Ο CARL JUNG ΣΟΥ ΔΕΙΧΝΕΙ ΠΩΣ ΝΑ ΞΑΝΑΒΡΕΙΣ ΤΟΝ ΧΑΜΕΝΟ ΣΟΥ ΕΑΥΤΟ

Σε μια εποχή που ο θόρυβος της καθημερινότητας πνίγει την εσωτερική μας φωνή, το «Κόκκινο Βιβλίο» του Carl Jung επιστρέφει για να θυμίσει πως η πραγματική αναζήτηση ξεκινά εκεί όπου καταρρέουν οι βεβαιότητες. Το εμβληματικό του έργο, αποτέλεσμα μιας βαθιάς προσωπικής κρίσης που τον ώθησε να αναζητήσει εκ νέου την ψυχή του, κυκλοφορεί για πρώτη φορά στα ελληνικά και προτείνει ένα νέο μονοπάτι αυτογνωσίας για όσους αναζητούν τον χαμένο τους εαυτό.

Υπάρχουν στιγμές που νιώθεις ότι χάθηκε κάτι ουσιώδες από τη ζωή σου. Όχι κάτι συγκεκριμένο που μπορείς να ονοματίσεις, όπως μια σχέση, μια δουλειά ή μια φιλοδοξία, αλλά κάτι βαθύτερο. Είναι σαν να έμεινες χωρίς την εσωτερική σου πυξίδα, την ψυχή σου, σε έναν κόσμο γεμάτο επιφανειακά νοήματα. Και επιστρέφεις στο σημείο μηδέν για την ξαναβρείς.

Μια τέτοια προσωπική κρίση οδήγησε τον Ελβετό ψυχίατρο Carl Gustav Jung, ιδρυτή της αναλυτικής ψυχολογίας, στο δικό του σημείο μηδέν, για να ξεκινήσει ένα ταξίδι εσωτερικής αναζήτησης γεμάτο οράματα, όνειρα και φαντασιώσεις, μια σειρά από συνομιλίες με μορφές του ασυνειδήτου που άρχισε να καταγράφει στα λεγόμενα Μαύρα Βιβλία. Οι ημερολογιακές καταχωρίσεις, αρχεία ενός πειράματος στη σκέψη του ίδιου, έγιναν πηγή για το Liber Novus, το θρυλικό Κόκκινο Βιβλίο. Ένα μεγάλο δερματόδετο χειρόγραφο, διακοσμημένο από τον ίδιο με καλλιγραφικά γράμματα και εικόνες, για το οποίο εργάστηκε 16 χρόνια χωρίς ποτέ να το ολοκληρώσει.

Το έργο δεν δημοσιεύτηκε όσο ζούσε και για δεκαετίες μετά τον θάνατό του, κατ’ επιθυμία του ίδιου του Jung. Ο κόσμος χρειάστηκε να περιμένει ως το 2009 για να γνωρίσει το βάθος και την ομορφιά των ψυχικών εμπειριών ενός εκ των επιδραστικότερων στοχαστών του 20ού αιώνα, που αποτέλεσαν τη βάση για τις θεωρίες του:

• το Εγώ, το κέντρο της συνειδητής μας ταυτότητας,
• η Σκιά, τα ανεξερεύνητα ή απωθημένα μέρη του εαυτού μας,
• το προσωπικό Ασυνείδητο, δηλαδή οι ξεχασμένες ή καταπιεσμένες εμπειρίες μας, και το συλλογικό, οι αρχετυπικές δομές που μοιράζονται όλοι οι άνθρωποι,
• τα Αρχέτυπα, οι καθολικές εικόνες και μοτίβα που οργανώνουν την ανθρώπινη εμπειρία,
• το επίκεντρο όλων ο Εαυτός, η ολότητα της προσωπικότητας, η εικόνα του Θεού μέσα στην ψυχή και ο σκοπός της διαδικασίας της εξατομίκευσης.

