ΘΥΜΑΣΑΙ ΤΗ ΔΙΑΠΟΜΠΕΥΣΗ ΟΡΟΘΕΤΙΚΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΤΟ 2012; Η ΠΕΡΦΟΡΜΑΝΣ «ΗIV» ΤΙΣ ΦΕΡΝΕΙ ΣΤΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ

Μια παράσταση που ανοίγει ξανά ένα σκοτεινό κεφάλαιο της σύγχρονης ιστορίας μας. Το HIV μιλά για τις γυναίκες που διαπομπεύθηκαν, για τη σιωπή, τη μνήμη και τη δύναμη της τέχνης να μας φέρνει αντιμέτωπους με όσα προσπερνάμε.

Πολλές φορές η τέχνη γεννά τη διαφωνία. Ίσως και να οφείλει να το κάνει, αν πρόκειται να οδηγήσει σε υγιή διάλογο και σε έναν ευρύτερο προβληματισμό για θέματα που αφορούν τη ζωή μας. Αυτό συνέβη και με την παράσταση HIV, μια ιδιαίτερη μεταμοντέρα περφόρμανς που εμπνέεται από το ομώνυμο έργο του Θανάση Τριαρίδη. Σε κάποιους αρέσει, σε κάποιους όχι. Έτσι είναι η τέχνη, όπως η ζωή.

Αν και το έργο στην ανάπτυξή του πραγματεύεται πληθώρα κοινωνικών θεμάτων, σημείο εκκίνησης για τον μονόλογο της Λίλας Παντελίδου και το έργο του Τριαρίδη, υπήρξε ένα γεγονός που συντάραξε (όχι όσο θα όφειλε) τη χώρα μας το 2012. Ωστόσο, μην μπερδευτείς, η ηρωίδα της παράστασης είναι φανταστικό πρόσωπο. Η ιστορία της, όμως, είναι αληθινή. Κι αυτό δεν πρέπει να το ξεχάσεις στιγμή.

Η διαπόμπευση που έγινε κινητήριος μοχλός για το έργο HIV

Για όποιον δεν γνωρίζει, δεν θυμάται ή δεν θέλει να θυμάται, το 2012, εν μέσω οικονομικής κρίσης και σε μία δύσκολη προεκλογική περίοδο (που οδήγησε στον σχηματισμό της Κυβέρνησης Αντώνη Σαμαρά), 27 γυναίκες υποχρεώθηκαν σε τεστ για τον ιό ΗIV και στη συνέχεια διαπομπεύθηκαν και φυλακίστηκαν για μήνες με την κατηγορία πως σκορπούσαν τον τρόμο του AIDS, παρέχοντας σεξουαλικές υπηρεσίες.

Οι φωτογραφίες τους, που συνοδεύονταν από τα προσωπικά τους στοιχεία, είχαν δοθεί στη δημοσιότητα από πολλά ΜΜΕ, κατόπιν εισαγγελικής άδειας που βασίστηκε σε μια κάπως παρωχημένη διάταξη που επικαλέστηκε και ο τότε υπουργός Υγείας Ανδρέας Λοβέρδος.

Επίσης, για όποιον δεν γνωρίζει, δεν θυμάται ή δεν θέλει να θυμάται, το 2024 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καταδικάζει τη χώρα μας για την υπόθεση αυτή.

Η αγανάκτηση για τη στάση μας απέναντι σε αυτές τις γυναίκες και η περιέργεια για το πώς προσεγγίζεις ένα ευαίσθητο από πολλές απόψεις θέμα, μας οδήγησαν στην περφόρμανς HIV, στις μετέπειτα διαφωνίες και φυσικά σε έναν διάλογο με τον σκηνοθέτη Γιώργο Γκιόκα και την ερμηνεύτρια Λίλα Παντελίδου.

