ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΝΕΟΙ ΑΔΙΑΦΟΡΟΙ ΓΙΑ ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ;

Τις τελευταίες δεκαετίες αναπαράγεται συνεχώς το αφήγημα ότι οι νέοι είναι πολιτικά απαθείς και αδιάφοροι για τα κοινά. Τι βιώνει όμως σήμερα η γενιά που μεγάλωσε μέσα στην κρίση;

Η αποχή των νέων από την εκλογική διαδικασία και η εντατική ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης –και το πολιτιστικό κυρίως περιεχόμενο τους– διαβάζονται συχνά ως αδιαφορία για όσα γίνονται στον κόσμο. Δεν είναι άλλωστε λίγα τα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα με τα οποία ερχόμαστε καθημερινά σε επαφή. Η γενοκτονία στη Γάζα, το δυστύχημα στα Τέμπη και η πολιτική συγκάλυψη που απροκάλυπτα συνεχίζεται, το ναυάγιο της Πύλου, η αυξημένη κρατική καταστολή και πολλά άλλα σε εθνικό και διεθνές επίπεδο προστίθενται καθημερινά στο δυστοπικό πλέον τοπίο που έχει διαμορφωθεί.

Αντίστοιχες ανησυχίες είχα εγώ η ίδια έναν χρόνο πριν, όταν μου έμεναν λίγοι ακόμη μήνες για να πάρω το πτυχίο μου. Μετά από δύο μήνες διεκδικήσεων για τα αυτονόητα, δηλαδή για δημόσια και δωρεάν παιδεία, είδαμε τότε την κυβέρνηση να καταθέτει το νομοσχέδιο για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Οι κινητοποιήσεις εκείνων των μηνών, βέβαια, μου έδωσαν μια σπίθα ελπίδας για τα άτομα της γενιάς μου. Είδα τη νεανική ανησυχία, ένιωσα την οργή για την αδικία μέχρι και από άτομα που είχαν ακόμα μπερδεμένα στο μυαλό τους βασικά πράγματα.

Για τον λόγο αυτό, στο πλαίσιο ενός σεμιναρίου ψυχολογίας με τίτλο «Συναισθηματική και Πολιτική Συμπεριφορά», αποφάσισα να πάρω συνεντεύξεις από άτομα της ηλικίας μου και να μελετήσω συνοπτικά τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές που διέπουν την πολιτική αποδέσμευση των νέων σήμερα. Παρότι ήταν στο πλαίσιο της σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, υπό την επίβλεψη καθηγήτριας ψυχολογίας, ανατρέχω σε αυτή την εργασία όχι ως ακαδημαϊκή έρευνα, αλλά ως αφορμή για συζήτηση.

Οι απαντήσεις ίσως μας δώσουν μια εικόνα για τη στάση των νέων σχετικά με τα κοινωνικά και τα πολιτικά γεγονότα σήμερα. Γιατί καμία άλλη γενιά δεν μπορεί να αποτυπώσει ακριβώς τους λόγους και τα ερεθίσματα που έχουν οδηγήσει σε αυτή τη στάση, πέρα από τα άτομα που την απαρτίζουν.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Πού αποδίδεται η πολιτική αδιαφορία των νέων;

Πολλοί ερευνητές από τις κοινωνικές επιστήμες και άλλα επιστημονικά πεδία έχουν μελετήσει την εκλογική αποδέσμευση (electoral disengagement),  τη δυσπιστία προς τα πολιτικά πρόσωπα και τους κρατικούς φορείς, και τα υψηλά επίπεδα κυνισμού σχετικά με την πολιτική και τους εκπροσώπους της.

Οι σχετικές έρευνες αναφέρουν τον όρο «συναισθηματικό κλίμα» (emotional climate) για να προσδιορίσουν το συλλογικό αίσθημα που επικρατεί ως αποτέλεσμα της αντίδρασης μιας κοινωνίας στις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες. Το πεδίο αυτό επηρεάζει αλλά και επηρεάζεται από τις σχέσεις των μελών της κοινωνίας σε μια δεδομένη στιγμή και αναφέρεται στον τρόπο που αισθάνονται όταν φαντάζονται δημόσιες δράσεις.

