Αξίζει να δεις τον «Οιδίποδα» στη Στέγη;

Ο Robert Icke ξαναγράφει την ιστορία του Οιδίποδα και παρουσιάζει στη Στέγη μια παράσταση διεθνών προδιαγραφών. Είναι όμως κάτι που δεν πρέπει να χάσεις;

«Τυφλός τά τ' ὦτα τόν τε νοῦν τά τ' ὄμματ᾽ εἶ». Αυτή η φράση από την τραγωδία «Οιδίπους Τύραννος» του Σοφοκλή έχει χαραχτεί ανεξίτηλα στο μυαλό μου από τότε που διδασκόμουν το αρχαίο κείμενο στο σχολείο, σε ένα αρκετά μακρινό πια παρελθόν.

Δεν ξέρω μόνο ότι σημαίνει «είσαι τυφλός και στ’ αυτιά και στο μυαλό και στα μάτια». Ξέρω επίσης ότι είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα παρήχησης, της επανάληψης δηλαδή όμοιων ή ομόηχων συλλαβών, που για τους αρχαίους Έλληνες ήταν κάτι εξαιρετικά προσβλητικό.

Μια σύγχρονη εκδοχή της άκουσα και στον «Οιδίποδα» του Robert Icke, στη Στέγη. «Είσαι τυφλός και στην ψυχή όπως είσαι και στα μάτια», λέει ο πρωταγωνιστής του δράματος (τον υποδύεται ο Νίκος Κουρής) στον όντως τυφλό Τειρεσία (εξαιρετικός στον ρόλο ο Κώστας Νικούλι).

Ο Τειρεσίας της παράστασης έχει –όπως ήθελε και ο Σοφοκλής– μαντικές ικανότητες, μόνο που εδώ δεν τον θεωρούν αξιοσέβαστο μάντη, αλλά μέλος μιας σέκτας.

«Ήρθες γιατί θες να μου γαμήσεις την ψυχολογία», του έχει πει ακριβώς πριν ο Οιδίποδας – κι αυτό πριν ακούσει τη σύγχρονη εκδοχή του χρησμού, που δεν διαφέρει στην ουσία της από την αρχαία: ότι έχει σκοτώσει τον πατέρα του και είναι εραστής της μητέρας του, Ιοκάστης (Καρυοφυλλιά Καραμπέτη).

Νομίζω το απόσπασμα δίνει τον τόνο για τις ομοιότητες και τις διαφορές που έχει η εκδοχή του Icke από το πρωτότυπο. Μπορεί να μην χρησιμοποιεί την παρήχηση, αλλά αξιοποιεί αρκετές άλλες αρχές των μεγάλων τραγικών, όπως η τραγική ειρωνεία και η προοικονομία. Και βέβαια, δεν αποκλίνει από το τέλος. Ο Οιδίποδας τυφλώνεται – αν και δεν είναι τελικά αυτό το τέλος της παράστασης.

Οι απαρχές του Οιδίποδα

Όπως σημειώνει ο Icke στην εισαγωγή της έκδοσης των Onassis Publications με το πλήρες κείμενο του έργου του (σε μετάφραση Νίκου Χατζόπουλου), ο Οιδίποδας ήταν διάσημος την εποχή του Σοφοκλή πριν ακόμη γράψει την τραγωδία του. Ο πυρήνας της ιστορίας του βρισκόταν στην «Οδύσσεια» του Ομήρου, με τον Οδυσσέα να συναντάει τη μητέρα του Οιδίποδα στον Άδη, η οποία παραδέχεται ότι παντρεύτηκε εν αγνοία της τον γιο της, αφότου εκείνος είχε σκοτώσει τον πατέρα του.

Ο «ΟΙΔΙΠΟΔΑΣ» ΤΟΥ ROBERT ICKE ΠΕΡΝΑΕΙ ΑΠΟ ΤΑ ΚΟΜΒΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ, ΑΛΛΑ ΚΑΝΕΙ ΤΟ ΔΙΚΟ ΤΟΥ ΤΑΞΙΔΙ.

«Η παράδοση της αρχαιοελληνικής τραγωδίας ήταν να παίρνει μια γνωστή ιστορία και να την επαναφηγείται, αλλάζοντάς την, αναπλάθοντάς την, ώστε να συναντήσει την παρούσα στιγμή», σημειώνει ο Icke.

Στο έργο που έγραψε και σκηνοθετεί στη Στέγη (το οποίο παίζεται αυτή την περίοδο με ανάλογη σκηνοθεσία από τον ίδιο στο Broadway της Νέας Υόρκης, μετά από το West End του Λονδίνου), ο Οιδίποδας είναι ένας σύγχρονος πολιτικός το βράδυ των εκλογών που όλα δείχνουν ότι θα κερδίσει θριαμβευτικά.

