4 ΕΙΔΙΚΟΙ ΔΙΝΟΥΝ ΑΛΛΗ ΟΠΤΙΚΗ ΣΤΟ ΠΩΣ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΜΕ ΝΑ ΦΤΑΣΟΥΜΕ ΤΑ 100
Στο TEDxAthens Salon “Longevity”, επιστήμονες και ερευνητές μίλησαν για το πώς μπορούμε να ζούμε πολλά αλλά κυρίως καλά χρόνια, φροντίζοντας για την υγιή γήρανση με ένα νέο αφήγημα για τη ζωή μετά τα 60.
Το απόγευμα της Τετάρτης 1 Οκτωβρίου 2025, πλήθος ανθρώπων βρέθηκε στο Ίδρυμα «Μιχάλης Κακογιάννης» για μια μοναδική εκδήλωση με θέμα την... τέχνη. Όχι κάποια τέχνη από αυτές που θα σκεφτόσουν για έναν πολιτιστικό χώρο, αλλά μια τέχνη που δεν απαιτεί κλίσεις ή ταλέντο απαραιτήτως, όσο μεράκι και δουλειά – ακόμα και αν σε έχουν ευνοήσει τα γονίδιά σου. Την Παγκόσμια Ημέρα Ηλικιωμένων, ο κόσμος έφτασε στην Πειραιώς 206 για το TEDxAthens Salon “Longevity” και μια συζήτηση γύρω από την τέχνη του ευ ζην στην εποχή της μακροζωίας.
Είναι πολλά χρόνια που η έννοια της μακροζωίας πέρασε από τους μύθους για αλχημιστές και φιλοσοφικές λίθους στο εργαστήριο και το μικροσκόπιο των επιστημόνων. Σήμερα, οι επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν ότι 1 στα 4 παιδιά που γεννήθηκαν στον δυτικό κόσμο τον 21ο αιώνα αναμένεται να ζήσει ως τα 100. Αλλά πώς θα είναι η ζωή του; Πώς θα είναι να ζεις με τριψήφιο αριθμό για ηλικία;
Αυτό είναι το κεντρικό ζήτημα στη δημόσια συζήτηση που επιχειρεί να ανοίξει το TEDxAthens, έναν διάλογο για το πώς να ζούμε καλύτερα και όχι απλώς περισσότερο, αρχής γενομένης από το επιτυχημένο event της περασμένης Τετάρτης. Ο Δρ Joseph Coughlin, ιδρυτής του MIT AgeLab, η Δρ Mariam Elgabry, βιοτεχνολόγος και ιδρύτρια της Bronic, ο Δρ. Steve Allder, Consultant Neurologist στο Re:Cognition Health, και ο Δρ Στάθης Γκόνος, Διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, ανέβηκαν στη σκηνή και μοιράστηκαν γνώσεις και εμπειρίες, φωτίζοντας τους τρόπους που η επιστήμη, η τεχνολογία, η υγεία, η εργασία, η εκπαίδευση και οι σχέσεις θα πρέπει να επανασχεδιαστούν με βάση το νέο προσδόκιμο ζωής.
Δρ Στάθης Γκόνος: «Να είμαστε κοινωνικά απαραίτητοι, όχι απλώς χρήσιμοι»
Οι άνθρωποι δε θέλουν να ζήσουν απλώς πολλά χρόνια, ανήμποροι και με προβλήματα υγείας, αλλά να ζήσουν καλά, διευκρίνισε κατ’ αρχάς ο Δρ Στάθης Γκόνος, Διευθυντής του Ινστιτούτου Χημικής Βιολογίας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. «Αυτό που επιχειρούμε οι επιστήμονες», είπε, «είναι να κάνουμε έναν άνθρωπο 80 ετών υγιή και λειτουργικό σαν να ήταν 60». Τα δεδομένα του σκιαγραφούν ένα έργο δύσκολο και απαιτητικό: «Μιλάμε σιγά σιγά για την τέταρτη ηλικία, ανθρώπους που έχουν ξεπεράσει τα 90 χρόνια. 1 στα 4 παιδιά που γεννήθηκαν τον 21ο αιώνα θα φτάσει και θα ξεπεράσει τα 100 χρόνια ζωής».
