ΗΛΕΚΤΡΑ ΡΩΜΗ ΔΟΧΤΣΗ: «ΤΑ ΤΡΑΝΣ ΑΤΟΜΑ ΘΕΛΟΥΜΕ ΑΠΛΑ ΝΑ ΖΟΥΜΕ»

Η 20ή Νοεμβρίου, Διεθνής Ημέρα Τρανς Μνήμης, υπενθυμίζει τις χιλιάδες ζωές που χάθηκαν από τη βία της τρανσφοβίας, αλλά και τον διαρκή αποκλεισμό των τρανς ατόμων από την εργασία, τη στέγαση και την καθημερινότητα. Για τη σημερινή επέτειο, ζητήσαμε από την Ηλέκτρα Ρώμη Δόχτση, συμπρόεδρο του Βολτ Ελλάδας και πρώτη τρανς γυναίκα επικεφαλής πολιτικού κόμματος στη χώρα, να γράψει μια επιστολή προς όλες τις τρανς γυναίκες, όσες χάθηκαν, όσες παλεύουν και όσες δεν τόλμησαν ακόμη να υπάρξουν όπως είναι.

Το 1998, στις 28 Νοεμβρίου, η Rita Hester θα βρεθεί μαχαιρωμένη στο διαμέρισμά της στο Όλστον της Μασαχουσέτης. Λίγες ώρες αργότερα, θα αφήσει την τελευταία της πνοή στο νοσοκομείο από καρδιακή ανακοπή. Δύο ημέρες πριν κλείσει τα 35, η Rita δέχτηκε 20 μαχαιριές στο στήθος. Όμως η δολοφονία της ήταν διπλή· την παραμονή των γενεθλίων της, τα media κατακρεούργησαν την ταυτότητά της.

Κάθε μεγάλη εφημερίδα, γράφει εκείνη την περίοδο η τρανς ακτιβίστρια Nancy Nangeroni, αναφερόταν στη Hester με το παλιό της όνομα και όχι με εκείνο που είχε επιλέξει η ίδια (deadnaming), και έκανε χρήση του αρσενικού γένους, παρότι το θύμα ζούσε επί χρόνια ως γυναίκα. Οι δημοσιογράφοι δήλωναν άγνοια για το τι είναι τρανσέξουαλ και τι τραβεστί (ορολογία της εποχής), επικαλούνταν εντολές άνωθεν ή μιλούσαν για «παράνοια» και «αδικαιολόγητη υστερία». Ποτέ δεν προσπάθησαν να διορθώσουν τα λάθη.

Για τη Nangeroni, η μεταχείριση από τα μέσα ενημέρωσης ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τη βία που σκότωσε τη Hester: «Η γλώσσα επηρεάζει τη σκέψη και το στίγμα απέναντι στα τρανς άτομα συντηρείται από την υποτίμηση και την έλλειψη σεβασμού των ΜΜΕ» υπογράμμισε, παραθέτοντας σχόλια της ίδιας της Rita για την εκδίκασης της δολοφονίας μιας άλλης τρανς γυναίκας: «Φοβάμαι τι θα συμβεί αν τον αφήσουν να φύγει με ελαφριά ποινή. Θα περάσει το μήνυμα ότι είναι ΟΚ να το κάνεις [να σκοτώνεις τρανς γυναίκες]».

Ακολούθησαν αντιδράσεις από ακτιβιστές και απλούς πολίτες, καθώς και μια συγκέντρωση περισσότερων από 60 ατόμων, που θα γίνονταν καταλύτης για την καθιέρωση της Διεθνούς Ημέρας Τρανς Μνήμης, στις 20 Νοεμβρίου. «Δεν μπορούμε να φέρουμε πίσω τη Rita», λέει η Nangeroni, «αλλά ίσως μπορούμε να αποτρέψουμε την επόμενη δολοφονία ή, τουλάχιστον, να αρχίσουμε να μειώνουμε την άγνοια και τη μισαλλοδοξία που οδήγησαν στο έγκλημα, κάνοντας μια προσπάθεια να παρουσιάζουμε τα τρανς άτομα με σεβασμό».

