«ΣΑΛΟ, 120 ΗΜΕΡΕΣ ΣΤΑ ΣΟΔΟΜΑ»: ΕΧΕΙ ΝΟΗΜΑ ΝΑ ΔΕΙΣ ΜΙΑ ΤΟΣΟ ΑΚΡΑΙΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ;

Η θεατρική εκδοχή της θρυλικής ταινίας του Πιερ Πάολο Παζολίνι μεταφέρει στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ τους κύκλους της μανίας, των κοπράνων και του αίματος σε όλο τους το φρικτό μεγαλείο. Είδαμε το «Σαλό, 120 ημέρες στα Σόδομα» του Άρη Μπινιάρη και προσπαθούμε να καταλάβουμε τι μένει μετά το πρώτο σοκ.

Ακραία. Προκλητική. Σοκαριστική. Ζόρικη. Αυτοί οι τέσσερις επιθετικοί προσδιορισμοί είναι οι επικρατέστεροι στο μυαλό μου για να χαρακτηρίσω την παράσταση «Σαλό, 120 ημέρες στα Σόδομα», στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, από τη στιγμή που βασίστηκε στην ομότιτλη ταινία του Πιερ Πάολο Παζολίνι.

Δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, από τη στιγμή που η παράσταση «περιέχει σεξουαλικές σκηνές, βία και γυμνά σώματα», όπως μας ενημέρωνε το σχετικό δελτίο Τύπου. Το οποίο ανέφερε επίσης ότι «τα σκηνικά αντικείμενα είναι προσομοιώσεις», αναφερόμενο προφανώς σε δύο δίσκους γεμάτους κόπρανα και σε διάφορα σωματικά όργανα και μέλη που ακρωτηριάζονται και «σερβίρονται» μπροστά στα μάτια του κοινού, στάζοντας αρκετά λίτρα συνθετικό αίμα.

«Είναι μια δυνατή παράσταση που λειτουργεί διαφορετικά για κάθε θεατή», μου είπε άτομο από την ομάδα παραγωγής. «Άλλοι σοκάρονται, άλλοι παθαίνουν κρίσεις πανικού, σε άλλους φαίνεται light». Υποθέτω ότι «light» φάνηκε σε όσους σύγκριναν την παράσταση με το κινηματογραφικό πρωτότυπο, που έχει περίπου διπλάσια διάρκεια (σχεδόν δύο ώρες, έναντι 70 λεπτών της παράστασης).

Φωτογραφία: Γιώργος Καλκανίδης

«Η ταινία είναι χειρότερη», μου είπε κατηγορηματικά συνάδελφος που την έχει δει. Εγώ έψαξα να τη βρω πριν πάω στην παράσταση, αλλά δεν θέλησα τελικά να τη δω. Για την ακρίβεια, δεν ήξερα καν αν ήθελα να δω την παράσταση. Γιατί το αποφάσισα; Γιατί η Τίλντα Σουίντον στο «Ενσαρκώνοντας τον Παζολίνι» μου είχε κινήσει το ενδιαφέρον να γνωρίσω το έργο του δημιουργού, στο οποίο ομολογώ ότι δεν έχω εντρυφήσει. Γιατί ο Άρης Μπινιάρης, που σκηνοθετεί την παράσταση, συζητιέται για κάθε νέα δουλειά του, με πιο πρόσφατες την «Άνοδο του Αρτούρο Ούι» και τον «Προμηθέα». Γιατί φαινόταν να είναι ένα ακόμα «στοίχημα» στον τολμηρό προγραμματισμό της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ και είχα περιέργεια.

Το «Σαλό, 120 ημέρες στα Σόδομα» είναι ένας άθλος για όλους

Όσο παρακολουθούσα την παράσταση, από πολύ νωρίς ένιωθα να «κλειδώνουν» μέσα μου διάφορες άμυνες για να αντέξω. Από τη μία υπενθύμιζα στον εαυτό μου ότι αυτό που βλέπω είναι θέατρο, από την άλλη ήταν κάτι τόσο υποβλητικό, που όταν άρχισαν να πασαλείβονται οι ηθοποιοί με τα «κόπρανα» ένιωθα να απλώνεται στην αίθουσα μια δυσωδία, σαν να μην ήταν προσομοιώσεις (από σοκολάτα, όπως και στην ταινία του Παζολίνι).