Τι γίνεται όμως με τη γήρανση; Η φύση δεν μας χρειάζεται μετά τα 50, αφού έχουμε χάσει τη δυνατότητα για γερούς απογόνους, και, όπως εξήγησε ο Δρ Γκόνος, η φυσιολογική με τον χρόνο συσσώρευση βλαβών στον οργανισμό επιταχύνεται, ακόμα περισσότερο με το χρόνιο στρες. Στα καλά νέα, μπορούμε να φρενάρουμε ή και να αναστρέψουμε τη γήρανση, ακόμα και αν τα γονίδιά μας λένε τα αντίθετα. «Ο τρόπος ζωής μας μπορεί να ενεργοποιήσει “καλά” γονίδια ή να απενεργοποιήσει “κακά”», εξήγησε, τονίζοντας ότι η νεότητα δεν είναι μόνο σωματική, αλλά απαιτεί ισορροπία «σώματος, πνεύματος και ψυχής». «Ο διαλογισμός, η γιόγκα, μπορεί να αντιστρέψει το βιολογικό ρολόι. Οι πνευματικές δραστηριότητες αφήνουν αποτύπωμα στο σώμα», είπε.
Η συνταγή του για ευζωία; Άσκηση καθημερινά, μεσογειακή διατροφή, διαλειμματική νηστεία, ποιοτικός ύπνος και συνεχής πνευματικές και κοινωνικές δραστηριότητες. «Πρέπει να είμαστε κοινωνικά απαραίτητοι, όχι απλώς χρήσιμοι. Να δημιουργούμε και να ερωτευόμαστε, όχι μόνο βιολογικά έναν άλλον άνθρωπο, αλλά και ένα έργο ανθρώπινο ή της φύσης, όπως ένα ηλιοβασίλεμα, ένα ποίημα», κατέληξε ο Δρ Γκόνος, κρατώντας για το τέλος τα λόγια ενός 80χρονου φίλου του: «Γήρανση είναι όταν τα όνειρα τα αντικαθιστούν οι αναμνήσεις. Όποιος από εσάς ονειρεύεται, είναι ακόμα νέος».
Δρ Joseph (Joe) F. Coughlin: «Χρειαζόμαστε ένα νέο αφήγημα για τη γήρανση»
Έχεις σκεφτεί ποτέ ότι η ηλικία είναι μια κοινωνική κατασκευή; Ένα αφήγημα που αλλάζει διαρκώς μέσα στον χρόνο; «Η πιο ισχυρή τεχνολογία στον κόσμο είναι και η πιο παλιά: οι ιστορίες», είπε από σκηνής ο Δρ Joseph (Joe) Coughlin, Διευθυντής του MIT AgeLab, ερευνητικού προγράμματος για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων.
Οι ιστορίες, όπως εξήγησε, δεν είναι απλώς αφηγήσεις· γίνονται θεσμοί και περιορίζουν τη φαντασία μας. «Ακόμα και η συνταξιοδότηση είναι μια ιστορία που φτιάξαμε. Ο Όττο φον Μπίσμαρκ [σ.σ. πρώτος καγκελάριος της ενοποιημένης Γερμανίας, τον 19ο αι] όρισε τα 65 χρόνια επειδή οι άνθρωποι τότε πέθαιναν στα 55. Το όριο ήταν αυθαίρετο, κι όμως μας καθορίζει μέχρι σήμερα».
Η δική του ιστορία για το μέλλον είναι διαφορετική: η μακροζωία δεν είναι βάρος, αλλά ένα μέρισμα χρόνου. «Αν σας έλεγε κάποιος μια νύχτα ότι θα ζήσετε 37 παραπάνω χρόνια, θα το βλέπατε σαν δώρο, όχι σαν πρόβλημα». Και όμως, τόνισε, η κοινωνία αντιμετωπίζει τα επιπλέον χρόνια ζωής με φόβο, ενώ η αγορά δεν βοηθά. Ο Δρ Coughlin έδωσε χιουμοριστικά παραδείγματα για το πώς η τελευταία «βλέπει» την τρίτη ηλικία. Θύμισε την προσπάθεια μεγάλης εταιρείας να λανσάρει «baby food για ηλικιωμένους», με αποτέλεσμα «το προϊόν να καταρρεύσει γιατί οι άνθρωποι δεν θέλουν να τους βλέπουν σαν στόματα χωρίς γεύση και δόντια».
