ΣΤΗ ΛΙΣΑΒΟΝΑ, Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝΟΙΧΤΟΣ ΧΩΡΟΣ ΤΕΧΝΗΣ

Η αστική τέχνη δεν είναι μόνο αισθητική. Στη Λισαβόνα, μια γειτονιά μεταμορφώνεται σε υπαίθριο μουσείο street art και πρότυπο κοινωνικής αλλαγής, με αφορμή τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών.

Εξάρχεια, Ψυρρή, Ομόνοια, Πανόρμου. Το κέντρο της Αθήνας –και όχι μόνο– έχει παραχωρήσει πολλούς από τους τοίχους του στην τέχνη. Τα γκράφιτι, οι τοιχογραφίες, όπως κι αν επιλέξει κανείς να αποκαλέσει τις δημιουργίες αυτές, αποτελούν πλέον κομμάτι της αστικής μας κουλτούρας. Δεν καλύπτουν απλώς το λερωμένο γκρι των πολυκατοικιών, αλλά μεταφέρουν μηνύματα, αφηγούνται στιγμές που πέρασαν και δεν πρέπει να ξεχαστούν, μας ταξιδεύουν.

Κι ενώ στην Ελλάδα η τέχνη του δρόμου παραμένει πεδίο αντιπαραθέσεων, στην Πορτογαλία τη βλέπουν λίγο διαφορετικά. Στη Λισαβόνα, ένα καινοτόμο και τολμηρό εγχείρημα (Zambujal 360) στοχεύει να μεταμορφώσει τη γειτονιά Bairro do Zambujal στην πρώτη κοινωνική συνοικία παγκοσμίως που θα λειτουργήσει ως «πρεσβευτής» των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (SDGs).

Μεταμορφώνοντας μια ολόκληρη γειτονιά

Χάρη στο έργο και την αφοσίωση της ΜΚΟ Ad Gentes και του συλλόγου CAZAmbujal, η συνοικία όπου ζουν περίπου 4.000 κάτοικοι έχει αποκτήσει μια υπαίθρια γκαλερί αστικής τέχνης αφιερωμένη στους 17 αυτούς στόχους. Μια γκαλερί που φιλοδοξεί να γίνει όχημα κοινωνικής αλλαγής και μοχλός προώθησης της βιωσιμότητας. Δεκαεπτά καλλιτέχνες ενώνουν τις δυνάμεις τους για να δημιουργήσουν μια εντυπωσιακή διαδρομή, ικανή να προσελκύσει επισκέπτες, τουρίστες και μαθητές από όλη τη χώρα.

Ο Mario Linhares, δεύτερος δεξιά, μιλάει στους επισκέπτες σε μια ξενάγηση δίπλα σε μια τοιχογραφία των καλλιτεχνών Malibu Ninjas, εμπνευσμένη από τον 13o Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης: Δράση για το Κλίμα. Armando Franca/AP Photo

Το Zambujal 360, όμως, δεν είναι μόνο τέχνη. Είναι μια προσπάθεια να μεταμορφωθούν ζωές, να εκπαιδευτούν νέοι, να δημιουργηθεί ένα δίκτυο τοπικών εμπόρων, να αναβαθμιστούν δημόσιοι χώροι, να ενισχυθεί η καλλιτεχνική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της κοινότητας.

Το έργο υποστηρίζεται από το Περιφερειακό Κέντρο Πληροφόρησης των Ηνωμένων Εθνών για τη Δυτική Ευρώπη (UNRIC) και χρηματοδοτείται από 17 πορτογαλικούς φορείς, ιδρύματα, δήμους και εταιρείες του ιδιωτικού τομέα.

Ένας εργάτης δίπλα σε μια τοιχογραφία της Carla Santiago, εμπνευσμένη από τον 8o Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης: Αξιοπρεπής Εργασία και Οικονομική Ανάπτυξη. Armando Franca/AP Photo

Όπως εξηγεί, ο Mário Linhares, ένας από τους βασικούς διοργανωτές του Zambujal 360, η αρχή έγινε ακούγοντας τον παλμό της κοινότητας.

«Ξεκινήσαμε ακούγοντας και διευρύνοντας όσα οι άνθρωποι ήδη έκαναν και ήθελαν να κάνουν. Έπειτα έπρεπε να εξασφαλίσουμε τη χρηματοδότηση. Χωρίσαμε τον προϋπολογισμό σε 17 μέρη και αναζητήσαμε 17 φορείς που θα ταίριαζαν ιδανικά σε κάθε στόχο. Χτυπήσαμε πολλές πόρτες. Πολλές έμειναν κλειστές. Αλλά σιγά σιγά ήρθαν οι θετικές απαντήσεις που μας ενθάρρυναν και έπεισαν περισσότερους να πιστέψουν στο έργο».

