ΣΑΝ ΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ Τ’ ΑΨΗΛΟΥ ΣΤΗ ΣΙΦΝΟ ΔΕΝ ΕΧΕΙ
Το πανηγύρι του Αψηλού είναι ένα από τα πιο δυνατά σημεία της πολιτιστικής ταυτότητας της Σίφνου. Εκατοντάδες ντόπιοι και επισκέπτες συμμετέχουν κάθε χρόνο, δημιουργώντας ένα ανθρώπινο καλειδοσκόπιο στον ιστορικό χώρο του μοναστηριού.
Ως φωτογράφος, καταπιάνομαι με ταξιδιωτικά θέματα που έχουν έντονο το ανθρωποκεντρικό στοιχείο. Στη δική μου λογική, ταξίδι δεν είναι τα αξιοθέατα, οι ανέσεις και τα εντυπωσιακά ξενοδοχεία. Πιστεύω ότι δεν έχεις πραγματικά ταξιδέψει αν δεν έρθεις σε επαφή με καθημερινούς ανθρώπους του τόπου που επισκέπτεσαι, αν δεν έχεις καθίσει να φας μαζί τους, να γλεντήσεις, να μοιραστείς όμορφες ή δύσκολες στιγμές και να ακούσεις τις ιστορίες τους. Ενδεχομένως ταξίδι είναι αυτό ακριβώς, μια όμορφη ιστορία που κάποιος καλείται να πει και κάποιος που δέχεται να την ακούσει. Σε αυτό το πλαίσιο συλλογιστικής, ήταν χρόνια που σχεδίαζα να επισκεφθώ και να φωτογραφίσω το πανηγύρι του προφήτη Ηλία τ' Αψηλού στη Σίφνο, τον Άη Νηγιά, όπως θα ακούσεις να το λένε οι ντόπιοι. Το κατάφερα τελικά πέρυσι και αυτή είναι η ιστορία ενός ταξιδιού τριών ημερών στο δυτικό άκρο των Κυκλάδων.
Το μοναστήρι του προφήτη Ηλία, γνωστό και ως του Αψηλού, βρίσκεται στην ψηλότερη, ομώνυμη κορυφή της Σίφνου, σε υψόμετρο περίπου 670-680 μέτρων, βορειότερα του οικισμού της Καταβατής. Λόγω θέσης, προσφέρει πανοραμική θέα στα γειτονικά κυκλαδονήσια.
Χρονολογείται από τα μέσα του 17ου αιώνα και λέγεται ότι είναι χτισμένο πάνω στα ερείπια αρχαίας ακρόπολης ή αρχαίου τόπου λατρείας.
Κάτι τέτοιο φαίνεται να ισχύει, αφού κατά την κατασκευή του έχουν χρησιμοποιηθεί κολόνες που προϋπήρχαν στο σημείο. Επιπλέον, στον περίβολο του ναού υπάρχουν μαρμάρινα κομμάτια με χαραγμένη τη χρονολογία 1145, που πιθανώς προέρχονται από παλαιότερο χριστιανικό ναό.
Τα πανηγύρια στη Σίφνο έχουν διαφορετικό χαρακτήρα από αυτά που ίσως έχει συνηθίσει κανείς. Είναι πιο συμμετοχικά, πιο μυσταγωγικά, πιο ανθρώπινα. Καθοριστικό ρόλο παίζει ο πανηγυράς ή οι πανηγυράδες, δηλαδή τα άτομα που έχουν επιφορτιστεί με τη φροντίδα του χώρου, τη φιλοξενία των προσκυνητών και φυσικά την όλη διοργάνωση της γιορτής.
Στην περίπτωση του προφήτη Ηλία τ' Αψηλού οι πανηγυράδες είναι περίπου 10-15 άτομα. Τις μέρες του πανηγυριού ανεβάζουν προμήθειες, καλωπίζουν τον χώρο, αναλαμβάνουν τον εορταστικό στολισμό.
Ωστόσο, καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου ανεβαίνουν αρκετές φορές στο μοναστήρι για να ελέγξουν την κατάστασή του, να κάνουν μικροεπισκευές κτλ. Μέρες πριν φθάσω στο νησί είχα φροντίσει να επικοινωνήσω με έναν από αυτούς και στην πράξη με περίμεναν.
Κατ' ουσίαν το πανηγύρι πραγματοποιείται την παραμονή της γιορτής του προφήτη Ηλία, δηλαδή στις 19 Ιουλίου, μετά τον εσπερινό. Ακριβώς επειδή ήθελα να έχω χρόνο να γνωρίσω τους συγκεκριμένους ανθρώπους, επέλεξα να ταξιδέψω στη Σίφνο την προπαραμονή της γιορτής. Έκλεισα ένα εισιτήριο μετ' επιστροφής με το «αργό» καράβι και έφθασα στη Σίφνο νωρίς το μεσημέρι.