Μίλησε ακόμα για τις νέες ηλικιακές φάσεις που δημιουργούνται, την παρατεταμένη νεότητα, τις δεύτερες καριέρες μετά τα 50, όσο και τις νέες οικογενειακές δυναμικές. «Δεν ζούμε απλώς περισσότερο, δημιουργούμε νέες κατηγορίες ζωής», τόνισε, επιστρέφοντας στην ανάγκη για ένα νέο αφήγημα: «Αν ζεις 8.000 μέρες μετά τα 65, δεν μιλάμε για ένα “τέλος”. Είναι ολόκληρη φάση ζωής. Και πρέπει να τη σχεδιάσουμε ξανά, να ξαναγράψουμε την ιστορία του γήρατος και να δημιουργήσουμε κοινωνίες age-ready για όλους», δηλαδή φιλικές προς κάθε ηλικία.
Δρ Mariam Elgabry: «Η μακροζωία ξεκινά εκεί όπου ζούμε, στο σπίτι μας»
Η Δρ Mariam Elgabry, βιοχημικός μηχανικός, πρώην σπρίντερ της εθνικής Ελλάδας και ιδρύτρια της Bronic, μοιράστηκε από τη σκηνή τον προσωπικό της αγώνα στα χρόνια του στίβου, που πριν από κάθε κούρσα έπρεπε να τρέχει με έντονους πόνους στην κοιλιά, φούσκωμα και δυσφορία. «Ήταν το φυσιολογικό μου, δεν είχα τρόπο να καταλάβω τι πραγματικά μου συνέβαινε», είπε για το βίωμα που την ώθησε να διερευνήσει τη σχέση του εντέρου με την υγεία και την απόδοση, και να αφιερώσει 13 χρόνια σπουδών και έρευνας σε μεγάλα εργαστήρια και πανεπιστήμια (Imperial, Johns Hopkins, Yale) για να βρει λύση στο πρόβλημα.
«Το έντερο είναι το κέντρο της υγείας μας. Διαμορφώνει την ανοσία μας, επηρεάζει τη διάθεση μας – το 90% της σεροτονίνης παράγεται εκεί. Δεν είναι τυχαίο που το λέμε δεύτερο εγκέφαλο». Ωστόσο, παρότι έχουμε wearables για την άσκηση ή τον ύπνο, «δεν έχουμε κανέναν τρόπο να παρακολουθήσουμε το έντερό μας σε πραγματικό χρόνο».
Οι σημερινές εξετάσεις, είπε γελώντας, είναι μια χρονοβόρα και άβολη διαδικασία με σακουλάκια, πλαστικά ποτηράκια και ταχυδρομεία, με μεγάλο κόστος, καθυστερήσεις, κυρίως όμως αδυναμία να καταγράψουν τις καθημερινές διακυμάνσεις του μικροβιώματος. «Δεν μπορούν να αποτυπώσουν όλα όσα βλέπει το σπίτι μας, τον ύπνο, το στρες, τη διατροφή, τον κύκλο μας. Το σπίτι ξέρει τα πάντα». Αυτό το κενό θέλησε να καλύψει με την Bronic, μια τεχνολογία τεχνητής νοημοσύνης για καθημερινή παρακολούθηση του μικροβιώματος.
Στο τέλος της ομιλίας της, κάλεσε το κοινό να δει με άλλη ματιά την υγεία του «Ας σταματήσουμε να μαντεύουμε. «Η υγεία είναι ένας ρυθμός που μπορούμε να παρακολουθούμε και να φροντίζουμε καθημερινά, ακόμα και στο σπίτι μας», μέσα από καθημερινές μετρήσεις, με χρήση τεχνητής νοημοσύνης και προσωπική παρατήρηση. Η μακροζωία ξεκινά εκεί όπου ζούμε, όχι στα απομακρυσμένα εργαστήρια και ιατρεία.