Σήμερα, 16 χρόνια από την πρώτη του έκδοση, οι Εκδόσεις Διόπτρα κυκλοφορούν το εμβληματικό Κόκκινο Βιβλίο σε μετάφραση Χρήστου Μαρσέλλου, τη μοναδική επίσημη ελληνική μετάφραση παγκοσμίως, ώστε οι αναγνώστες όχι μόνο να γνωρίσουν μια περίοδο-σταθμό στη ζωή του Jung, αλλά και να βρουν έναν πνευματικό χάρτη για να ξανασυνδεθούν με τον εαυτό τους μέσα στον θόρυβο, την αβεβαιότητα και τους ιλιγγιώδεις ρυθμούς της εποχής.

Ο Carl Gustav Jung (1875-1961) AP Photo

Αναζητώντας τη χαμένη ψυχή

«Ψυχή μου, που είσαι; Με ακούς; Μιλάω, σε καλώ – είσαι εδώ;» είναι η κραυγή απόγνωσης που βγάζει ο Jung μετά την ολική κατάρρευση του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβανόταν τον κόσμο, με ορόσημο τη ρήξη του με τον Freud το 1913 και την αποχώρησή του από τη Διεθνή Ψυχαναλυτική Εταιρεία. Στα 38 του, στο αποκορύφωμα της ακαδημαϊκής του καριέρας, αποφασίζει να εγκαταλείψει το Πνεύμα της Εποχής, δηλαδή τον κόσμο της λογικής, της επιστήμης, των στόχων και της κοινωνικής πραγματικότητας (τη χρήση και την αξία), για το Πνεύμα του Βάθους, τον κόσμο των ονείρων, των μύθων, των συμβόλων, των εικόνων, των εσωτερικών αληθειών που οδηγούν στην ψυχή.

«Επέστρεψα, είμαι και πάλι εδώ –τίναξα τη σκόνη τόσων χωρών από τα πόδια μου και ήρθα σ' εσένα», γράφει, σαν να επιστρέφει από μακρινή εξορία. «Είμαι μαζί σου· μετά από χρόνια μακράς περιπλάνησης, σου ξανάρθα. Να σου διηγηθώ όλα όσα είδα, έζησα, ρούφηξα μέσα μου; Ή δεν θέλεις ν’ ακούσεις τίποτα για όλο αυτόν τον θόρυβο της ζωής και του κόσμου;» ρωτά την ψυχή του, για να της πει όσα του αποκάλυψαν οι ενεργητικές φαντασιώσεις του για την ανθρώπινη προσωπικότητα, την αυτογνωσία, την ανάγκη εξισορρόπησης των αντιθέτων (σκέψη-συναίσθημα, αρρενωπότητα-θηλυκότητα, επιστήμη-μαγεία), τη μοναξιά, το νόημα του πολέμου, την τρέλα και την ψυχιατρική.

«Το γενικό θέμα του βιβλίου είναι το πώς ο Jung ανακτά την ψυχή του και ξεπερνά τη σύγχρονη δυσφορία της πνευματικής αποξένωσης» εξηγεί ο Sonu Shamdasani, κορυφαίος μελετητής του Jung που επιμελήθηκε και οργάνωσε το Κόκκινο Βιβλίο. Ο ίδιος προσθέτει ότι το Liber Novus «παρουσιάζει το πρωτότυπο της αντίληψης του Jung για τη διαδικασία εξατομίκευσης, την οποία θεωρούσε την καθολική μορφή της ατομικής ψυχολογικής ανάπτυξης» – μια πορεία προς την ολοκλήρωση αυστηρά προσωπική. Κατά λόγια του Jung, «ο μοναχικός άνθρωπος κατοικεί σε μια απέραντη έρημο συνταρακτικής ομορφιάς. Ατενίζει το σύνολο και την εσωτερική του αίσθηση».

ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΒΙΒΛΙΟ

Κυκλοφορεί για πρώτη φορά στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Διόπτρα

Αγόρασέ το

Dioptra.gr

Η δύναμη της ενεργητικής φαντασίας

Τα συμβολικά όνειρα και οι οπτικές ψευδαισθήσεις εμφανίζονται στον Jung από την παιδική ήδη ηλικία και τον ακολουθούν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Το 1913, βλέπει οράματα με πλημμύρες, αίμα, νεκρούς στρατιώτες και ήρωες, καταστροφές και γίγαντες να πατούν πόλεις. Η έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου τον επόμενο χρόνο τον καθησυχάζει πως δεν έχασε τα λογικά του και αποφασίζει να καταπιαστεί με τη συγγραφή του Liber Novus.

Οι δικές του οπτικές ψευδαισθήσεις, εξηγεί ο Jung, αν και φτιαγμένες από τα ίδια υλικά με τις ψυχώσεις, διαφέρουν στο ότι ο ίδιος δεν πέφτει θύμα τους, αλλά τις ελέγχει. Είναι δημιουργήματα της «ενεργητικής φαντασίας», μεθόδου που του επέτρεψε να ανακαλύψει στο ασυνείδητό του τον πνευματικό του γκουρού Φιλήμονα: έναν γέρο μάγο με φτερά και κέρατα ταύρου στην αρχική του εικόνα, την οποία συνέδεσε με την αυτόματη γραφή, τη ζωγραφική, τη γλυπτική, την κίνηση και άλλες τεχνικές που βοηθούν το άτομο να έρθει σε άμεση επαφή με το ασυνείδητο. Μοιάζει, χωρίς να είναι το ίδιο, με τον προχωρημένο διαλογισμό των Βουδιστών μοναχών, που «κοιμίζουν» τη συνείδηση για να φτάσουν στα πιο βαθιά επίπεδα συνειδητότητας.

«Αναγνώρισες την τρέλα σου, την ομολόγησες; Το είδες πως όλα σου τα καταγώγια είναι γεμάτα τρέλα; Δεν θέλεις να αναγνωρίσεις την τρέλα σου και να την υποδεχτείς ευγενικά;» λέει η ψυχή στον Jung, και συνεχίζει: «Εσύ ήθελες να αποδεχτείς τα πάντα. Επομένως, αγκάλιασε και την τρέλα. Άσε το φως της τρέλας σου να λάμψει, και θα δεις ένα μεγάλο φως να ανατέλλει. Η τρέλα δεν είναι ούτε για περιφρόνηση ούτε για φόβο, το χρέος σου είναι να της δώσεις ζωή».

Το χάος δεν είναι εχθρός

Ο Jung ήταν βαθιά εξοικειωμένος με τη γνωστική παράδοση, την αλχημεία, τις ανατολικές φιλοσοφίες, την παραψυχολογία και τον πνευματισμό της εποχής του. Ενδιαφερόταν για τα όρια της συνείδησης, για το πώς η ψυχή επικοινωνεί με διαστάσεις πέρα από το ορθολογικό, γι’ αυτό και στο Κόκκινο Βιβλίο εμφανίζονται μορφές όπως οι θεότητες Μίθρας και Αβράξας ως αρχετυπικές εικόνες από ένα συλλογικό ασυνείδητο.

Ο ανορθολογισμός, όπως και «τρέλα», είναι αναγκαίος για να φτάσεις την ψυχολογική ωρίμανση. «Ανοίξτε την πύλη της ψυχής για να αφήσετε να μπει στην τάξη και στο νόημά σας το σκοτεινό ρεύμα του χάους», γράφει. «Παντρέψτε το χάος με την τάξη και θα έχετε γεννήσει το θείο παιδί».

Για τον Jung, η επικράτηση του ορθού λόγου μετά τον Διαφωτισμό και τη Γαλλική Επανάσταση οδήγησε στο ξέσπασμα του ανορθολογισμού που αντιπροσώπευε ο παγκόσμιος πόλεμος. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει στον άνθρωπο· όταν καταπιέζει το ασυνείδητο, όταν υποτιμά τα ένστικτα, τα σύμβολα, το ανορθολογικό, στο τέλος οδηγείται σε κρίσεις και νευρώσεις.

