ΤΙ ΘΑ ΕΛΕΓΕ Ο ΣΟΠΕΝΧΑΟΥΕΡ ΣΤΟΥΣ ΤΕΛΕΙΟΜΑΝΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑ ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΑ ΠΑΙΔΙΑ

Ο Άρτουρ Σοπενχάουερ, ο «Εμπενίζερ Σκρουτζ» της φιλοσοφίας, παρά τον πεσιμισμό και την κακοτροπία του, μπορεί να δώσει πολύτιμα εργαλεία σε τελειομανείς και χαρισματικά άτομα που παλεύουν με την επιβεβαίωση και το άγχος της επιτυχίας.

Ο Βρετανός συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας Michael Rosen έχει αποκαλέσει τον Άρτουρ Σοπενχάουερ «Εμπενίζερ Σκρουτζ της φιλοσοφίας του 19ου αιώνα». Αν το καλοσκεφτείς, ο Ντίκενς θα μπορούσε να έχει εμπνευστεί τον στριμμένο ήρωά του από τον Γερμανό φιλόσοφο – έστω κι αν δεν έγινε έτσι. Οι συγκαιρινοί του τον στόλιζαν ως στριφνό, κακότροπο, αλαζόνα και ευέξαπτο. Σίγουρα δεν βοηθούσε ότι τα έβλεπε όλα μαύρα.

Κι όμως, ο στοχαστής που υποστήριξε με πάθος πόσο μάταιη είναι η βούληση για ζωή –ο άνθρωπος, η πιο τέλεια εκδήλωσή της, είναι καταδικασμένος να καταλήξει στο χώμα–, ο πεσιμιστής που έβλεπε τη ζωή ως «μια επιχείρηση που δεν βγάζει τα έξοδά της», μπορεί να βοηθήσει τους τελειομανείς και τα χαρισματικά παιδιά.

Την πρωτότυπη ιδέα παρουσιάζει σε άρθρο του ο Leon Garber, διαπιστευμένος σύμβουλος ψυχικής υγείας με ειδίκευση στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, την τελειομανία και τις υπαρξιακές αγωνίες, όπως η εύρεση νοήματος στη ζωή. Διαβάζοντας μια νέα βιογραφία του Σοπενχάρουερ από τον Καθηγητή φιλοσοφίας David Bather Woods, η οποία διατρέχει τη ζωή και το έργο του δίκην παραβολής, ο Garber αναρωτιέται πώς ένας άνθρωπος που επέλεξε να «απέχει» από τη ζωή την έζησε εν τέλει πολύ πιο γεμάτη σε πράξεις και σκέψεις απ’ όσο θα μπορούσαμε να ελπίζουμε οι περισσότεροι.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Ο Σοπενχάουερ για το άγχος της αναγνώρισης

Η σκέψη του Σοπενχάουερ για τη φήμη, την αναγνώριση, την τιμή και το νόημα, όπως και ο τρόπος που έζησε, θα ταίριαζαν σε χαρισματικά παιδιά και νέους ενήλικες που αγωνίζονται να ανταποκριθούν σε προσδοκίες και να αξιοποιήσουν στο μέγιστο το έμφυτο δυναμικό τους, λέει ο Garber βασισμένος στην εμπειρία του. Ο ίδιος ανακάλυψε στη βιογραφία του φιλοσόφου έναν νέο τρόπο να προσεγγίσει άτομα που:

• αναζητούν διαρκώς την επικύρωση από τους άλλους,
• θεωρούν την αναγνώριση ως μοναδική απόδειξη της αξίας τους και του σκοπού της ύπαρξής τους.