Δρ Steve Allder: «Δεν ζούμε με τον εγκέφαλό μας, ζούμε μέσα σε αυτόν»
«Αν είναι να φτάσει κανείς τα 100, έχει περίπου 50% πιθανότητες να εμφανίσει άνοια κάποια στιγμή στη ζωή του». Θα έλεγες ότι η έναρξη της ομιλίας του Δρ. Steve Allder, Ειδικού Νευρολόγου στην Re:Cognition Health, δεν ήταν η πιο αισιόδοξη. Ήταν όμως μια αρχή, είπε, για να εξηγήσει γιατί η προσέγγιση της άνοιας έχει αλλάξει, περνώντας από την απελπισία στην ελπίδα. Μίλησε για το πρώτο φάρμακο που έλαβε έγκριση για την ήπια γνωστική διαταραχή και άνοια σε αρχικά στάδια, και περιέγραψε τις τρεις παρατηρήσεις που ανέτρεψαν τα δεδομένα για τη νευρολογική διαταραχή.
Αρχικά, ήταν η ανακάλυψη ότι η άνοια δεν είναι απλώς θέμα νευρώνων που πεθαίνουν, όσο δυσλειτουργία του συστήματος καθαρισμού του εγκεφάλου. «Φανταστείτε τον εγκέφαλό σας σαν μια πόλη», είπε ο Δρ Allder. «Κάθε βράδυ, τα απορριματοφόρα βγαίνουν και μαζεύουν τα σκουπίδια. Αυτό είναι το γλυμφατικό σύστημα. Όταν λειτουργεί σωστά, η πόλη παραμένει καθαρή. Όταν δεν λειτουργεί, τα απορρίμματα, οι πρωτεΐνες, συσσωρεύονται. Εκεί βρίσκεται η καρδιά της άνοιας».
Η δεύτερη παρατήρηση αφορά στην «οικονόμο» του εγκεφάλου, τα κύτταρα που διατηρούν την τάξη. «Κανονικά γεμίζουν τις σακούλες, τις αφήνουν στον δρόμο και μετά επιστρέφουν για να ξαναρχίσουν». Αλλά αν υπερφορτωθούν ή στρεσαριστούν, δεν καθαρίζουν απλώς· αρχίζουν να καταστρέφουν, οδηγώντας σε φλεγμονή και περαιτέρω συσσώρευση απορριμμάτων.
Η τρίτη παρατήρηση, που εξηγεί γιατί η άνοια δεν πρέπει να θεωρείται απλώς ασθένεια των ηλικιωμένων, είναι ότι η παθολογική συσσώρευση πρωτεϊνών ξεκινά δεκαετίες πριν εμφανιστούν τα πρώτα συμπτώματα, «20-30 χρόνια πριν».
Συνεπώς, η άνοια είναι συνέπεια της αποτυχίας φροντίδας και συντήρησης του εγκεφάλου εξαιτίας παραγόντων όπως ο ανεπαρκής ύπνος ή ένας τραυματισμός. «Η φιλοσοφία μας για την άνοια πρέπει να αλλάξει», κατέληξε o Δρ Allder. «Δεν ζούμε με τον εγκέφαλό μας, ζούμε μέσα σε αυτόν. Μακροζωία δεν σημαίνει μόνο να προσθέτεις χρόνια, αλλά να ζεις αυτά τα χρόνια με συνείδηση και αξιοπρέπεια».
Πώς φαντάζεσαι τον εαυτό σου στα 100;
Μπορείς να φανταστείς τον εαυτό σου στα 100; Τι θα έκανες αν ήταν πετυχημένο το πλάνο για μακροζωία; Η Δρ Elgabry βλέπει σε κάτι τέτοιο μια δική της «δεύτερη ευκαιρία», ένα (μεταφορικό) προσωπικό στοίχημα: Να μπει ξανά στην εθνική ομάδα, φροντίζοντας καθημερινά το σώμα και το μικροβίωμά της. Ο Δρ Joseph Coughlin, από την άλλη, θυμάται τα μικρά χαμόγελα της ζωής και σκέφτεται πως θα ήθελε να έχει ένα παγωτό, που τόσο αγαπά για να του φτιάχνει τη μέρα.
Άλλωστε το ευ ζην επιτρέπει παρασπονδίες. Ο Δρ Γκόνος λέει «ναι» σε λιγάκι αλκοόλ και το TEDxAthens Salon “Longevity" πρόσφερε καφέ και μπίρα, πέρα από νόστιμα πιάτα με superfoods, μάνγκο, ταχίνι και άφθονα λαχανικά. Ίσως δεν είναι η στέρηση το μυστικό για να γίνει το «χρόνια πολλά» από ευχή πράξη, παρά το μέτρο και η φροντίδα.
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