Ο Carl Gustav Jung (1875-1961) AP Photo

Γιατί πρέπει να διαβάσεις το Κόκκινο Βιβλίο

Σύμφωνα με τον Jung, ο Εαυτός, η ολοκληρωμένη προσωπικότητα, είναι η εικόνα του νέου Θεού μέσα στην ψυχή. Εντούτοις, δεν είναι ο αψεγάδιαστος Θεός που αναζητούσαμε κάποτε, «στο απόλυτα όμορφο, καλό, σοβαρό, υψηλό, ανθρώπινο ή θεϊκό», αλλά στο σχετικό που αγκαλιάζει τη ζωή με τις αντιθέσεις της: «όμορφη και άσχημη, καλή και κακή, γελοία και σοβαρή, ανθρώπινη και απάνθρωπη».

Η ψυχή είναι εκεί για να καθοδηγεί και να προφυλάσσει τον άνθρωπο από τον Αβράξα, τον δημιουργό και καταστροφέα του κόσμου που, εν τέλει, δεν είναι άλλος από τον ίδιο τον άνθρωπο:

«Εγώ η ψυχή σου είμαι η μητέρα σου, που σε περιβάλλει τρυφερά και τρομερά, που σε τρέφει και σε διαφθείρει, που σου ετοιμάζω το καλό και το δηλητήριο. Είμαι ο μεσίτης σου στον Αβράξα. Σε διδάσκω τις τέχνες που σε προστατεύουν από τον Αβράξα. Στέκομαι ανάμεσα σ' εσένα και στον παντοδύναμο Αβράξα. Είμαι το σώμα σου, η σκιά σου, η εργασία σου σε αυτόν τον κόσμο, η εμφάνισή σου στον κόσμο των θεών, η λάμψη σου, η αναπνοή σου, η μυρωδιά σου, η μαγεία σου, η δύναμή σου».

Η εμπειρία του Jung δείχνει ότι η αναζήτηση της ψυχής δεν είναι ούτε εύκολη ούτε γραμμική. «Αυτή η ζωή είναι η οδός, που όλο την ψάχνουμε, για εκείνο που δεν καταλαβαίνουμε και το λέμε θεϊκό», γράφει. «Οδός άλλη δεν υπάρχει. Όλες οι άλλες οδοί είναι απατηλές». Η καταγραφή των οραμάτων και των ενεργητικών φαντασιώσεών του σε ένα πολύτιμο, κόκκινο χειρόγραφο ήταν ο μόνος τρόπος να δομήσει την εσωτερική του αναζήτηση και να διατηρήσει ζωντανή την επαφή με τον κόσμο του βάθους. Όπως παραδέχεται, «πάντα ήξερα ότι αυτές οι εμπειρίες ήταν πολύτιμες και γι' αυτό δεν ήξερα τίποτα καλύτερο από το να τις καταγράψω σε ένα “πολύτιμο”, δηλαδή σε ένα ακριβό βιβλίο, και να ζωγραφίσω τις εικόνες που εμφανίζονταν όταν τις ξαναζούσα – όσο καλύτερα μπορούσα».

«Ψυχή μου, μίλα, εξήγησέ μου, τι να διακηρύξω; Τη φωτιά; Ποια φωτιά;» ρωτά απεγνωσμένος σε κάποιο σημείο την ψυχή του, για να λάβει την απάντηση: «Κοίταξε ψηλά, δες τη φλόγα που καίει πάνω από το κεφάλι σου – κοίταξε ψηλά, οι ουρανοί κοκκινίζουν». Σαν φλόγα, το Liber Novus γίνεται από προσωπικό πείραμα ένα πνευματικός χάρτης για όποιον αποφασίζει να αγκαλιάσει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τα ένστικτά του χωρίς φόβο, να κοιτάξει το χάος κατάματα και να αναγνωρίσει την τρέλα, τη μοναξιά και τη δύναμη που κατοικούν μέσα του. Και, βρίσκοντας ξανά την ψυχή και τον εαυτό του, να μάθει πώς να επιβιώνει όταν το παλιό τελειώνει, πώς να αφήνει τα ερείπια για να χτίσει το νέο.

Μπορείς να ξεφυλλίσεις τις πρώτες σελίδες εδώ.