Έπειτα από μια ολιγόωρη ξεκούραση συναντήθηκα με έναν γνωστό που με πήγε μέχρι το σημείο όπου ξεκινάει το μονοπάτι για το μοναστήρι, στον οικισμό Καταβατή, κοντά στα Φυρόγια. Γνωρίζοντας ότι θα περνούσα συνολικά τρεις μέρες στο μοναστήρι, είχα πάρει μαζί μου μια αλλαξιά ρούχα, το φωτογραφικό σακίδιο, το τρίποδο, έναν υπνόσακο και 1,5 lt νερό, που πολύ σύντομα αποδείχθηκε ανεπαρκές.
Φαινομενικά το μονοπάτι ξεκινάει αρκετά ομαλά, αλλά δεν αργεί να γίνει έντονα ανηφορικό, ειδικά στα τελευταία μέτρα. Τυπικά, για κάποιον που δεν κουβαλάει μαζί του πράγματα όπως εγώ, η συνολική διαδρομή είναι περίπου 1,5 ώρα. Στην περίπτωσή μου όμως τα έκανα όλα λάθος και χρειάστηκα σχεδόν μία ώρα παραπάνω.
Το βασικό λάθος ήταν ότι ξεκίνησα καταμεσήμερο, γύρω στις 4 μ.μ., έχοντας τον ήλιο μπροστά μου σε όλη τη διαδρομή. Δεν είχα φροντίσει να έχω μαζί μου καπέλο, κουβαλούσα πράγματα που δυσχέραιναν περαιτέρω την κίνησή μου, ενώ περίπου ως τα 2/3 της διαδρομής είχα καταναλώσει και την τελευταία σταγόνα νερού. Βέβαια, όσο ανέβαινα η θέα και το δροσερό αεράκι μετρίαζαν την ταλαιπωρία μου.
Σε κάποιο σημείο, μάλιστα, πέτυχα και μια γυναίκα που με μια σκούπα καθάριζε το αρχαίο μονοπάτι. Εν τέλει έφθασα στο μοναστήρι γύρω στις 6:30 το απόγευμα, σχεδόν μια ώρα πριν αρχίσουν να καταφθάνουν οι πρώτοι πανηγυράδες. Πολύ σύντομα βρεθήκαμε να πίνουμε καφέ και να χαλαρώνουμε σε ένα από τα δωμάτια του μοναστηριού που χρησιμοποιείται σαν κουζίνα.
Είχα βέβαια προλάβει να κάνω κάποιες πρώτες λήψεις και να εξερευνήσω λίγο τον χώρο, ίσα για να επιβεβαιώσω την εντυπωσιακή θέα λόγω της προνομιακής θέσης του μοναστηριού. Οι υπόλοιποι πανηγυράδες ανέβηκαν λίγο μετά το σούρουπο, γνωρίζοντας τα μυστικά της διαδρομής –κάτι που εγώ αγνοούσα– και θέλοντας να αποφύγουν την υπερβολική ζέστη. Πολύ σύντομα στήθηκε ένα τραπέζι που εκτός από μεζέδες περιλάμβανε αστείες ιστορίες, πειράγματα αλλά και έναν πρώιμο σχεδιασμό και επιμερισμό αρμοδιοτήτων της επόμενης μέρας.
Πριν το πρώτο φως της ημέρας, βρισκόμουν ήδη στο πόδι. Ξεκίνησα να φωτογραφίζω λίγο μετά το χάραμα και σιγά-σιγά άρχισαν να ξυπνάνε οι πανηγυράδες και να ετοιμάζονται οι πρώτοι καφέδες. Οι νεότεροι σε ηλικία ανέλαβαν το σημαιοστολισμό και την αντικατάσταση των φθαρμένων από τον αέρα σημαιών. Κάποιοι άλλοι ξεκίνησαν να σκουπίζουν και να ασβεστώνουν σημεία του μοναστηριού και κάποια σημεία των τελευταίων μέτρων του μονοπατιού που οδηγούν σε αυτό.
Πρέπει όλα τα είναι τέλεια. Λίγο αργότερα άρχισαν να καταφθάνουν και οι προμήθειες με τα γαϊδούρια και τα μουλάρια. Βασικό χαρακτηριστικό στα σιφναίικα πανηγύρια είναι το φαγητό που προσφέρεται στους προσκυνητές. Αυτό αποτελείται από ρεβίθια, τη σπεσιαλιτέ του νησιού, καθώς επίσης και από μακαρόνια με κρέας ή κιμά.
Στον Αη Νηγιά το γεύμα προσφέρεται στην παλιά τράπεζα του μοναστηριού, που έχει χωρητικότητα περίπου 40 ατόμων. Στον ίδιο χώρο στήνονται και τα καζάνια. Η προετοιμασία του φαγητού δεν θα μπορούσε παρά να είναι μια συλλογική διαδικασία. Ο πλέον ειδικός ασχολείται με τα ρεβίθια και το βράσιμό τους, ενώ ακολουθούν εκείνοι που ετοιμάζουν τις σαλάτες, τα κρέατα και τα μακαρόνια.