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Πάνω από 5.000 δολοφονίες τρανς ατόμων

Η Rita Hester, που δολοφονήθηκε διπλά, ήταν μια μαύρη τρανς γυναίκα, όπως και η Άννα, που βρέθηκε νεκρή στις 10 Ιουλίου 2023 στο σπίτι της στον Άγιο Παντελεήμονα. Η Άννα, όπως και η Rita, δολοφονήθηκε διπλά. Την επόμενη ημέρα, 15 οργανώσεις για την προάσπιση των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων απηύθυναν κάλεσμα σε συγκέντρωση διαμαρτυρίας. Στην ανακοίνωσή τους ανέφεραν:

«Ακόμα μια δολοφονία τρανς γυναίκας. Ακόμα μια γυναικοκτονία. Το όνομά της ήταν Άννα, και ήταν γυναίκα, τρανς, μαύρη και προσφύγισσα από την Κούβα. Η Άννα ήταν χορεύτρια και περφόρμερ, (πρώην) σεξεργάτρια και ενεργό μέλος της κοινότητας. Η Άννα δολοφονήθηκε μέσα στο σπίτι της. [...] Από τη στιγμή της δολοφονίας γινόμαστε μάρτυρες σε ένα μαζικό misgendering [αναφορά σε ένα άτομο με φύλο ή αντωνυμίες άλλες από εκείνες που έχει επιλέξει ή με τις οποίες ταυτίζεται]. Παρακολουθούμε τα ΜΜΕ και όσα άτομα εκφέρουν δημόσιο λόγο να αναφέρονται στην Άννα με λάθος αντωνυμίες. Τέτοιες πρακτικές είναι άκρως κακοποιητικές και ανεπίτρεπτες. Απαιτούμε να αναφέρονται στην Άννα με το όνομά της».

Η περίπτωση της Άννας έφτασε στο Ευρωκοινοβούλιο το 2023, με επερώτηση που απηύθηνε στην Κομισιόν η Ολλανδή ευρωβουλεύτρια Sophie In ‘t Veld.

Σύμφωνα με το δίκτυο επιτήρησης δολοφονιών τρανς και μη δυαδικών ατόμων (Trans Murder Monitoring) της οργάνωσης Trans Europe and Central Asia (TGEU), από το 2009, οπότε και ξεκίνησε η παρακολούθηση, έχουν καταγραφεί 5.322 δολοφονίες παγκοσμίως, μία εκ των οποίων και της Άννας. Κάποια ακόμα στοιχεία από την πρόσφατη έκθεση του δικτύου:

• 281 τρανς και μη δυαδικά άτομα δολοφονήθηκαν μεταξύ 1 Οκτωβρίου 2024 και 30 Σεπτεμβρίου 2025
• οι εργαζόμενες στο σεξ παραμένουν κύριος στόχος (34%)
• αυξήθηκαν οι δολοφονίες ακτιβιστών και ηγετικών μορφών του τρανς κινήματος (14% από 9% το 2024 και 6% το 2023)
• το 90% των καταγεγραμμένων δολοφονιών ήταν γυναικοκτονίες (τα θύματα ήταν τρανς γυναίκες ή τρανς θηλυκότητες)
• 24% των θυμάτων ήταν 19-25 ετών, 25% ήταν 26-30, 26% ήταν 31-40, και 5% ήταν κάτω των 18
• το 25% των δολοφονιών συνέβη στον δρόμο, και το 22% στο σπίτι των θυμάτων.

Η ΓΛΩΣΣΑ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΤΟ ΣΤΙΓΜΑ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΑ ΤΡΑΝΣ ΑΤΟΜΑ ΚΑΙ ΣΥΝΤΗΡΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΟΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΛΕΙΨΗ ΣΕΒΑΣΜΟΥ ΤΩΝ ΜΜΕ.

Πώς είναι η κάθε σου στιγμή να είναι μια διεκδίκηση;

Θέλει συναισθηματικό κόπο να μπεις στη θέση ενός άλλου ανθρώπου μα, όσο και να προσπαθήσεις, δε θα μπορέσεις να κατανοήσεις πλήρως την εμπειρία του – και η εμπειρία κάθε τρανς ατόμου, όπως κάθε ανθρώπου, είναι διαφορετική. Ωστόσο, μπορείς να διανοηθείς πώς είναι η κάθε σου στιγμή να είναι μια διεκδίκηση; Πώς το πιο απλό, από μια βόλτα μέχρι την αναμονή στη στάση του λεωφορείου, να είναι μια πολιτική πράξη για το δικαίωμα να υπάρχεις;

