ΠΩΣ Η LILY ALLEN ΣΠΑΕΙ ΤΑ ΤΑΜΠΟΥ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΧΩΡΙΣΜΟ

Η Lily Allen σπάει τα ταμπού γύρω από το πώς επιτρέπεται να ζει τον χωρισμό της μια γυναίκα. Μιλά ανοιχτά για την προδοσία και τον θυμό, μετατρέποντας το προσωπικό της δράμα σε γυναικεία ενδυνάμωση.

Η Lily Allen χώρισε τον David Harbour όταν τον τσάκωσε να χρησιμοποιεί μια εφαρμογή γνωριμιών για διασήμους. Σε περίπτωση που δεν τη γνωρίζεις, η Allen είναι Βρετανίδα τραγουδίστρια και στιχουργός, γνωστή (και λατρεμένη) για τα αιχμηρά, αυτοσαρκαστικά τραγούδια της. O Harbour είναι Αμερικανός ηθοποιός που έγινε παγκοσμίως γνωστός μέσα από τη σειρά Stranger Things. Οι ιδιότητές τους μαρτυρούν ένα πρώην καλλιτεχνικό ζευγάρι· και με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, συσχέτισαν τις τέχνες τους... με το τέλος της σχέσης.

Στο τελευταίο άλμπουμ της, West End Girl, η Allen περιγράφει το χρονικό ενός αποτυχημένου γάμου, εμπνευσμένη, όπως είπε, από τα γεγονότα της ζωής της, με στίχους που παρουσιάζουν έναν σύζυγο όχι ακριβώς ειλικρινή, που υποδυόταν πως δεν τρέχει κάτι. Χωρίς ντροπές, χωρίς άγχη για το τι θα πει ο κόσμος, τραγουδά για τα συναισθήματά της και αποτυπώνει σε στίχους την εμπειρία της ως προδομένη γυναίκα. Η Allen «έφαγε κέρατο», αλλά δεν είναι για λύπηση.

Η ανταπόκριση του κοινού είναι θερμή. Φανς, κριτικοί και δημοσιογράφοι εξήραν την ωμή ειλικρίνειά της, ενώ πολλές γυναίκες βρήκαν στην οργή της δικαίωση για το διαχρονικό ταμπού «φέρσου σαν κυρία». Το δανείζομαι από το άρθρο της Helen Coffey στην Independent, στο οποίο εξηγεί:

«Ο πραγματικός λόγος που δεν μπορούσα να σταματήσω να το ακούω ήταν το ότι η Lily Allen έσπασε, χωρίς απολογίες και με απόλυτη καθαρότητα, ένα ταμπού για τους χωρισμούς που ούτε καν είχε περάσει απ’ το μυαλό μου: αν είσαι η γυναίκα σε ετεροφυλοφιλική σχέση, πρέπει πάση θυσία να κρατήσεις την αξιοπρέπειά σου... Μπορείς φυσικά να είσαι λυπημένη […] αλλά ποτέ, μα ποτέ, θυμωμένη. Γιατί δεν υπάρχει τίποτα πιο αντιαισθητικό από μια θυμωμένη γυναίκα, σωστά;»

Η Lily Allen με τον David Harbour. Evan Agostini/Invision/AP

Όχι υστερικές, μόνο σοβαρές και συγκρατημένες

Στην ταινία του 1987 Ολέθρια Σχέση, η Alex Forrest (Glenn Close), για να εκδικηθεί τον Dan Gallagher (Michael Douglas) που την αφήνει για να επιστρέψει στη σύζυγό του, μπαίνει κρυφά στο σπίτι του και βράζει το κατοικίδιο κουνέλι του παιδιού του. Ο όρος bunny boiler, που ξεπήδησε από την ταινία για να περιγράψει την «τρελή, υστερική γκόμενα», αποτύπωσε την παράνοια της κοινωνίας γύρω από τη θυμωμένη γυναίκα.

