Η «ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΡΥΘΜΟΥ» ΣΕ ΚΑΛΕΙ ΝΑ ΦΡΟΝΤΙΣΕΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΣΟΥ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ

Τα δωρεάν εκπαιδευτικά εργαστήρια «Η τέχνη του ρυθμού» ενώνουν μουσική, σώμα και κοινότητα, ενισχύοντας την ψυχική ευεξία. Ο εμπνευστής τους, Γιάννης Παπατζανής, εξηγεί στο OW πώς γίνεται αυτό και μας καλεί να τα παρακολουθήσουμε.

Η μουσική ενισχύει την ψυχική υγεία, βελτιώνει τη συναισθηματική ρύθμιση, καλλιεργεί την αισιοδοξία και την ελπίδα, βελτιώνει την ποιότητα ζωής, δημιουργεί κοινωνικούς δεσμούς και τονώνει την ψυχική ανθεκτικότητα. Αυτά είναι επιγραμματικά τα συμπεράσματα έρευνας που πραγματοποίησε το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του ΕΚΠΑ και το Πανεπιστήμιο Κρήτης για το πρόγραμμα «Η τέχνη του ρυθμού», που έχει υλοποιηθεί τα τελευταία εννέα χρόνια στην Κρήτη και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας.

Η ιδέα, η επιμέλεια και η υλοποίηση του προγράμματος ανήκουν στον Γιάννη Παπατζανή, που συνεργάζεται φέτος με τις Εκπαιδευτικές & Κοινωνικές Δράσεις της Εθνικής Λυρικής Σκηνής για να φέρει την «Τέχνη του ρυθμού» στο ΚΠΙΣΝ. Από τον Οκτώβριο του 2025 έως τον Μάιο του 2026 θα υλοποιηθεί εκεί μια σειρά εκπαιδευτικών εργαστηρίων, στα οποία μπορούν να συμμετάσχουν δωρεάν ενήλικες άνω των 18 ετών χωρίς καμία πρότερη μουσική γνώση.

Το μουσικό όργανο που θα παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στα εργαστήρια είναι ένα παραδοσιακό κρουστό της Ανατολικής Μεσογείου, το μπεντίρ. Είναι ένα είδος τυμπάνου με ξύλινο σκελετό και δέρμα στη μία πλευρά, που παίζεται με τα χέρια και χρησιμοποιείται ευρέως στη λαϊκή και τελετουργική μουσική για τον ζεστό, βαθύ και «ανθρώπινο» ήχο του.

Τον Μάιο του 2026, οι συμμετέχοντες στα εργαστήρια θα παρουσιάσουν μια πρωτότυπη παράσταση μουσικού θεάτρου στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ. Διαβάζοντας τα συμπεράσματα της έρευνας του ΕΚΠΑ και του Πανεπιστημίου Κρήτης, καταλαβαίνω ότι το ζητούμενο υπερβαίνει κατά πολύ την καταληκτική αυτή βραδιά: «Βάσει των αποτελεσμάτων της έρευνας υπογραμμίστηκε ότι η ενεργός μουσική συμμετοχή λειτουργεί ως καταλύτης για την ψυχική ενδυνάμωση των ατόμων, αφού τονώνει την ψυχική υγεία, την κοινωνική ένταξη και τη συλλογική ευημερία της κοινότητας».

Ο Γιάννης Παπατζανής, παίζοντας μπεντίρ.

Πριν δηλώσω εγώ ο ίδιος συμμετοχή στην «Τέχνη του ρυθμού», ο Γιάννης Παπατζανής έλυσε όλες τις απορίες μου για το τι χρειάζεται για να συμμετάσχει κανείς στο πρόγραμμα, τι να περιμένει και, κυρίως, τι έχει διαπιστώσει εκείνος όσα χρόνια το διοργανώνει.

