Η ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ ΟΠΩΣ ΔΕΝ ΤΗΝ ΕΧΕΙΣ ΞΑΝΑΔΕΙ

Φωτογραφίες της Nelly’s αποκαλύπτουν τη Σαντορίνη του Μεσοπολέμου, πριν τον σεισμό του 1956 και την τουριστική αλλοίωση. Μια έκθεση-ταξίδι σε έναν χαμένο νησιωτικό κόσμο.

Πριν από τα ξενοδοχεία με τις άπειρες πισίνες, τις ορδές τουριστών και τις selfie με θέα την Καλντέρα, υπήρχε μια άλλη Σαντορίνη – άγρια, μυστικιστική, αμόλυντη από τη «βαριά βιομηχανία» της χώρας. Αυτή τη Σαντορίνη μάς καλεί να γνωρίσουμε η έκθεση «Nelly’s. Η Σαντορίνη του μεσοπολέμου», που παρουσιάζεται στο Κέντρο Φωτογραφίας Καστελάνα στο Καστέλι Πύργου Σαντορίνης. Και είναι σαν να επιστρέφει ένα ιστορικό λεύκωμα στο φυσικό του τοπίο.

Η έκθεση συγκεντρώνει εικόνες που τράβηξε στο νησί μια εμβληματική φωτογράφος του Μεσοπολέμου: η Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη, που έγινε διεθνώς γνωστή ως Nelly’s.

Ήταν το καλοκαίρι του 1928 όταν επισκέφθηκε για πρώτη φορά τη Σαντορίνη, μετά από πρόσκληση της αδερφής της, Μάρως Σουγιουλτζόγλου, και του σαντορινιού συζύγου της, Σπυρίδωνα Αλ. Μαλασπίνα. Κατέλυσε στον μεσαιωνικό οικισμό του Πύργου και από εκεί ξεκίνησε τις φωτογραφικές της περιπλανήσεις.

Φωτ. Nelly’s. Σαντορίνη 1928-1932 © Μουσείο Μπενάκη / Φωτογραφικά Αρχεία

Αντιμέτωπη με το ηφαιστειακό τοπίο και τη μοναδική αρχιτεκτονική του νησιού, η Nelly’s δεν περιορίστηκε να αποτυπώσει απλώς μια γραφική πραγματικότητα. Με τη δική της ματιά –που ισορροπεί ανάμεσα στο ντοκουμέντο και την καλλιτεχνική επινόηση– μεταμορφώνει τον χώρο σε μια θεατρική σκηνή.

Στις φωτογραφίες της, οι τρούλοι και οι καμάρες των εκκλησιών, οι καμπύλες που δημιουργούν οι σκιές στα σοκάκια και οι πέτρινοι τοίχοι των σπιτιών αποτυπώνονται με τρόπο που ξεφεύγει από την τουριστική καρτ-ποστάλ. Είναι σαν να τραβάει τις γραμμές και τις φόρμες από την ίδια τη γεωμετρία του φωτός.

Η ανθρώπινη παρουσία είναι περιορισμένη και επιμελώς σκηνοθετημένη: γυναίκες της υπαίθρου, παιδιά στα πέτρινα σκαλοπάτια, πρόσωπα διακριτικά, σχεδόν αέρινα, που δεν αποσπούν από την αρχιτεκτονική αρμονία αλλά ενισχύουν τη συγκινητική αίσθηση του χρόνου που σταματά.

Φωτ. Nelly’s. Σαντορίνη 1928-1932 © Μουσείο Μπενάκη / Φωτογραφικά Αρχεία

Το αποτέλεσμα είναι εικόνες που μοιάζουν σχεδόν υπερβατικές: μια νησιωτική πραγματικότητα που ακροβατεί ανάμεσα στην απλότητα της καθημερινότητας και τη δύναμη του μύθου.

Οι φωτογραφίες της Nelly’s δεν είναι εξιδανικευμένες, αλλά βαθιά εμποτισμένες με παρατήρηση, σιωπή και σύνθεση. Λίγες δεκαετίες αφότου τραβήχτηκαν, ο μεγάλος σεισμός του 1956 –με επίκεντρο στα νότια της Αμοργού και μέγεθος 7,7 της κλίμακας Ρίχτερ– κατέστρεψε μεγάλο μέρος των οικισμών και της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της Σαντορίνης. Έτσι, οι λήψεις της απέκτησαν αναδρομικά τη βαρύτητα ενός τεκμηρίου, ως μια αποτύπωση της νησιωτικής ταυτότητας πριν την αλλοίωση, πριν την τουριστική φρενίτιδα.

Φωτ. Nelly’s. Σαντορίνη 1928-1932 © Μουσείο Μπενάκη / Φωτογραφικά Αρχεία

Γεννημένη το 1899 στο Αϊδίνι της Μικράς Ασίας, η Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη σπούδασε φωτογραφία στη Γερμανία, λίγο πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Το 1924 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου δημιούργησε το δικό της εργαστήριο στην οδό Ερμού και γρήγορα καθιερώθηκε στη φωτογραφική σκηνή της ελληνικής πρωτεύουσας.

Από το 1927 ταξίδευε εκτενώς στην ελληνική ύπαιθρο, αποτυπώνοντας τη ζωή και το τοπίο. Σε ταξίδι της στη Νέα Υόρκη, το 1939, αποφάσισε να εγκατασταθεί εκεί, για να επανέλθει οριστικά στην Ελλάδα το 1966. Έφυγε από τη ζωή το 1998.

Το 1984, η Nelly’s παραχώρησε το φωτογραφικό της έργο στο Μουσείο Μπενάκη, ενώ τρία χρόνια αργότερα ο συλλέκτης Δημήτρης Τσίτουρας επιμελήθηκε το λεύκωμα «Nelly’s. Σαντορίνη 1925-1930» (διαθέσιμο online στο Benaki Shop).

Φωτ. Nelly’s. Σαντορίνη 1928-1932 © Μουσείο Μπενάκη / Φωτογραφικά Αρχεία

Τώρα, σχεδόν έναν αιώνα μετά τις αρχικές λήψεις, οι φωτογραφίες επιστρέφουν στον τόπο που τις ενέπνευσε και εκτίθενται σε σύγχρονες ψηφιακές εκτυπώσεις. Ο Πύργος, από όπου ξεκίνησε η Nelly’s το φωτογραφικό της ταξίδι στο νησί, γίνεται το φυσικό σκηνικό για να ξαναδούμε τον τόπο μέσα από το βλέμμα της.

Και ίσως τελικά αυτό είναι το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της έκθεσης: η ευκαιρία να δούμε τη Σαντορίνη όχι μόνο μέσα από το φίλτρο της νοσταλγίας, αλλά με την ησυχία της παρατήρησης. Με τη ματιά που έμαθε να διακρίνει το φως, το σχήμα, τη σιωπή.

Η έκθεση «Nelly’s. Η Σαντορίνη του μεσοπολέμου», στο Κέντρο Φωτογραφίας Καστελάνα, θα λειτουργεί καθημερινά από 10:00 έως 21:00 έως τις 20 Οκτωβρίου 2025, με ελεύθερη είσοδο.