Μέχρι το μεσημέρι θα στηθεί ακόμα ένα τραπέζι, για τους πανηγυράδες. Μέχρι το απόγευμα θα αρχίσουν να καταφθάνουν οι πρώτοι τουρίστες, ξένοι συνήθως, που θα καλοδεχθούν τα κεράσματα των πανηγυράδων. Κατά τις 6 εμφανίζεται και ο παπά-Γιάννης να ανηφορίζει καβάλα σε ένα μουλάρι. Χαμογελαστός και προσηνής μας εύχεται χρόνια πολλά και μπαίνει να ξαποστάσει στον προαύλιο χώρο.
Σταδιακά οι προσκυνητές αρχίζουν να πληθαίνουν, κατακλύζοντας κάθε γωνιά του μοναστηριού και κυρίως τα σημεία που προσφέρουν άπλετη θέα σε ένα ηλιοβασίλεμα που νιώθεις ότι σε καταπίνει και έναν πορτοκαλί ουρανό που θα ήθελες να αποτελεί τον επίλογο του αγαπημένου σου μυθιστορήματος. Έχει φθάσει η ώρα να ξεκινήσει ο εσπερινός. Κάποιος αναλαμβάνει να χτυπήσει τις καμπάνες χαρμόσυνα και ξεκινάει η λειτουργία.
Η εικόνα του προφήτη Ηλία έχει τοποθετηθεί σε κεντρικό σημείο στο προαύλιο του μοναστηριού και γύρω από αυτή βρίσκεται ο κόσμος. Για πολλούς από αυτούς, κυρίως τουρίστες, είναι μια πρωτόγνωρη εμπειρία και απλώς αφήνονται να την απολαύσουν.
Λίγη ώρα αφού τελειώσει ο εσπερινός και η αρτοκλασία, τα πρώτα πιάτα σερβίρονται στην τράπεζα. Χρειάζεται σύστημα στην προσέλευση, γιατί οι προσκυνητές είναι αρκετοί. Πέρυσι άγγιξαν τα 500 άτομα κι αυτό υπολογίστηκε από το γεγονός ότι η τράπεζα γέμισε και άδειασε 10-12 φορές. Ως εκ τούτου, το γεύμα διαρκεί συνολικά κάποιες ώρες. Το γλέντι βέβαια δεν μπορεί να περιμένει και ξεκινάει πριν ολοκληρωθεί το γεύμα.
Ντόπιοι μουσικοί με βιολί και λαούτο αναλαμβάνουν να διασκεδάζουν τον κόσμο, που δειλά-δειλά σηκώνεται και ξεκινάει το χορό. Γύρω στις 3-3:30 τα ξημερώματα ξεκινά πάλι η λειτουργία, ανήμερα πλέον της γιορτής, για να ολοκληρωθεί με το χάραμα. Οι επισκέπτες έχουν αρχίσει να αποχωρούν εδώ και ώρα. Κανένας από τους πανηγυράδες δεν έχει κοιμηθεί. Όλοι δουλεύουν ασταμάτητα γιατί το καθάρισμα και το μάζεμα που ακολουθούν είναι ακόμα πιο απαιτητικά. Γύρω στις 12 το μεσημέρι οι περισσότερες εκκρεμότητες έχουν διευθετηθεί και σταδιακά το μοναστήρι αδειάζει, μέχρι την επόμενη χρονιά.
Η γιορτή του Προφήτη Ηλία του Αψηλού δεν είναι απλά μια θρησκευτική τελετή αλλά και μια ζωντανή έκφραση της πολιτιστικής ταυτότητας της Σίφνου. Συνδυάζει την κατάνυξη της θρησκευτικής λατρείας με το παραδοσιακό γλέντι, δημιουργώντας μια γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, ανάμεσα στην πνευματικότητα και την κοινωνική ζωή. Κάθε χρόνο είναι η παράδοση της φιλοξενίας των πανηγυράδων που ακολουθεί διακριτικά τους προσκυνητές κατά την επιστροφή τους.
Ο Γιώργος Τσάφος ασχολείται με τη φωτογραφία ντοκουμέντο και την ταξιδιωτική εικόνα. Τα τελευταία χρόνια εστιάζει στο αμιγώς ανθρωποκεντρικό στοιχείο και προτιμάει να ασχολείται με εθνογραφικά θέματα, λαϊκά δρώμενα και έθιμα σε όλη την Ελλάδα. Υπήρξε για χρόνια τεχνικός συντάκτης και συγγραφέας βιβλίου σχετικά με την τεχνική της ψηφιακής φωτογραφίας.
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