– Πώς γεννήθηκε η ιδέα της «Τέχνης του Ρυθμού»; Τι σας ενέπνευσε να δημιουργήσετε ένα πρόγραμμα που συνδέει τη μουσική, το σώμα και την κοινότητα;

Η ιδέα για την «Τέχνη του Ρυθμού» γεννήθηκε μέσα από την επαφή μου με τους εκπαιδευτικούς της Ειδικής Αγωγής. Θέλαμε να τους προσφέρουμε απλά και βιωματικά εργαλεία για να φέρουν τη μουσική μέσα στην τάξη, όχι ως θεωρία, αλλά ως εμπειρία επικοινωνίας και δημιουργίας. Για μένα, οι εκπαιδευτικοί είναι το θεμέλιο της κοινωνίας – και θεώρησα καθήκον να στηρίξω την προσπάθειά τους, ιδιαίτερα των νέων εκπαιδευτικών που συχνά ένιωθαν ανασφάλεια ή απομόνωση. Ήθελα να τους βοηθήσω να σταθούν, να συνδεθούν, να βρουν μέσα από τον ρυθμό έναν κοινό τρόπο έκφρασης.

Μέσα από την ομάδα γεννήθηκαν σχέσεις εμπιστοσύνης, επικοινωνίας και αλληλεγγύης· είδαμε ανθρώπους να γεφυρώνουν διαφορές, να δημιουργούν κοινότητες. Με τον καιρό, η αρχική εκπαιδευτική στόχευση άνοιξε και αγκάλιασε περισσότερους ανθρώπους. Για μένα, το θεμέλιο της κοινωνίας είναι οι εκπαιδευτικοί και η ασπίδα της οι νοσηλευτές – έχουμε ακόμη και γράμματα από νοσηλεύτριες που ζήτησαν να συμμετάσχουν, γιατί ένιωθαν ότι ο ρυθμός θα τις βοηθήσει να ξαναβρούν δύναμη και ισορροπία.

– Το πρόγραμμα έχει πλέον διανύσει εννέα χρόνια σε Κρήτη και άλλες περιοχές της Ελλάδας. Ποιο θεωρείτε ότι είναι το πιο ουσιαστικό μάθημα ή αλλαγή που έχει φέρει αυτή η πορεία σε εσάς προσωπικά και καλλιτεχνικά;

Το πρόγραμμα αυτό είναι πλέον κομμάτι τόσο της προσωπικής όσο και της καλλιτεχνικής μου ζωής, και αισθάνομαι ότι κάθε μέρα εξελίσσομαι κι εγώ μαζί με τους ανθρώπους που συμμετέχουν.

Ο ΡΥΘΜΟΣ ΕΠΑΝΑΦΕΡΕΙ ΚΑΤΙ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΣ: ΤΗ ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΑΣ ΚΑΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ.

– Γιατί επιλέξατε το μπεντίρ για την «Τέχνη του ρυθμού»;

Το μπεντίρ είναι ένα τύμπανο με βαθιές ρίζες στην Ανατολική Μεσόγειο. Το επιλέξαμε γιατί είναι απλό, προσιτό και ταυτόχρονα πολύ εκφραστικό. Δεν χρειάζεται προηγούμενη εμπειρία για να παίξει κανείς· αρκεί η διάθεση να ακούσει και να συμμετάσχει.

– Αναφέρετε συχνά ότι ο ρυθμός δεν είναι μόνο μουσική εμπειρία, αλλά και εργαλείο προσωπικής ευεξίας. Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Πώς «θεραπεύει» ο ρυθμός;

Αυτό είναι ένα τεράστιο θέμα. Τι σημαίνει «θεραπεία»; Αυτό που μπορούμε να πούμε εμείς είναι ότι ο ρυθμός επαναφέρει κάτι θεμελιώδες: τη σύνδεση με τον εαυτό μας και με τους άλλους.

Στην πράξη, όταν παίζουμε ρυθμό σε ομάδα, συμβαίνουν συγκεκριμένα πράγματα: Πρώτον, ο σωματικός συγχρονισμός – οι καρδιές μας ρυθμίζονται, η αναπνοή μας εναρμονίζεται. Αυτό δεν είναι μεταφορικό, είναι φυσιολογικό φαινόμενο. Δεύτερον, υπάρχει το αίσθημα του «εδώ και τώρα» – δεν μπορείς να παίξεις ρυθμό σκεπτόμενος το χθες ή το αύριο. Σε φέρνει στο παρόν.