Έχοντας μελετήσει το συναισθηματικό κλίμα που επικρατεί σήμερα στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, οι ερευνητές έχουν αποδώσει μερικούς από τους λόγους για τους οποίους οι νέοι παρουσιάζουν μια στάση αδιαφορίας για τα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα:

• Απογοήτευση για το γεγονός ότι το πολιτικό σύστημα δεν δίνει απαντήσεις στις ανάγκες και τις πραγματικές ανησυχίες αυτής της γενιάς.
• Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές σχετικά με την πολιτική κοινωνικοποίηση που εστιάζουν στις ατομικές ευθύνες και λύσεις σε ζητήματα που κάποτε θεωρούνταν συλλογικά προβλήματα.
• Αλλαγές στο νόημα των πολιτικών κατηγοριών και στο τι έχει πολιτικό νόημα συγκεκριμένα για τους νέους.
• Στροφή των νεότερων ατόμων προς εναλλακτικές μορφές πολιτικής συμμετοχής, όπως για παράδειγμα μη κυβερνητικές οργανώσεις, τοπικά και κοινοτικά κινήματα και δράσεις, ή ακτιβιστικές ενέργειες με συγκεκριμένο σκοπό.
• Η οικονομική ανασφάλεια των τελευταίων ετών επηρέασε αρνητικά ακόμα περισσότερο την πολιτική στάση των νέων, την ικανοποίηση από την οικονομία και την υποκειμενική ευημερία, ανεξάρτητα από τον συνδυασμό των αιτιών ή το γεγονός ότι οι ανθρώπινες αξίες εμφανίζονται ανθεκτικές στις οικονομικές δυσκολίες.

Τι έχουν να πουν οι νέοι

Προκειμένου να μελετήσω τα ευρήματα της διεθνούς βιβλιογραφίας, πήρα συνεντεύξεις από πέντε φοιτητές σε δημόσια Πανεπιστήμια της Αθήνας, ηλικίας 21 έως 22 ετών. Ήταν 2 γυναίκες και 3 άντρες, με διαφορετικές πολιτικές κατευθύνσεις, ενώ κάποιοι ήταν πολιτικά ενεργοί σε διαφορετικά πλαίσια, π.χ. φοιτητικές παρατάξεις, φοιτητικά ανεξάρτητα σχήματα και αυτόνομες πολιτικές οργανώσεις και κοινότητες.

Οι πολιτικές κατευθύνσεις που παρουσιάστηκαν από τους ίδιους τους συμμετέχοντες κυμαίνονταν από τον αναρχικό/αντιεξουσιαστικό χώρο, την κομμουνιστική ιδεολογία και τον φιλελευθερισμό. Ανάμεσα τους υπήρχαν και δύο άτομα που δεν είχαν έντονη συσχέτιση με την πολιτική (με την ευρύτερη έννοια), καθώς δεν αποτελούσε πεδίο έντονου ενδιαφέροντος για εκείνα.

Στόχος της τυπικής αυτής διαφοροποίησης ήταν η πολύπλευρη (όσο το επέτρεπαν οι συνθήκες) διερεύνηση των απόψεων της νέας γενιάς, ανεξάρτητα από την πολιτική τους κατεύθυνση, καθώς η πολιτική αδιαφορία εντοπίζεται σε όλο το φάσμα της πολιτικής ιδεολογίας που μπορεί να πρεσβεύουν οι νέοι.

– Αίσθημα ανασφάλειας και αβεβαιότητας

Μέσα από τις συζητήσεις αυτές, μπορούμε να βρούμε κάποια κοινά στοιχεία και να ερμηνεύσουμε την «αδιαφορία» της νέας γενιάς. Το γενικότερο μοτίβο που διαμορφώθηκε από τις συνεντεύξεις ήταν ότι ανεξάρτητα από το πόσο πολιτικά ενεργός ήταν καθένας από τους συμμετέχοντες, το συναισθηματικό κλίμα σήμερα είναι αρκετά αρνητικό. Απογοήτευση, απελπισία, ανασφάλεια και αγανάκτηση ήταν τα συναισθήματα που επικρατούσαν στις απαντήσεις όλων των συμμετεχόντων, εκτός από ένα άτομο που ήταν μέλος φιλελεύθερης παράταξης.