Η τοιχογραφία της Luisa Mota, εμπνευσμένη από τον 9ο Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης: Βιομηχανία, Καινοτομία και Υποδομές. Armando Franca/AP Photo

17 τοιχογραφίες αφηγούνται ιστορίες

Κάθε έργο τέχνης λειτουργεί ως σπίθα, ως αφετηρία αλλαγής, είτε προσωπικής είτε συλλογικής. Για παράδειγμα, για να αποτυπώσουν τον πρώτο SDG, που είναι η Εξάλειψη της Φτώχειας, επέλεξαν να αφηγηθούν την πραγματική ιστορία δύο αδερφών που μεγάλωσαν μαζί, επειδή η μία υιοθετήθηκε από οικογένεια της γειτονιάς. Η μία λευκή, η άλλη με καταγωγή από το Πράσινο Ακρωτήριο. Μια ιστορία που δείχνει έμπρακτα πόσο παράλογος είναι ο ρατσισμός. Έτσι, η υιοθετημένη αδελφή είχε πρόσβαση σε ευκαιρίες που δεν θα μπορούσε να της προσφέρει η βιολογική της οικογένεια.

Η γειτονιά είναι γεμάτη ιστορίες οικογενειών και ανθρώπων που κατάφεραν να αλλάξουν τη μοίρα τους. «Μερικές φορές πρέπει να βρεθείς μέσα σε τέτοια περιβάλλοντα για να συνειδητοποιήσεις ότι η υπέρβαση είναι πάντα δυνατή, ακόμη και σε δύσκολες συνθήκες. Όταν δεν μπορούμε μόνοι μας, η κοινότητα στην οποία ανήκουμε μπορεί και πρέπει να βοηθήσει», λέει ο Linhares.

Τοιχογραφία του Jorge Charrua, εμπνευσμένη από τον 1ο Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης: Μηδενική Φτώχεια. Armando Franca/AP Photo

Ένα ακόμα παράδειγμα αφορά τον 5ο Στόχο, την Ισότητα των Φύλων, η οποία αποδίδεται μέσα από ένα παιχνίδι σκάκι. Σε αυτό το πνευματικό παιχνίδι, άντρες και γυναίκες ανταγωνίζονται ισότιμα, ανεξάρτητα από τη σωματική τους δύναμη. Η τοιχογραφία περιλαμβάνει και βιβλία συγγραφέων που θίγουν την ισότητα των φύλων, ενθαρρύνοντας μικρούς και μεγάλους να διαβάσουν, να προβληματιστούν.

Οι συνεργάτες του πρότζεκτ φαίνεται πως θέλουν να προσφέρουν ακόμη περισσότερα. Η EDP ( Πορτογαλική Εταιρεία Ηλεκτρισμού) σχεδιάζει να εγκαταστήσει στη γειτονιά ανανεώσιμες πηγές ενέργειες για μεγαλύτερη ενεργειακή αποδοτικότητα. Το Πορτογαλικό Νομισματοκοπείο θέλει να εκδώσει βιβλίο με τις ιστορίες πίσω από τις τοιχογραφίες. Άλλοι φορείς συμβάλλουν σε τομείς όπως η τεχνολογία, η επικοινωνία, η νομική υποστήριξη.

Στιγμιότυπο από ξενάγηση δίπλα σε μια τοιχογραφία της Mariana Duarte Santos, εμπνευσμένη από τον 5ο Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης: Ισότητα των Φύλων. Armando Franca/AP Photo

Σήμερα, η Zambujal αποτελεί ήδη έναν ξεχωριστό προορισμό για όποιον θέλει να μάθει περισσότερα για τους 17 στόχους. Εκπαιδευτικοί, μαθητές, εταιρείες, σύλλογοι, οικογένειες και τουρίστες μπορούν να την επισκεφθούν, αγοράζοντας εισιτήριο για ξενάγηση, η οποία παρουσιάζει όχι μόνο τις τοιχογραφίες αλλά και την ιστορία της γειτονιάς.

Η εκπαίδευση των νέων ώστε να γίνουν «πρεσβευτές» των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης είναι το θεμέλιο του μοντέλου βιωσιμότητας του έργου. Και καθώς οι ξεναγήσεις είναι αμειβόμενες, οι νέοι αμείβονται για την προσφορά τους, αποκτώντας παράλληλα δεξιότητες και επαγγελματική εμπειρία.

Μαθητές σε ξενάγηση κοιτάζουν την τοιχογραφία του Pedro das Neves, εμπνευσμένη από τον 6ο Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης: Καθαρό Νερό και Αποχέτευση. Armando Franca/AP Photo

Έτσι, μια ιδέα που στηρίχτηκε από όλους μετέτρεψε σε σημείο αναφοράς για τη βιώσιμη ανάπτυξη μια γειτονιά που μέχρι πρότινος δεν υπήρχε στον χάρτη του τουριστικού ενδιαφέροντος. Μήπως να παραδειγματιστούμε κι εμείς εδώ στην Ελλάδα;