Και υπάρχει κάτι ακόμα πιο βαθύ: η αποδοχή. Όταν κάνεις ένα «λάθος» στον ρυθμό και η ομάδα το υιοθετεί, το μετατρέπει σε κάτι νέο – μαθαίνεις ότι δεν χρειάζεται να είσαι τέλειος για να ανήκεις. Αυτό είναι απελευθερωτικό. Η ευεξία έρχεται από αυτό: νιώθεις ότι υπάρχεις, ότι ακούγεσαι, ότι είσαι μέρος σε κάτι μεγαλύτερο.

– Κάποιος που δεν έχει καμία επαφή με τη μουσική ή τα κρουστά, μπορεί να συμμετάσχει;

Το εργαστήριο είναι ανοιχτό σε κάθε ενήλικα που έχει τη διάθεση να συμμετέχει σε μια ομαδική μουσική εμπειρία με άξονα τον ρυθμό. Όχι μόνο δεν περιμένουμε να έχει κανείς γνώσεις, αλλά προσκαλούμε κάθε άνθρωπο που θεωρεί ότι «δεν έχει ρυθμό ή δεν τραγουδά σωστά» να έρθει στις συναντήσεις μας. Η εμπειρία μας έχει δείξει ότι μια τέτοια αντίληψη ή προκατάληψη που μπορεί να έχουμε για τον εαυτό μας ανατρέπεται.

Η ΤΕΧΝΗ ΔΕΝ ΑΝΗΚΕΙ ΜΟΝΟ ΣΕ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΕΣ ΜΟΥΣΙΚΟΥΣ. Ο ΡΥΘΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΑΝΗΚΕΙ ΠΑΝΤΟΥ – ΑΠΟ ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕΧΡΙ ΤΗ ΣΚΗΝΗ ΤΟΥ ΚΠΙΣΝ.

Να προσθέσω ότι σίγουρα υπάρχει ένα θεωρητικό υπόβαθρο στο οποίο βασιζόμαστε για τη διεξαγωγή των εργαστηρίων, ωστόσο η προσέγγισή μας εστιάζει στην πρακτική, βιωματική μάθηση. Η θεωρητική υποστήριξη προκύπτει μέσα από την πράξη και όχι το αντίστροφο.

– Φέτος το πρόγραμμα εγκαινιάζει τη συνεργασία του με την ΕΛΣ. Τι νέο φέρνει αυτή η μετάβαση από τις τοπικές κοινότητες σε έναν εθνικό καλλιτεχνικό φορέα;

Δεν είναι μετάβαση – είναι επέκταση. Το πρόγραμμα δεν εγκαταλείπει τις τοπικές κοινότητες, αλλά βρίσκει ένα νέο σπίτι στην Αθήνα, διατηρώντας την ίδια φιλοσοφία. Η συνεργασία με την ΕΛΣ φέρνει κάτι σημαντικό: αναγνώριση ότι ο ρυθμός και η συμμετοχική μουσική δημιουργία έχουν θέση σε έναν μεγάλο καλλιτεχνικό οργανισμό. Δεν μιλάμε για «κοινωνικό πρόγραμμα» στο περιθώριο – μιλάμε για καλλιτεχνική δράση που καταλήγει στην Εναλλακτική Σκηνή, με την ίδια αξία και σοβαρότητα.

Αυτό στέλνει ένα μήνυμα: ότι η τέχνη δεν ανήκει μόνο σε επαγγελματίες μουσικούς. Ότι η δημιουργικότητα κάθε ανθρώπου έχει αξία. Για μένα, αυτή η συνεργασία είναι επιβεβαίωση: ο ρυθμός είναι δημοκρατικός και ανήκει παντού – από το χωριό της Κρήτης μέχρι τη σκηνή του ΚΠΙΣΝ.