Ένα ρολόι επί σκηνής μετράει αντίστροφα τον χρόνο μέχρι να κλείσουν οι κάλπες – κι αν υποθέσεις ότι η «ώρα μηδέν» θα συμπέσει με την απόλυτη συνειδητοποίηση, δεν πέφτεις έξω.

ΜΕ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΤΟΥ, Ο ICKE ΜΑΣ ΘΥΜΙΖΕΙ ΓΙΑΤΙ ΘΕΛΟΥΜΕ ΝΑ ΒΛΕΠΟΥΜΕ ΚΑΙ ΝΑ ΞΑΝΑΒΛΕΠΟΥΜΕ ΤΡΑΓΩΔΙΕΣ ΠΑΡΟΛΟ ΠΟΥ ΞΕΡΟΥΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΘΕΣΗ.

Ο «Οιδίποδας» του Robert Icke

Αν η επιθυμία του 38χρονου Icke ήταν να φέρει το έργο στο σήμερα, ο τρόπος που επέλεξε να το κάνει είναι θα έλεγα πιο τολμηρός και συνάμα πιο τίμιος. Δεν αρκείται στο να κάνει μια ανάγνωση του Σοφοκλή, διακινδυνεύοντας να κατηγορηθεί ότι το ανέβασμά του παραήταν «ελεύθερο». Δηλώνει ευθύς εξαρχής ότι αυτό που κάνει είναι ένα νέο έργο. Στο οποίο καταφέρνει γρήγορα να μη σε νοιάζει ότι φαντάζεσαι ποια θα είναι η κατάληξη των ηρώων.

Συνεργάτης σκηνοθέτης της παράστασης στη Στέγη είναι ο Πρόδρομος Τσινικόρης.

Δεν σε νοιάζει, γιατί σε παρασύρει ο ρυθμός του, γιατί εδώ δεν υπάρχει το «χέρι» των θεών αλλά μόνο οι αδυναμίες των ανθρώπων, γιατί σε εκπλήσσει το πώς έχουν «κουμπώσει» στοιχεία του μύθου με ζητήματα που μας απασχολούν στο εδώ και το τώρα.

Ο «Οιδίποδας» του Icke περνάει από τα κομβικά σημεία της αρχαίας διαδρομής, όμως το ταξίδι από το ένα στο άλλο είναι σύγχρονο: ο άντρας που θεωρεί πατέρα του αργοπεθαίνει από καρκίνο στο νοσοκομείο, ο γιος του, ο Πολυνείκης, ντρέπεται να αποκαλύψει στους γονείς του πως είναι ομοφυλόφιλος, η Ιοκάστη δεν στερήθηκε το παιδί που έκανε με τον Λάιο εξαιτίας κάποιου χρησμού – ενώ απολαμβάνει επί σκηνής στοματικό έρωτα από τον νυν σύζυγο και γιο της.

Να το δεις ή όχι;

Με τον τρόπο του, ο Icke μας θυμίζει γιατί θέλουμε να βλέπουμε και να ξαναβλέπουμε τραγωδίες παρόλο που ξέρουμε την υπόθεση. Με τον τρόπο του, φέρνει στο σήμερα τον αρχαίο ορισμό της τραγωδίας και το «δι᾽ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν».

Θα βρεθούν θεατές που θα εκφέρουν αντιρρήσεις γι’ αυτό το τόλμημα; Πολύ πιθανό. Μου έχει τύχει να βγαίνω από παραστάσεις ενθουσιασμένος και να ακούω άλλους θεατές να εκφράζουν την απογοήτευσή τους.

Δεν έχω γνώσεις κριτικού όταν λέω ότι θα σύστηνα σε κάποιον να δει την παράσταση. Το λέω γιατί εγώ απόλαυσα που την είδα. Και θεωρώ σημαντικό ότι η Στέγη μας δίνει εδώ, στην Αθήνα, τη δυνατότητα να δούμε με Έλληνες ηθοποιούς μια παραγωγή με τις ίδιες προδιαγραφές που τη βλέπουν τώρα στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Ο «Οιδίποδας» του Robert Icke παίζεται στη Στέγη έως 28 Δεκεμβρίου 2025. Κλείσε εισιτήρια online

Έμπνευση

ΑΚΟΜΑ ΝΑ ΜΑΘΕΙΣ ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΒΑΣΙΛΗΣ ΜΑΓΟΥΛΙΩΤΗΣ;

TAGS:

ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΔΕΙΣ ΤΟΝ «ΟΙΔΙΠΟΔΑ» ΣΤΗ ΣΤΕΓΗ;