Χρήστος Κυριαζίδης

Γιώργος Γκιόκας: «Γιατί αδικούμε; Γιατί κάνουμε κακό; Γιατί δεν υψώνουμε φωνή, αλλά σιωπούμε;»

– Πώς βίωσες την πρόκληση να δουλέψεις πάνω σε μια ιστορία που δεν είναι απλώς θεατρικό υλικό, αλλά ένα πραγματικό τραύμα για πολλές γυναίκες;

Αυτός υπήρξε ο βασικός λόγος για τον οποίο θέλησα να καταπιαστώ με το συγκεκριμένο έργο, το HIV, το ότι αφορμάται από πραγματικά συμβάντα του πρόσφατου παρελθόντος, των οποίων το αποτύπωμα παραμένει ακόμα νωπό. Ένιωσα πως φέρω την ευθύνη, ως καλλιτέχνης, να μιλήσω γι' αυτό το τραύμα, να το εξετάσω και να το περιγράψω επί σκηνής όσο πιο γλαφυρά μπορώ. Τα γεγονότα αυτά προστίθενται στη μακρά λίστα τραυμάτων της ελληνικής κοινωνίας και νομίζω πως είναι ανάγκη να τα αντικρίσουμε κατάματα.

– Πιστεύεις πως η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει ως «αντίδοτο» απέναντι στην κοινωνική αδικία και τη συλλογική αμνησία;

Το κακό με τις τέχνες –πλην ίσως της μουσικής– είναι πως δεν μπορούν να ενεργήσουν άμεσα. Δεν σημαίνει πως αν κάνουμε μια παράσταση, το τάδε πρόβλημα θα λυθεί, πως θα σωθεί μία ζωή. Ως αντίδραση θα πρέπει να έρθει μία πράξη, συνειδητή και ενάρετη. Το θέατρο λειτουργεί υποδόρια: Επαναφέρει στο φως, θέτει κάτω από το μικροσκόπιο, ξύνει πληγές. Είναι μία διαδικασία αναστοχασμού. Μέσα από την διαδικασία αυτή στοχεύουμε –και  δεν μπορούμε παρά να ελπίζουμε– να επικοινωνήσουμε σε ένα επίπεδο βαθύτερο ή/και υψηλότερο από ότι στην καθημερινότητά μας. Να αισθανθούμε, να αφουγκραστούμε, να στοχαστούμε ως ένα ενιαίο ον, να ενωθούμε εν τέλει. Η τέχνη θα μπορούσε να αποτελέσει πρόσφορο έδαφος, ώστε να καλλιεργηθούν υγιείς συμπεριφορές αντιστάθμισης της αρρωστημένης μας πραγματικότητας.

Ο σκηνοθέτης Γιώργος Γκιόκας Χρήστος Κυριαζίδης

– Το HIV φέρνει στο προσκήνιο θέματα όπως ο στιγματισμός, η εκμετάλλευση, αλλά και η ανθρώπινη ευαλωτότητα. Τι από αυτά σε απασχόλησε περισσότερο κατά τη διάρκεια της δημιουργίας;

Για εμένα η εκμετάλλευση αποτελεί λέξη κλειδί. Ήταν αυτό που είχα σταθερά στο μυαλό μου, καθόλη τη δημιουργική διαδικασία. Αυτή η αποτρόπαιη σκέψη ότι ένας άνθρωπος χρησιμοποιήσει την αδυναμία κάποιου άλλου για να πετύχει προσωπικά συμφέροντα. Κάτι στο οποίο δυστυχώς βασίζεται η πολιτική μας ύπαρξη και νοοτροπία. Είναι ένα αγαθιάρικο, παιδιάστικο παράπονο, ως εκ τούτου απόλυτα ειλικρινές. Γιατί αδικούμε; Γιατί κάνουμε κακό; Γιατί δεν υψώνουμε φωνή, αλλά σιωπούμε; Πιστεύω πως είναι επιτακτική πλέον ανάγκη να απαντήσουμε στα «παιδικά» γιατί.

«ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΥΠΟΔΟΡΙΑ: ΕΠΑΝΑΦΕΡΕΙ ΣΤΟ ΦΩΣ, ΘΕΤΕΙ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΟ, ΞΥΝΕΙ ΠΛΗΓΕΣ».

Λίλα Παντελίδου: «Η φωνή αυτών των γυναικών μού είναι και μας είναι πολύτιμη»

– Ποιο ήταν το πιο δύσκολο κομμάτι για σένα σ' αυτόν τον μονόλογο και ποιο το πιο απελευθερωτικό;

Διαβάζοντας το HIV θεωρώ ότι σοκάρεσαι. Όταν μαθαίνεις τις λεπτομέρειες αυτής της ιστορίας, της ιστορίας της Επίφανι Γκούντμαν (σ.σ. μιας νιγηριανής πόρνης που αυτοκτονεί το 2012 στην Αθήνα, αφού είχαν βγάλει τη φωτογραφία της στην δημοσιότητα για… λόγους Δημόσιας Υγείας), δεν μπορείς να μείνεις αμέτοχος, γιατί κουβαλάει μια αλήθεια που σε ξεπερνά.

Οι γρήγορες εναλλαγές και οι έντονες συναισθηματικές μεταπτώσεις, τόσο του έργου όσο και της σκηνοθεσίας, σε εξαντλούν, γιατί περνάς από τη μια συνθήκη στην άλλη και υπάρχουν φορές που αυτό που συμβαίνει πάνω στην σκηνή είναι τόσο έντονο που κινδυνεύεις να σε καταπιεί. Αυτό, ωστόσο, είναι και το πιο απελευθερωτικό κομμάτι της παράστασης: στο τέλος δεν κρατιέσαι πια. Παραδίνεσαι πλήρως στο κείμενο και μέσα από αυτό βρίσκεις μια δική σου αλήθεια.

Χρήστος Κυριαζίδης

– Το HIV βασίζεται σε ένα σκοτεινό κεφάλαιο της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας, αλλά ενσωματώνει και χιούμορ. Πώς ισορροπείς ανάμεσα στο τραγικό και στο κωμικό επί σκηνής;

Στο θέατρο συχνά συμβαίνει κάτι σκληρό ή επώδυνο να αποτυπώνεται με ειρωνεία που μπορεί να προκαλέσει γέλιο. Αυτό δημιουργεί μια ενδιαφέρουσα αντίφαση: ο θεατής γελά και ταυτόχρονα αναρωτιέται «με τι γελάω;» Έτσι και στα έργα του Τριαρίδη, το γέλιο έρχεται να φωτίσει τα σκοτεινά σημεία της ιστορίας, όχι να τα αποφορτίσει. Το κωμικό δεν είναι εσκεμμένο, προκύπτει οργανικά μέσα από την αλήθεια των καταστάσεων. Το κωμικό δεν σημαίνει απαραίτητα «αστείο». Πιστεύω στην κωμικότητα που κρύβει μέσα της κραυγή, απόγνωση, απελπισία. Οι κλόουν, άλλωστε, κουβαλούν το πιο μεγάλο δράμα. Τα μάτια τους είναι σχεδόν πάντα θλιμμένα. Για μένα, το κωμικό και το τραγικό είναι το ίδιο πράγμα, αποτυπωμένο με διαφορετικό τρόπο.

– Αν αυτές οι γυναίκες μπορούσαν να καθίσουν απέναντί σου, τι θα ήθελες να τους πεις;

Αν μπορούσαν να καθίσουν απέναντί μου, θα ήθελα πρώτα να τις αγκαλιάσω. Θα ήθελα να αφήσω εκείνες να μιλήσουν. Η φωνή τους μου είναι και μας είναι πολύτιμη.

Το HIV παίζεται στο Θέατρο Άβατον. Κλείσε θέσεις online.