Όταν βγήκα από την αίθουσα, δεν μπορούσα να αρθρώσω λέξη. Αυτό που είχα μόλις δει ήταν ένας άθλος, τόσο από την πλευρά των συντελεστών του «Σαλό, 120 ημέρες στα Σόδομα» όσο και από την πλευρά του κοινού. Προφανώς δεν το παρακολουθήσαμε όλοι με τον ίδιο σεβασμό. Στην υπόκλιση, δύο από τους εμπειρότερους ερμηνευτές κατηγόρησαν κάποιους από τους θεατές ότι φωτογράφιζαν κατά τη διάρκεια της παράστασης, όχι απλώς παραβαίνοντας τη συνήθη απαγόρευση που ακούς πια σε όλα τα θέατρα, αλλά και αφαιρώντας το αυτοκόλλητο που είχε τοποθετηθεί για να σφραγίσει την κάμερα του καθενός μας όταν μπαίναμε.

Έξω πια, στη βροχερή νύχτα, στάθηκα αρκετή ώρα στην Αγορά για να πάρω ανάσα – αν ήμουν καπνιστής, θα είχα κάνει τσιγάρο, ξεκάθαρα! Ήθελα έναν περισπασμό να με βγάλει από ό,τι είχα δει, αλλά πολύ περισσότερο να στοχαστώ πάνω σε αυτό που είχα δει. Θα ήθελα να μπορώ να ακούσω τα σχόλια σε όλα τα πηγαδάκια που είχαν δημιουργηθεί εδώ κι εκεί.

Φωτογραφία: Γιώργος Καλκανίδης

Μέσα στο ασανσέρ για το πάρκινγκ του ΚΠΙΣΝ, καθώς οι θεατές μπλέκονταν με άσχετους επισκέπτες, σκεφτόμουν πόσο παράδοξα θα ηχούσαν όσα λέγαμε με την παρέα μου στα αυτιά εκείνων που δεν είχαν μόλις δει το «Σαλό, 120 ημέρες στα Σόδομα». Όταν το είπα, συνειδητοποίησα πως δίπλα μας στεκόταν ένας από τους νέους ηθοποιούς που έπαιζαν στην παράσταση και του μίλησα πολύ αυθόρμητα. Πώς συνέρχεστε μετά από όλο αυτό; τον ρώτησα. Πώς αντέχετε όλα αυτά που υποφέρετε; ήθελα να πω στην πραγματικότητα, γιατί τελικά οι άμυνες που είχα επιστρατεύσει κατά κάποιο τρόπο ισχυροποίησαν τον αντίκτυπο όσων έβλεπα. Εκείνος ήταν –προς έκπληξή μου– πολύ ήρεμος. Μας είπε πόσο προστατευμένο είναι το περιβάλλον στο οποίο υποδύονται όλα αυτά. Δεν μπορούσαμε παρά να τον συγχαρούμε.

Σκέψεις πίσω από το «Σαλό, 120 ημέρες στα Σόδομα»

Αφού έχω δει μια παράσταση ή μια ταινία που είχε ενδιαφέρον –και πιθανόν μου γέννησε απορίες– ψάχνω να διαβάσω τι έχει γραφτεί σχετικά και τι έχουν πει οι συντελεστές σε συνεντεύξεις τους.

Φωτογραφία: Γιώργος Καλκανίδης

«Η ταινία μου είναι σχεδιασμένη ως σεξουαλική μεταφορά που συμβολίζει, οραματικά, τη σχέση εκμεταλλευτή και εκμεταλλευόμενου», είχε πει σε συνέντευξή του ο Παζολίνι. «Για τον σαδισμό και την εξουσία οι άνθρωποι γίνονται αντικείμενα. Αυτή η ομοιότητα είναι η ιδεολογική βάση της ταινίας».