Η Ηλέκτρα Ρώμη Δόχτση, στα 27 της, είναι η πρώτη τρανς γυναίκα που ηγείται νόμιμου κόμματος στη χώρα μας. Είναι συμπρόεδρος του Βολτ Ελλάδας, του ελληνικού τμήματος του Volt Europa. Το Volt είναι προοδευτικό, πανευρωπαϊκό, συμμετοχικό και δημοκρατικό κόμμα, πέρα από το δίπολο αριστεράς-δεξιάς, που θέλει να αλλάξει τον τρόπο που ασκείται η πολιτική στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Το 2023, η Ολλανδή ευρωβουλεύτρια Sophie in 't Veld, κατέθεσε εκ μέρους του Volt ερωτήματα στην Κομισιόν για την υπόθεση της Άννας Ιβάνκοβα, τρανς γυναίκας που δολοφονήθηκε στον Άγιο Παντελεήμονα

Για τη σημερινή επέτειο τρανς μνήμης, ζήτησα στην Ηλέκτρα μια επιστολή, ένα γράμμα που θα απευθύνεται στα τρανς θύματα και στην κοινότητα, για να μπορέσουμε να καταλάβουμε καλύτερα τη ζωή τους.

Η Ηλέκτρα Ρώμη Δόχτση, συμπρόεδρος του Βολτ Ελλάδας.

Ακολουθεί το γράμμα της Ηλέκτρας:

«Μια επιστολή προς τις τρανς γυναίκες που δεν γνωρίζω· αυτές που δεν θα γνωρίσω ποτέ και αυτές που ελπίζω να γνωρίσω.

Σήμερα, στην Ημέρα Τρανς Μνήμης, γράφω σε όλες μαζί και σε καθεμία χωριστά. Σε εσάς που σας θυμόμαστε με το όνομά σας, σε εσάς που χαθήκατε ανώνυμες και σε εσάς που ζείτε, αλλά σας ζητάνε κάθε μέρα να μικραίνετε για να χωράτε.

Προς εσένα Ρίτα, που ήσουν 34, και η τρανσφοβία σε σκότωσε με πολλαπλές μαχαιριές στο σπίτι σου στη Βοστώνη και δεν μάθαμε ποτέ ποιος και γιατί. Δεν σε γνώρισα ποτέ, τότε το 1998 γεννήθηκα. Δεν ξέρω τι όνειρα είχες, ποιο ήταν το αγαπημένο σου τραγούδι, αν γελούσες δυνατά, αλλά ξέρω πως δεν σου δόθηκε ο χρόνος να το ζήσεις μέχρι τέλους. Είσαι η αφορμή που η σημερινή ημέρα υπάρχει. Αξίζει;

Προς εσένα Άννα, που ήσουν 31, και πριν δύο χρόνια έχασες τη ζωή σου όπως η Ρίτα. Που το όνομά σου γράφτηκε και ειπώθηκε λάθος, χωρίς σεβασμό. Που για λίγο "συγκλόνισες" κι ύστερα ο κόσμος συνέχισε, ενώ εμείς μείναμε με ένα ακόμη κενό στην καρδιά. Αλλά εσύ ήθελες απλά να ζήσεις τη ζωή σου για εσένα, όχι για τους άλλους. Αξίζει;

Προς εσένα Έμιλυ, που ήσουν 23, και δεν σε σκότωσε άνθρωπος με τα χέρια του, αλλά η ίδια η κοινωνία. Που ενώ τα είχες κάνει όλα, σου έβαλαν στο κεφάλι σου –άλλοι, όχι εσύ– την ιδέα ότι δεν έκανες αρκετά. Δεν ήσουν υπερβολική, δεν ήσουν εσύ το πρόβλημα. Το πρόβλημα ήταν, και είναι, ένας κόσμος που σε έμαθε να ντρέπεσαι για την ύπαρξή σου. Αξίζει;

Προς εσένα, γνωστή άγνωστη, που δεν θα μάθω ποτέ το όνομά σου, ούτε την ιστορία σου. Που "σκότωσες" τον πραγματικό σου εαυτό γιατί η κοινωνία ήταν πολύ σκληρή για να τον αντέξει. Εσύ που λες "δεν είμαι τρανς, απλά…" και σβήνεις τον εαυτό σου από φόβο, ανάγκη, καθήκον, παιδιά, εργασία, οικογένεια. Σε φαντάζομαι τις νύχτες, όταν όλα ησυχάζουν, να αφήνεις για μισό δευτερόλεπτο τη σκέψη να σε πλησιάσει. Μήπως να αξίζει;