Για την ακρίβεια, θα το έλεγες pop culture εκδοχή μιας δαιμονοποίησης που διατρέχει τους αιώνες, από την ιπποκρατική θεωρία της μήτρας που ταξιδεύει στο σώμα προκαλώντας διαταραχές, έως τη φροϋδική θεωρία και τα σημερινά απαρχαιωμένα μυαλά.

Οι γυναίκες, παρατηρεί η Sara Mills, μαθαίνουν να είναι ευγενικές και να μιλούν κόσμια, ενώ η ίδια συμπεριφορά μπορεί να ερμηνευτεί διαφορετικά ανάλογα με το φύλο του ατόμου. Όταν η γυναίκα εκφράζει οργή ή μιλά ανοιχτά για τις σχέσεις της, εγκαλείται ως «τρελή» ή «εκδικητική»· όταν το κάνει ο άνδρας, η στάση του είναι «αυθεντική» ή «ντόμπρα». Η ειρωνεία είναι ότι, στην ίδια ποπ κουλτούρα που μιλά για υστερικές γυναίκες, υπάρχουν άνδρες που τραγουδούν για ζήλια, κτητικότητα ή και εγκλήματα πάθους (θυμίζω το «Σε αγάπησα στον μέγιστο βαθμό» του Αντώνη Βαρδή).

ΑΝ ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ COOL ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΝΤΑΙ ΓΙΑ ΠΑΘΗΤΙΚΟΤΗΤΑ. ΑΝ ΘΥΜΩΣΟΥΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΟΝΤΑΙ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΕΣ, ΠΑΡΑΛΟΓΕΣ, ΓΚΡΙΝΙΑΡΕΣ.

Μου έρχονται στο μυαλό οι στίχοι από το ποίημα «Απλώς Εγώ», της Φιλίας Κανελλοπούλου, ηθοποιού και ποιήτριας, που τιμήθηκε το 2020 με το βραβείο Jean Moréas ως πρωτοεμφανιζόμενη ποιήτρια:

Δεν νευριάζω.
Καμιά φορά.
Συχνά.
Νευριάζω.
Από πάντα.
Με μάθατε
να μην
το νιώθω
το δείχνω
το λέω.
Να είμαι.
Για τους πατέρες.
Για τους γιατρούς.
Για όλους.
Μια γυναίκα.
Υστερική.
Όχι.
Για εμένα.
Απλώς.
Εγώ.
Εκνευρισμένη.

Με αφορμή το ποίημα, ζητάω τη γνώμη της για τη φασαρία γύρω από άλμπουμ της Lily Allen – και για καλή μου τύχη, είναι φαν της.

«Η γυναικεία συναισθηματική χειραφέτηση μέσω της τέχνης δεν είναι κάτι καινούριο. Συμβαίνει από τα χρόνια της Σαπφούς και συνεχίζει στην ποίηση και τη λογοτεχνία. Στα καθ' ημάς έχουμε την Κική Δημουλά και την Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ που καταγράφουν ξεκάθαρα τον πόνο τον προσωπικό, κι από την άλλη μια Μάτση Χατζηλαζάρου που γράφει για τις ορμές της τότε, μια αληθινή πρωτοπορία. Αλίμονο αν δεν βρίσκαμε αυτού του είδους την έκφραση στην αχανή παγκόσμια μουσική βιομηχανία σε μεγάλες καλλιτέχνιδες, όπως η Madonna και η Beyonce, και τώρα η Lily Allen».

Η Lily Allen με τον David Harbour. Vianney Le Caer/Invision/AP

Για το ταμπού της «πονεμένης, υστερικής χωρισμένης γυναίκας», μου λέει:

«Οφείλουμε να είμαστε μόνο σοβαρές και συγκρατημένες ώστε να χαίρουμε σεβασμού και αποδοχής στην πατριαρχική κοινωνία που ζούμε; Και σε ποιους το οφείλουμε τελικά; Στους ίδιους τους κακοποιητές μας που διαμορφώνουν τους κανόνες του ανδροκρατούμενου κόσμου; Έχω συναντήσει και εξακολουθώ να συναντώ συχνά άνδρες που χρησιμοποιούν το "φεμινιστόμετρο", έχοντας άποψη για το πώς πρέπει να είμαστε ή να μην είμαστε οι γυναίκες, με ατάκες που θέλουν να μας πατρονάρουν και να μας βάλουν σε κουτάκια· "αν είσαι απελευθερωμένη είσαι ελαφρών ηθών, αν δεν είσαι, είσαι ανοργασμική, αν είσαι πονεμένη είσαι υστερική, αν είσαι χαρούμενη είσαι χαζή".

