«ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ ΜΕΤΑΣΤΡΟΦΗΣ» ΓΙΑ ΛΟΑΤΚΙ+: ΜΙΑ ΑΔΙΑΝΟΗΤΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Στις ΗΠΑ, οι «θεραπείες μεταστροφής» ή «θεραπείες επανόρθωσης» ομοφυλόφιλων αποφέρουν κάθε χρόνο 650.000.000 δολάρια σε επιτήδειους. Παράλογο; Γι’ αυτό και πλέον χώρες ψηφίζουν νόμους απαγόρευσης τέτοιων τακτικών, που προκαλούν τεράστια προβλήματα.

Ζούμε στο 2022 και εξακολουθούν να υπάρχουν άνθρωποι που πιστεύουν πως η ταυτότητα του σεξουαλικού φύλου που έχει ο καθένας, η έκφραση αυτού και η έλξη που νιώθουμε προς το άλλο ή το ίδιο φύλο είναι πράγματα που ελέγχονται. Που «θεραπεύονται» και «αποκαθίστανται» κατά το πρότυπο που εμφανίστηκε όταν γεννήθηκε ο κόσμος: των δυο βιολογικών φύλων, που πρέπει να έχουν συγκεκριμένες συμπεριφορές.

Μέσα στους αιώνες –και δη στους δυο τελευταίους–πολλά κοινωνικά κατασκευάσματα «γκρεμίστηκαν» στα εξ ων είχαν συντεθεί. Όχι γιατί κάποιοι ήθελαν να γίνει έτσι, αλλά επειδή η επιστήμη μπήκε στη μέση και διέλυσε τους μύθους. Την ίδια ώρα, είναι απόλυτα σεβαστό να πιστεύει ο καθένας σε ό,τι θέλει, όσο δεν επηρεάζει τη ζωή κάποιου άλλου. Δηλαδή, αν εσύ θες να ζεις μέσα σε κοινωνικά κουτάκια, είναι δικαίωμα σου. Οφείλεις, ωστόσο, να σεβαστείς όσους έχουν επιλέξει να μην το κάνουν – όπως οφείλουν να σε σέβονται και εκείνοι. Το διακριτό όριο είναι να μην προσπαθεί κανείς να πείσει τον άλλον για το δίκιο του.

Δεν θέλω να χαλάσω κάποιο αφήγημα, αλλά μάλλον έχεις καταλάβει πως αυτό που κάποτε λεγόταν «κοινή λογική» δεν υπάρχει. Ο καθένας έχει τη δική του λογική και δη για ό,τι τον αφορά – πάντα εφόσον δεν πλήττει ή δεν επηρεάζει με τον όποιον τρόπο τη ζωή κάποιου άλλου. Δημοκρατία λέγεται.

Τι είναι οι «θεραπείες μεταστροφής»

Το Σεπτέμβριο του 2015, είχα έρθει σε επαφή με τον Chrys Kefalas (Χρυσοβαλάντης Κεφαλάς), για τη Weekend Edition του NEWS 24/7. Ήταν ο πρώτος δεξιός, χριστιανός ορθόδοξος, ομοφυλόφιλος υποψήφιος των Ρεπουμπλικανών στο Μέριλαντ. Έγινε ο πρώτος εκπρόσωπος της Δεξιάς που υποστήριξε τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Είχε αποπειραθεί να αλλάξει τη νομοθετική εξουσία για την ισότητα στο γάμο. Το νομοσχέδιο εγκρίθηκε έναν χρόνο αργότερα, με το δικαίωμα να επεκτείνεται σε ζευγάρια ίδιου φύλου – με λαϊκή ψήφο.

Ο τότε 35χρονος ομογενής δικηγόρος είχε πει: «Δεν αγκάλιασα αυτό που είμαι αβίαστα. Το έκανα μετά από πολύ προσεκτική σκέψη, με τεράστια δόση πόνου και εσωτερικής πάλης. Με ενδιέφερε να ξέρω, να αποδείξω πως δεν μπορούσα να αλλάξω αυτά που αισθανόμουν, κάτι που δεν συνέβη σε μια νύχτα. Ήταν πολύ σημαντικό να είμαι ειλικρινής με τον εαυτό μου και να μη νιώθω πως δεν μπορώ να είμαι αυτός που είμαι. Για χρόνια υπέκυπτα στα “θέλω” της ελληνικής κοινότητας, που μου κανόνιζε ραντεβού. Ξέρετε με πόσες ανιψιές και εγγονές έχω βγει;

»Μέχρι που είχα δοκιμάσει τη “reparative therapy” (σ.σ. “θεραπεία επανόρθωσης”, κυκλοφορεί και ως “conversion therapy”, δηλαδή “θεραπεία μεταστροφής”). Όταν ολοκλήρωσα το πρόγραμμα σκέφτηκα: Έχεις κάνει τα πάντα και δεν έχει αλλάξει ο τρόπος που νιώθεις. Τότε ήταν που είπα στους γονείς μου ότι είμαι gay».

