξίας. Θέλω να μείνω με αυτό. Θέλω με αυτό το “καράβι” που με πήγε σε όλη την έκθεση, να σε ξαναταξιδέψω σε άλλα όνειρα, ελπίζω, πιο φωτεινά και πιο αισιόδοξα».
Η έκθεση στην Άνδρο θα διαρκέσει έως τις 2 Οκτωβρίου 2022. Κλείσε εισιτήριο
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