Ο φόβος μιας συνηθισμένης ζωής

Μπορεί να γίνει βάσανο ότι σε έπεισαν παιδί πως είσαι για μεγάλα πράγματα που τελικά δεν ήρθαν. Μπορεί και μόνος ή μόνη να το πίστεψες, γιατί πράγματι είχες δυνατότητες που προδιέθεταν για κάτι σπουδαίο (όπως το φαντάζεται καθένας), και να έζησες με τον εφιάλτη ότι θα γίνεις ένας άνθρωπος καθημερινός που θα περάσει από τη ζωή χωρίς να αφήσει αποτύπωμα.

ΤΟ ΧΑΣΜΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΔΟΞΑ ΚΑΙ ΑΞΙΑ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΤΟ ΚΑΤΑΛΑΒΕΙΣ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΟΤΑΝ ΣΚΕΦΤΕΙΣ ΤΟΥΣ ΥΠΕΡΤΙΜΗΜΕΝΟΥΣ ΑΤΑΛΑΝΤΟΥΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΔΙΚΗΜΕΝΕΣ ΙΔΙΟΦΥΪΕΣ.

Για παράδειγμα, ο Σοπενχάουερ ήξερε από νωρίς πως η θέση του ήταν στην πανεπιστημιακή κοινότητα και απεχθανόταν οποιαδήποτε συμβατική δουλειά. Η πίστη στον εαυτό του και τις δυνάμεις του, λέει ο Garber, μπορεί να πήγαζε από την απέχθειά του για μια συνηθισμένη ζωή. «Αλλά –και να πάλι ένα παράδοξο– φαινόταν ικανοποιημένος με αυτήν αν ταίριαζε στις αξίες του».

Σύμφωνα με τον Woods, η «καλή ζωή» για τον Σοπενχάουερ προκύπτει από τρεις μεταβλητές: τι είσαι, τι έχεις και τι αντιπροσωπεύεις. Ο χαρακτήρας υπερίσχυε των δύο τελευταίων, ενώ η δόξα συνδεόταν με την τρίτη, εξηγεί ο Garber.

Φήμη λόγω ικανοτήτων Vs τυχαία δόξα

Ο Σοπενχάουερ διέκρινε τη φήμη που σου φέρνουν οι ικανότητες και τα ταλέντα από εκείνη που αποκτήθηκε τυχαία, χάρη σε ευνοϊκές περιστάσεις και κατά καιρούς ευκαιρίες. Η πρώτη διαρκεί, ενώ η δεύτερη ξεθωριάζει. Παρότι δεν είναι πάντα αυτός ο κανόνας, η θέση ήταν συνεπής με τις αξίες του και την πρόκριση της τιμής έναντι της δόξας. Για τον Σοπενχάουερ, δεν έχεις κανένα λόγο να υπερηφανεύεσαι αν απέκτησες φήμη που δεν αξίζεις, αλλά μπορείς να νιώθεις περηφάνια απλώς και μόνο αν την αξίζεις.

Σε πρώτη ανάγνωση, δεν καταλαβαίνει πώς θα βοηθούσε έναν τελειομανή που περιμένει την επιβράβευση και που, κατά τον Garber, προσπαθεί να κατανοήσει τον χαοτικό κόσμο υπό το πρίσμα της οργάνωσης και ευταξίας. Οι τελειομανείς μπορεί να πιστεύουν ότι:

• αν έχουν ταλέντο, τότε θα πρέπει πάντοτε να υπάρχει ανταμοιβή·
• αν δεν ανταμείβονται, τότε σημαίνει πως δεν είχαν ποτέ ταλέντο εξαρχής.

Ο ΣΟΠΕΝΧΑΟΥΕΡ ΔΕΝ ΠΕΡΙΜΕΝΕ ΤΑ ΔΙΑΠΙΣΤΕΥΤΗΡΙΑ ΝΑ ΤΟΝ ΚΑΘΟΡΙΣΟΥΝ. Η ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΣΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ, ΚΑΛΗ Ή ΚΑΚΗ, ΕΙΧΕ ΓΙΑ ΕΚΕΙΝΟΝ ΜΙΚΡΗ ΑΞΙΑ.