»Οι γυναίκες καλλιτέχνιδες θα γράφουμε όσο και ό,τι θέλουμε, θα τραγουδάμε και θα κλαίμε, θα ουρλιάζουμε και θα ψιθυρίζουμε τον πόνο και τη χαρά, δημοσίως και ιδιωτικά, σε μικρή και σε τεράστια εμβέλεια, στη ζωή και στην τέχνη. Και πώς αλλιώς, δηλαδή, αφού το πώς είσαι στη ζωή σε ορίζει στην τέχνη και αντίστροφα; Έγραψα τα δύο βιβλία μου σε κομβικές στιγμές της ζωής μου, σε στιγμές πένθους και απώλειας, στιγμές χωρισμού και αποχωρισμού».

Γιατί τέτοιος χαμός με τη Lily Allen;

Η Lily Allen δεν ήταν η πρώτη που κυκλοφόρησε divorce album, δηλαδή μια δισκογραφική δουλειά αφιερωμένη στον χωρισμό της. Όταν διάβασα για την κυκλοφορία του, ήρθε στο μυαλό μου το Vulnicura της Bjork, ένα έργο για τη συντριβή της από την απόφαση του συντρόφου της να χωρίσουν, ή το Lemonade της Beyoncé, για την απιστία σου Jay Z. Το δράμα σίγουρα πουλάει, ωστόσο δεν αρκεί για να εξηγήσει τη σύνδεση.

Από την Bjork το μυαλό μου πήγε στον άνθρωπο που με «μύησε» στην τέχνη της, μέσα από τις δισκοκριτικές του στο περιοδικό "Music Life". Ο Δημήτρης Μπαλλάς, Senior Digital Commercial Manager στη Universal Music σήμερα, ξέρει καλά την ποπ και τη μουσική βιομηχανία. Γιατί, λοιπόν, μοσχοπουλούν τα divorce albums;

Στο Vulnicura, η Bjork περιγράφει τη συντριβή της από την απόφαση του Matthew Barney να χωρίσουν. AP Photo/Matias Delacroix

«Η αλήθεια είναι πως καλλιτέχνες όπως οι Adele, Beyoncé, Lily Allen, Florence, Björk, Ariana, Swift, MARINA (ο κατάλογος είναι μακρύς) έχουν κατά καιρούς κεντρίσει το ενδιαφέρον του κοινού και των κριτικών με τις πιο προσωπικές δουλειές τους. Φυσικά, κάποιος κυνικός θα μπορούσε να ισχυριστεί πως η απήχηση θα ήταν περιορισμένη αν δεν υπήρχε από πίσω όλος ο μηχανισμός των media να ταΐζει το αχόρταγο κοινό με παπαρατσικές φωτογραφίες, στήλες gossip κ.λπ. Ακόμη και στην περίπτωση της Björk, όταν κυκλοφόρησε το Vulnicura, γράφτηκαν αρκετά για τη σχέση της με τον Matthew Barney. Με την Allen και τον Harbour είδες τι έγινε και γίνεται.

»Στον αντίποδα, οι πιο ανάλαφρες Kylie Minogue και Dua Lipa, ενώ σίγουρα καλύπτουν το μέρος της αγοράς στο οποίο δεν ανήκουν οι παραπάνω και έκαναν μεγάλο γκελ εν μέσω πανδημίας (καθότι ο κόσμος τότε ήθελε απλώς να ξεφύγει από την καθημερινότητα) πείθουν πλέον δυσκολότερα λόγω του γενικού και αόριστου υλικού τους».