«Το κύκνειο άσμα του Παζολίνι συνιστά μια καλλιτεχνική ανατομία της λογικής του φασισμού, ιστορικά αλλά και ανθρωπολογικά», γράφει από την πλευρά του ο Γιώργος Κουμεντάκης, καλλιτεχνικός διευθυντής της ΕΛΣ. «Η επιστροφή στο ζοφερότερο έργο του Παζολίνι είναι μια καταβύθιση στους φόβους που μοιάζουν να μας κατακλύζουν εκ νέου, τώρα που το “αυγό το φιδιού” εκκολάπτεται ξανά μπροστά στα μάτια μας σε ολοένα περισσότερες περιοχές του εύθραυστου κόσμου μας».

Φωτογραφία: Γιώργος Καλκανίδης

Ένα ακόμη απόσπασμα από συνέντευξη του Παζολίνι στο πρόγραμμα της παράστασης αναφέρει: «Νομίζω ότι ο καταναλωτισμός χειραγωγεί και βιάζει το σώματα όχι περισσότερο και όχι λιγότερο από τον ναζισμό. Η ταινία μου αντιπροσωπεύει αυτή τη δυσοίωνη σύμπτωση μεταξύ καταναλωτισμού και ναζισμού».

«Ο ίδιος ο Παζολίνι τόνιζε σε συνεντεύξεις του ότι το βιομηχανικό φαγητό της δεκαετίας του 1970 δεν αποτελούσε τίποτε άλλο παρά περιττώματα», σημειώνει σε κείμενό του στο πρόγραμμα ο Γιώργος Κατσαντώνης, Διδάκτωρ Συγκριτικής Λογοτεχνίας και Δραματολογίας. «Η πληροφόρηση και άλλα “απόβλητα” ψυχαγωγίας που μας “σερβίρει” η τηλεόραση αποτελούν επίσης μέρος της επιχειρηματολογίας του. Ο κινηματογράφος blockbuster, η εταιρική και η κρατική προπαγάνδα (διαφημίσεις και ειδήσεις) αποτελούν ακόμα μια μορφή αφοδεύματος στον μεταμοντέρνο πολιτισμό».

Φωτογραφία: Γιώργος Καλκανίδης

Τι μου έμεινε από το «Σαλό, 120 ημέρες στα Σόδομα»

Έχοντας διαβάσει ελάχιστα από όσα έχουν γραφτεί για την ταινία του Παζολίνι –την οποία ακόμα δεν έχω δει– νομίζω ότι από όλα όσα είδα στη θεατρική εκδοχή της, το μεγαλύτερο σφίξιμο στο στομάχι μου το προκάλεσε η εξής σκέψη: Τέτοια πράγματα έχουν συμβεί και συνεχίζουν να συμβαίνουν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

Μέσα στην αίθουσα επικράτησε η «κυριολεξία» και οι συνειρμοί που έκανα είχαν να κάνουν κυρίως με βασανιστήρια, πολέμους, επιδείξεις εξουσίας και ισχύος, εκμετάλλευση, πράγματα που έχουν συμβεί, συμβαίνουν ακόμα και –κατά πώς φαίνεται από την πορεία του κόσμου μας– θα συνεχίσουν να συμβαίνουν. Κι αν ο ακροδεξιός κίνδυνος είναι μεγάλος, ακόμα μεγαλύτερη είναι η διαβρωτική επίδραση που έχει στην καθημερινότητά μας ο καταναλωτισμός και, εν τέλει, ο καπιταλισμός.

Ακόμα δεν έχω εύκολη απάντηση στην ερώτηση πώς μου φάνηκε το «Σαλό, 120 ημέρες στα Σόδομα». Σίγουρα με ταρακούνησε. Και βγάζω ειλικρινά το καπέλο σε όλους τους συντελεστές. Ειδικά ο «Εξοχότατος» του Κώστα Μπερικόπουλου θα με στοιχειώνει για καιρό…