Φαίνεται ότι οι συμμετέχοντες ένιωθαν ότι δεν είχαν ατομικά τη δύναμη να επηρεάσουν τα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα, καθώς θεωρούσαν ότι η προσωπική τους ενέργεια δεν έχει κανένα αντίκτυπο και ότι η φωνή τους δεν ακούγεται.

– Η ενημέρωση και η έννοια του «πολιτικού»

Σημαντική παράμετρος σε αυτή τη συζήτηση περί «αδιαφορίας των νέων» είναι το κομμάτι της ενημέρωσης. Το εκπαιδευτικό σύστημα συνεχώς υπονομεύει και δαιμονοποιεί την πολιτική και τη συμμετοχή σε αυτή, το κράτος επανειλημμένα πολεμά κάθε κοινωνικό και πολιτικό εγχείρημα που αναδύεται μέσα από τον κοινωνικό ιστό, τα μέσα ενημέρωσης αποπροσανατολίζουν τον δέκτη και λειτουργούν με οικονομικά πλέον κίνητρα, ενώ δυστυχώς το οικογενειακό περιβάλλον των νέων έχει περιορισμένο διαθέσιμο χρόνο να αφιερώσει ώστε να τους προετοιμάσει να βλέπουν τον κόσμο κριτικά και ενεργά.

– Πολιτική συμμετοχή των νέων

Από τη μία οι νέοι δεν εμπιστεύονται τους πολιτικούς εκπροσώπους, λοιπόν, από την άλλη νιώθουν ότι οι ατομικές ενέργειες δεν μπορούν να επηρεάσουν τα γεγονότα. Οι συλλογικές κινητοποιήσεις και δράσεις φάνηκε να υποστηρίζονται από κάποιους συμμετέχοντες ως οι μόνοι πιθανοί τρόποι να έρθει η αλλαγή, ενώ άλλοι τις χαρακτήρισαν μη αποτελεσματικές στη σημερινή εποχή.

Είναι κατανοητό ότι οι τρόποι συμμετοχής στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα διαφέρουν αρκετά και αυτό αποτελεί ένα πεδίο ανάλυσης από μόνο του. Σημασία όμως έχει ότι οι νέοι νιώθουν πως δεν υπάρχει χώρος για εκείνους, πως δεν υπολογίζεται ο λόγος τους και πως δεν υπάρχουν περιθώρια για αλλαγή. Οι εκλογικοί εκπρόσωποι φαίνεται να αντιπροσωπεύουν τις ψήφους άλλων γενεών, κυρίως των παππούδων τους, και η συμμετοχή τους δεν βρίσκει έδαφος να διαμορφώσει τις συνθήκες κατά τα δικά τους αιτήματα και ανάγκες.

Μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι οι γρήγοροι ρυθμοί ζωής επηρεάζουν πλέον και τα άτομα μικρότερης ηλικίας, καθώς πολλά εργάζονται ενώ σπουδάζουν παράλληλα. Οι συνθήκες αυτές δεν αφήνουν ούτε τον χρόνο ούτε την ενέργεια στον νέο να ασχοληθεί με τα πολιτικά δρώμενα, όταν τον απασχολούν άλλες ανάγκες, όπως οι βιοποριστικές.

Το μέλλον λοιπόν φαίνεται αβέβαιο για τη νέα γενιά. Οι τρόποι με τους οποίους λειτουργεί αυτή η χώρα –αλλά και οι υπόλοιπες χώρες τις Δύσης– γεμίζουν τους νέους ανασφάλεια και αγανάκτηση. Παρότι δεν βλέπουν πιθανότητες βελτίωσης στο άμεσο μέλλον, μια κοινωνική αναστάτωση είναι παρούσα, κι αυτό λέει πολλά.