Ο ΟΡΟΣ ENSHITTIFICATION ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΙ Ο,ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΤΑ SOCIAL MEDIA ΣΗΜΕΡΑ

Μπορεί να μην γνωρίζεις το enshittification, αλλά σίγουρα το ζεις, αν χρησιμοποιείς έστω και μία εφαρμογή στο «έξυπνο» κινητό σου.

Υπάρχει μια αγγλική λέξη η οποία περιγράφει κάπως παραστατικά ένα φαινόμενο που έχει κατακλύσει κοινωνικά δίκτυα και online πλατφόρμες. Είναι λίγο αστεία, λίγο… βλάσφημη και ταυτόχρονα τρομερά ακριβής. Την ανέδειξε η American Dialect Society ως «Λέξη της Χρονιάς» για το 2023, και ακόμα κι αν την αγνοούμε, τη βιώνουμε καθημερινά μέσω την τεχνολογίας που έχει κατακτήσει τη ζωή μας. Είναι η λέξη enshittification κι αν την σπάσουμε σε κομμάτια μπορούμε εύκολα να αποκωδικοποιήσουμε τη σημασία της.

«Ζούμε όλοι στην εποχή “enshittocene”, μια εποχή “σκατοποίησης”, όπου οι υπηρεσίες που έχουν σημασία για εμάς, στις οποίες βασιζόμαστε, μετατρέπονται σε γιγάντιες σωρούς από σκατά», λέει ο Cory Doctorow, δημοσιογράφος, ακτιβιστής του Electronic Frontier Foundation και συγγραφέας. Το βιβλίο του, Enshittification: Why Everything Suddenly Got Worse and What to Do About It, είναι ένας οδηγός για το πώς οι πλατφόρμες παρακμάζουν, γιατί τη γλιτώνουν και τι χρειάζεται για να αντιστραφεί η πορεία.

Τι είναι το enshittification

Όπως λέει ο συγγραφέας, πρόκειται για τη «σταδιακή υποβάθμιση μιας υπηρεσίας ή ενός προϊόντος που προκαλείται από τη μείωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών, ιδίως μιας διαδικτυακής πλατφόρμας, και ως συνέπεια της επιδίωξης κέρδους».

Για να κατανοήσουμε την έννοια αρκεί να σκεφτούμε το άλλοτε χρήσιμο Twitter, που μετατράπηκε σε βάλτο από έναν tech bro (ούτε το όνομα του δεν θέλω να αναφέρω), την αναζήτηση της μηχανής Google που εμφανίζει διαφημίσεις αντί για σχετικά αποτελέσματα, το TikTok που προωθεί συγκεκριμένα βίντεο, την εμπειρία του Facebook, που είναι χειρότερη από ποτέ.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Τα τρία στάδια της κατρακύλας

Το φαινόμενο δεν είναι τυχαίο. Ο Doctorow περιγράφει μια σταδιακή πορεία που περιλαμβάνει τρία στάδια:

1. Στην αρχή, η πλατφόρμα είναι «καλή για τους χρήστες», μαζεύει κοινό και ενθουσιασμό.
2. Στη συνέχεια, γίνεται «καλή για τις επιχειρήσεις», αφήνοντας τους διαφημιστές και τα brands να κυριαρχήσουν στο περιεχόμενο, ενώ εμείς βλέπουμε το feed μας να γεμίζει με χορηγούμενα posts.
3. Στο τρίτο στάδιο, η εμπειρία γίνεται δυσάρεστη για όλους, ώστε να πλουτίσουν εις βάρος τους οι μητρικές εταιρείες.

Με άλλα λόγια, ό,τι ξεκίνησε ως δωρεάν, ελεύθερο, φιλικό προς τον χρήστη, γρήγορα έπρεπε να αποδώσει κέρδη. Τότε, οι ανάγκες των χρηστών υποχώρησαν μπροστά στις απαιτήσεις των επιχειρήσεων και των αλγόριθμων. Οι βελτιώσεις στην τεχνολογία, αντί να κάνουν τις πλατφόρμες καλύτερες για εμάς, τις έκαναν πιο ικανές να εξάγουν αξία από τη συμμετοχή μας.

Ωστόσο, ο Doctorow, προσθέτει κι ένα τέταρτο στάδιο που είναι ο θάνατος, καθώς κάποιες πλατφόρμες δεν αντέχουν άλλο και απλώς… πεθαίνουν, ως αποτέλεσμα της φθοράς που είναι στη φύση της ψηφιακής οικονομίας.

Ο,ΤΙ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΩΣ ΔΩΡΕΑΝ, ΕΛΕΥΘΕΡΟ, ΦΙΛΙΚΟ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΧΡΗΣΤΗ, ΓΡΗΓΟΡΑ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΑΠΟΔΩΣΕΙ ΚΕΡΔΗ. ΤΟΤΕ, ΟΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΥΠΟΧΩΡΗΣΑΝ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΙΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ.

Υπάρχει τρόπος διαφυγής;

Μπορούμε να επιλέξουμε να φύγουμε, να αποστασιοποιηθούμε από πλατφόρμες που εκμεταλλεύονται τη συμμετοχή μας χωρίς να μας προσφέρουν κάτι ουσιαστικό. Υπάρχουν εφαρμογές και πλατφόρμες που προσπαθούν να λειτουργήσουν διαφορετικά, όπως το Bluesky, για social media χωρίς την τοξικότητα.

Αλλά ο Doctorow τονίζει πως η πραγματική λύση στο enshittification δεν είναι η ατομική φυγή (μια μαζική έξοδος είναι μάλλον ανέφικτη). Χρειάζονται δομικές αλλαγές, όπως καλύτερη εφαρμογή των νόμων κατά των μονοπωλίων, ρύθμιση της ψηφιακής ιδιωτικότητας, προστασία των εργαζομένων και περισσότερη δύναμη στους χρήστες.