– Οι έρευνες για το πρόγραμμα ανέδειξαν ότι η ενεργός μουσική συμμετοχή ενισχύει την ψυχική ανθεκτικότητα, την αισιοδοξία και τη ρύθμιση των συναισθημάτων. Πώς βιώσατε εσείς αυτά τα αποτελέσματα μέσα από τη συμμετοχή των ανθρώπων;

Στις έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του ΕΚΠΑ και στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, παρατηρήσαμε στατιστικά σημαντική μείωση του στρες, αύξηση της θετικής διάθεσης και της ψυχικής ανθεκτικότητας, καθώς και βελτίωση της ποιότητας ζωής και της αίσθησης συνοχής μέσα στην κοινότητα. Eμείς τα είδαμε όλα αυτά στην πράξη, πριν ακόμα γίνει η έρευνα, στην καθημερινή μας επαφή με τους ανθρώπους, μέρα με τη μέρα.

ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΚΑΝΟΥΜΕ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΠΛΩΣ ΕΝΑ ΜΟΥΣΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ, ΑΛΛΑ ΕΝΑΣ ΧΩΡΟΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ.

– Με βάση την εμπειρία σας, πώς η μουσική και ο ρυθμός μπορούν να βοηθήσουν κάποιον που βιώνει άγχος ή ψυχική πίεση στην καθημερινότητα;

Η μουσική και ο ρυθμός ειδικότερα λειτουργούν ως φυσικοί μηχανισμοί εξισορρόπησης του εαυτού μας. Σε έρευνες έχει φανεί ότι η ρυθμική πράξη μειώνει τη σωματική ένταση, ρυθμίζει την καρδιακή λειτουργία και ενισχύει την ψυχική ηρεμία. Η συμμετοχή σε ένα μουσικό σύνολο ενισχύει την ψυχική ανθεκτικότητα και προσφέρει μία δίοδο εκτόνωσης από την πίεση της καθημερινότητας. Σε αυτό βοηθάει και το κλίμα των συναντήσεών μας, το οποίο επιδιώκουμε να είναι ζεστό, φιλικό, αυθεντικό και φιλόξενο, με αποτέλεσμα να περνάμε όλοι όμορφα επιτυγχάνοντας ταυτόχρονα και ένα υψηλού επιπέδου καλλιτεχνικό αποτέλεσμα.

– Πόσο σημαντικός είναι ο παράγοντας της ομάδας στην ενίσχυση της ευεξίας και της αυτοπεποίθησης των συμμετεχόντων;

Μέσα στη μουσική ομάδα, ο καθένας βρίσκει τον χώρο και τον χρόνο του για να εκφραστεί καλλιτεχνικά, μουσικά και να συνδεθεί με τον εαυτό του και τους γύρω του.

– Υπάρχει κάποια στιγμή ή συμμετέχων που θυμάστε έντονα και συνοψίζει για εσάς τη δύναμη του προγράμματος;

Υπάρχουν πολλές στιγμές που θυμάμαι έντονα όλα αυτά τα χρόνια, αλλά μία έχει χαραχτεί μέσα μου. Ήταν ένα απόγευμα Παρασκευής στη Σητεία, στο τέλος ενός εργαστηρίου. Η ομάδα είχε μόλις ολοκληρώσει μια συνάντηση γεμάτη συγκίνηση και, πριν φύγουν, με πλησίασαν μερικοί συμμετέχοντες και μου είπαν ότι για εκείνους αυτή η εμπειρία είναι από τις σημαντικότερες της ζωής τους. Ότι μέσα από το πρόγραμμα ένιωσαν ξανά ζωντανοί, ότι αυτή η δράση «δίνει ζωή στην πόλη». Ήταν μια στιγμή σιωπής και ευγνωμοσύνης· εκεί κατάλαβα βαθιά πως αυτό που κάνουμε δεν είναι απλώς ένα μουσικό εργαστήριο, αλλά ένας χώρος φροντίδας για τους ανθρώπους. Ίσως αυτό να είναι τελικά το πιο σπουδαίο αποτέλεσμα της μουσικής, να δημιουργεί ζωή εκεί όπου πριν υπήρχε σιωπή.

Υποβολή συμμετοχής έως τις 14 Οκτωβρίου 2025 αποκλειστικά μέσω της φόρμας που θα βρείτε εδώ.