Και με τους άνδρες, γιατί εκφράζουν αλλιώς τον καημό τους; «Τα αντίστοιχα παραδείγματα μαντεύω πως είναι λιγότερα, καθώς δεν είναι στην ιδιοσυγκρασία του "ισχυρού φύλου" να εξωτερικεύει, πόσο μάλλον να δημοσιοποιεί τα συναισθήματά του με αυτόν τον τρόπο. Ακούγεται και είναι τετριμμένο, και σίγουρα η νέα γενιά ανδρών καλλιτεχνών θα συμφιλιωθεί περισσότερο με την ιδέα, αλλά σε κάθε περίπτωση η ζυγαριά μάλλον θα συνεχίσει να γέρνει προς τη μεριά των γυναικών».

Beyoncé, Adele, Florence, Björk, Ariana, Swift, MARINA έχουν κατά καιρούς κεντρίσει το ενδιαφέρον του κοινού και των κριτικών με τις πιο προσωπικές δουλειές τους. Evan Agostini/Invision/AP

Από την απιστία στη γυναικεία ενδυνάμωση

Το 2023, δημοσιεύτηκε έρευνα για τη θέση της γυναίκας στις σύγχρονες σχέσεις. Οι συμμετέχουσες, ηλικίας 18-24 ετών, περιέγραψαν ένα αίσθημα αδιεξόδου: ό,τι κι αν κάνουν, θα βγαίνουν πάντα χαμένες. Αν είναι πολύ cool και χαλαρές, κατηγορούνται για παθητικότητα, κι αν θυμώσουν, χαρακτηρίζονται υπερβολικές, παράλογες, γκρινιάρες. Αναγνωρίζουν πως μια σχέση θέλει επικοινωνία για να είναι υγιής, ωστόσο η ευθύνη της επικοινωνίας βαραίνει μόνο εκείνες. Έτσι, αναγκάζονται να αλλάξουν ή να συμμορφωθούν.

Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο η αξία του West End Girl δεν πηγάζει απ' το ότι μια διάσημη «βγάζει τα άπλυτα στη φόρα». Το άλμπουμ σπάει μια σιωπή που συνεχίζει να βαραίνει τις γυναίκες δυσανάλογα, παρά την όποια πρόοδο, και ρίχνει την ευθύνη για την προδοσία στον πραγματικό υπαίτιο. H Allen δεν επιτίθεται στη γυναίκα που κοιμόταν με τον άνδρα της, ούτε και επιθυμεί το κακό της. Όπως μου λέει η Φιλία:

«Αγαπημένο μου κομμάτι του δίσκου είναι το "Madeleine". Μου αρέσει που απευθύνεται ονομαστικά στο τρίτο πρόσωπο της σχέσης και που μέσα από το ίδιο το τραύμα αναδύεται μια ανάγκη γυναικείας ενδυνάμωσης. Στον τελευταίο μου ρόλο, εκείνον της Λίζας στο "Ποιος ανακάλυψε την Αμερική;" της Χρύσας Σπηλιώτη, οι δύο ξαδέλφες έχουν μια σχέση πιο δυνατή από όλους τους άλλους. Παρότι η Λίζα προδίδει τη φιλία της με την Καίτη και ερωτεύεται τον άντρα της, οι δύο γυναίκες, από τη μέση ηλικία ως τα γηρατειά, καταλήγουν να ξαναβρούν η μία την άλλη και να συγχωρέσουν –και εκείνον τελικά– ως μια μορφή κάθαρσης για το συλλογικό τραύμα που μοιράζονται. Όταν αυτό συμβαίνει στη ζωή, είναι μαγικό.

»Το Madeleine μας δείχνει ακόμα ότι όλα αυτά δεν είναι τόσο μακριά μας. Όποια συμφωνία κι αν έχουμε κάνει μεταξύ μας μπορεί να ανατραπεί ανά πάσα στιγμή, γιατί το ανθρώπινο στοιχείο είναι πάντα απρόβλεπτο. Δεν είμαστε ρομπότ· είμαστε εύθραυστα όντα με ψυχικό κόσμο – αλλιώς δεν θα υπήρχαν ούτε δραματουργία ούτε δημιουργία γενικότερα».