Ωστόσο, ο Σοπενχάουερ δεν είπε ότι οι άξιοι αναγνωρίζονται πάντα, για να κρίνονται όλα από την ανταμοιβή. «Η αξία δεν βρίσκεται στη δόξα καθαυτή, αλλά σε αυτό που την εξασφαλίζει», γράφει στο βιβλίο ο Woods, ερμηνεύοντας τον φιλόσοφο. Το χάσμα ανάμεσα σε δόξα και αξία μπορείς να το καταλάβεις καλύτερα όταν σκεφτείς τους υπερτιμημένους ατάλαντους και τις αδικημένες ιδιοφυΐες.

Γιατί η αξία δεν προκύπτει από τις περγαμηνές

Ο Garber υπενθυμίζει στους πελάτες του ότι το διδακτορικό δεν καθορίζει το ποιος είσαι. Αφθονούν τα παραδείγματα λαμπρών ανθρώπων που άφησαν το στίγμα τους στην ιστορία έστω και χωρίς περγαμηνές, ενώ πολλοί με τίτλους και βραβεία πέρασαν αδιάφοροι για το πεδίο τους. Την ευφυΐα και το ταλέντο τα έχεις ή δεν τα έχεις, και υπάρχουν καλύτεροι τρόποι να το αποδείξεις από την επικύρωση των άλλων· «αυτός που είναι από τη φύση πλούσια προικισμένος, δεν έχει τίποτε άλλο ανάγκη έξωθεν, εκτός από τον ελεύθερο χρόνο για να μπορεί να επωφεληθεί από τον εσωτερικό του πλούτο» (μτφ. Μυρτώ Καλοφωλιά).

ΔΕΝ ΕΧΕΙΣ ΚΑΝΕΝΑ ΛΟΓΟ ΝΑ ΥΠΕΡΗΦΑΝΕΥΕΣΑΙ ΑΝ ΑΠΕΚΤΗΣΕΣ ΔΟΞΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΑΞΙΖΕΙΣ. ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΝΙΩΘΕΙΣ ΠΕΡΗΦΑΝΙΑ ΜΟΝΟ ΑΝ ΤΗΝ ΑΞΙΖΕΙΣ.

Ο Σοπενχάουερ δεν περίμενε τα διαπιστευτήρια να τον καθορίσουν. «Το όνομά του του αρκεί» είχε πει κάποιος γείτονάς του, σύμφωνα με τον βιογράφο. «Ξέρει πως κανένας τίτλος στον κόσμο δεν είναι ισάξιος με το όνομα Άρτουρ Σοπενχάουερ!»

Αντί της μεγαλομανίας, ο Garber ενώνει τα κομμάτια και επιλέγει μια διαφορετική ανάγνωση:

• Η επιβεβαίωση από τους άλλους, καλή ή κακή, είχε για τον φιλόσοφο μικρή αξία.
• Ανακάλυψε και απέδειξε μόνος τις ικανότητές του, χωρίς να τις πιστοποιήσεις κάποιος.
• Από πείσμα, αυτοπεποίθηση ή και ενός βαθμού αδυναμία να απολαύσει τις μικροχαρές της ζωής, επιθυμούσε τη δόξα μόνο με τους δικούς του όρους.
• Εκτιμούσε την αναζήτηση της αλήθειας περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, συνεπώς δεν μπορούσε να ανεχτεί μια αναγνώριση βασισμένη σε ψέμα.

Η σκέψη και η ζωή του μας βοηθούν να ζούμε με οδηγό την τιμή και υπενθυμίζουν ότι οι έπαινοι και οι ανταμοιβές είναι καλές, όχι άξιες να μας καθορίζουν. Και, όπως λέει ο Garber, «δεν μπορούμε να είμαστε όλοι ο “Σοπενχάουερ”, αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι, για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, ούτε κι εκείνος ήταν».