Αν κάτι μας ενώνει όλες, είναι η ανάγκη να είμαστε χαρούμενες. Απλά η δική μας αφετηρία είναι διαφορετική, γιατί η κοινωνία απαιτεί από εμάς να την πείσουμε πρώτα ότι αξίζουμε. Ας αναρωτηθούμε όμως· είναι όντως επαναστατικό το να θέλουμε απλά να ζούμε τις ζωές μας;

ΕΙΜΑΣΤΕ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΟΥ ΚΟΥΡΑΖΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ, ΠΟΥ ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΔΙΑΦΘΟΡΑ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ, ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ. ΕΙΜΑΣΤΕ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΟΥ ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΝΑ ΖΟΥΝ ΣΤΟ ΣΩΣΤΟ ΣΩΜΑ, ΑΛΛΑ Η ΕΛΛΕΙΨΗ ΑΠΟΔΟΧΗΣ ΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΒΙΑ, ΦΤΑΝΕΙ ΝΑ ΜΑΣ ΣΚΟΤΩΝΕΙ.

Προς εσένα, λοιπόν, που μπορεί να είσαι τρανς ή να μην έχεις βρει ακόμα λέξεις για αυτό που νιώθεις· προς εσένα που αναρωτιέσαι αν αξίζει, αλλά φοβάσαι. Ξέρεις σε τι κοινωνία ζούμε. Όμως κάθε μικρό βήμα προς τον πραγματικό σου εαυτό είναι μια μικρή νίκη. Κι όταν πολλές τέτοιες ατομικές νίκες, από πολλούς ανθρώπους, προστεθούν, αλλάζει σιγά σιγά κι ο ίδιος ο κόσμος. Θέλεις να τον αλλάξεις;

Είμαι στη διάθεσή σου,

Ηλέκτρα Ρώμη».

Η Ηλέκτρα Ρώμη Δόχτση με τη σημαία του Βολτ Ελλάδας.

Τα τρανς άτομα στο κοινωνικό περιθώριο

Το 2024, 93,3 εκατ. άνθρωποι στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), πάνω από ένας στους πέντε ήταν στο κατώφλι της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Στόχος της ΕΕ είναι να μειωθεί ο αριθμός κατά 15 εκατομμύρια έως το 2030, και να έχει η εξαλειφθεί η φτώχεια έως το 2050. Ωστόσο, για να πετύχει η ευρωπαϊκή στρατηγική για την καταπολέμηση της φτώχειας (Anti-Poverty Strategy), πρέπει να αντιμετωπίσει συστημικά εμπόδια και να συμπεριλάβει στους στόχους την τρανς κοινότητα.

Σήμερα:

• μόνο 51% των τρανς ανθρώπων στην ΕΕ έχουν αμειβόμενη εργασία (έναντι 70% του γενικού πληθυσμού)
• 43% των τρανς γυναικών, 30% των τρανς ανδρών και 20% των μη δυαδικών ατόμων έχουν βιώσει διάκριση όταν αναζητούσαν δουλειά
• οι τρανς γυναίκες είναι σχεδόν τρεις φορές πιο πιθανό να είναι άνεργες
• 1 στα 3 τρανς άτομα έχει υποστεί παρενόχληση ή αποκλεισμό στον χώρο εργασίας μέσα σε έναν χρόνο
• έως 1 στα 3 τρανς άτομα στην ΕΕ έχει βιώσει αστεγία ή σοβαρό πρόβλημα στέγης
• 25% έχουν απορριφθεί από ενοικίαση/αγορά κατοικίας λόγω ταυτότητας φύλου.

Ζητάω τη γνώμη της Ηλέκτρας για τα παραπάνω, και μου εξηγεί πως η απόφασή της να κατέβει στην πολιτική δεν περιορίζεται μόνο στα τρανς δικαιώματα. «Οι στόχοι για την ενίσχυση της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, την αντιμετώπιση της διαφθοράς, τον σεβασμό των ελευθεριών και των δικαιωμάτων σε μια οικονομία που παράγει πλούτο, αφορούν κάθε άνθρωπο».