Αν τυχόν ένιωσες την παραμικρή έκπληξη, να σου πω ότι οι «θεραπείες μεταστροφής» είναι κάτι που υπάρχει μέχρι σήμερα. Βέβαια, κάποιες χώρες έχουν φροντίσει να απαλλαγούν από την απαρχαιωμένη πεποίθηση πως αυτό που νιώθουμε πως είμαστε, όπως και οι σεξουαλικές μας προτιμήσεις, είναι πράγματα που ελέγχονται και αλλάζουν. Άλλες τις συντηρούν, γιατί βολεύει – κάποιους.

Το εξώφυλλο έκθεσης για δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ στην Κίνα, που «εξετάζει πώς οι γονείς απειλούν, αναγκάζουν και ορισμένες φορές επιβάλλουν με τη βία στα ενήλικα ή έφηβα παιδιά τους να υποβληθούν σε θεραπεία μεταστροφής». © 2017 Kin Cheung / AP Photo

Η πραγματικότητα θέλει την American Psychological Association να συγκροτεί ομάδα εργασίας το 2007, που είχε ως δουλειά να ερευνήσει την αποτελεσματικότητα της θεραπείας επανόρθωσης.

Στην έκθεσή τους σημειωνόταν ότι υπήρξε ελάχιστη μεθοδολογικά ορθή έρευνα επί της προσπάθειες αλλαγής του σεξουαλικού προσανατολισμού (sexual orientation change efforts – SOCEs) και ότι «τα αποτελέσματα έρευνας επιστημονικά έγκυρης δείχνουν ότι είναι απίθανο τα άτομα να μπορέσουν να μειώσουν την έλξη προς το ίδιο φύλο ή να αυξήσουν τη σεξουαλική έλξη προς άλλο φύλο».

Βρέθηκαν σαφείς ενδείξεις ότι η θεραπεία δεν είχε αποτέλεσμα και ορισμένες πολύ σημαντικές ενδείξεις πως είναι επιβλαβής για άτομα που ανήκουν στην ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα.

Υπάρχουν άφθονα στοιχεία ότι η κοινωνική προκατάληψη προκαλεί σημαντικές ιατρικές, ψυχολογικές και άλλες βλάβες στα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Για παράδειγμα, έρευνα σχετικά με το θέμα της οικογενειακής αποδοχής των ΛΟΑΤΚΙ+ νέων, που διενεργήθηκε από το Κρατικό Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο, διαπίστωσε ότι σε σύγκριση με τους νέους ΛΟΑΤΚΙ+ που δεν απορρίφθηκαν ή που απορρίφθηκαν ελάχιστα από τους γονείς και τους κηδεμόνες τους –λόγω της ομοφυλοφιλικής ή τρανς ταυτότητάς τους– όσοι απορρίφθηκαν είναι:

• 8 φορές πιο πιθανό να κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας,
• 6 φορές πιο πιθανό να αναφέρουν υψηλά επίπεδα κατάθλιψης,
• 3 φορές πιο πιθανό να κάνουν χρήση παράνομων ουσιών,
• 3 φορές πιο πιθανό να έχουν υψηλότερο κίνδυνο για να αποκτήσουν τον ιό HIV και σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα.

Μαθητική εκδήλωση στις ΗΠΑ, με αίτημα τη νομοθετική προστασία της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας ενάντια στις «θεραπείες» μεταστροφής. © 2019 Jim Mone / AP Photo

Ο διεθνής οργανισμός που εκπροσωπεί εκατομμύρια γιατρούς και επαγγελματίες της ψυχικής υγείας και εκπαιδευτικούς είχε εκφράσει από τότε «την επαγγελματική και επιστημονική ομοφωνία σχετικά με το ανάρμοστο, την αναποτελεσματικότητα και τις βλάβες των πρακτικών που επιδιώκουν να αλλάξουν τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου ενός ατόμου και συνήθως αναφέρονται ως «θεραπείες μεταστροφής».

Πότε εμφανίστηκαν οι «θεραπείες μεταστροφής»

Στα τέλη του 19ου αιώνα, ψυχίατροι και γιατροί είχαν κρίνει πως έπρεπε να δημιουργηθεί και να αποδοθεί βάσει ιατρικών όρων μια ταμπέλα για όσους ελκύονται σεξουαλικά από άτομα του ίδιου φύλου και, σε δεύτερο χρόνο, να βρεθούν τρόποι «αντιστροφής».

Όπως γράφει το History, ο Γερμανός ψυχίατρος Αlbert von Schrenck-Notzing ήταν ο πρώτος που υποστήριξε ενώπιον ακροατηρίου (σε συνέδριο) πως μπορούσε να κάνει έναν gay άνδρα straight, μέσω 45λεπτης ύπνωσης.

Είχε επισημάνει πως όλα μπορούσαν να γίνουν με τη χειραγώγηση των σεξουαλικών παρορμήσεων μέσω της ύπνωσης. Αυτός, λοιπόν, ήταν ο εμπνευστής της «θεραπείας μεταστροφής», που έγινε ολόκληρος τομέας ψευδοεπιστημονικών τεχνικών με στόχο την εξουδετέρωση της σεξουαλικότητας των ατόμων της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, «ώστε να συμμορφώνονται με τις προσδοκίες της κοινωνίας ως προς το πώς πρέπει να συμπεριφέρονται». Μόνο και μόνο από αυτό το τελευταίο καταλαβαίνεις πως όλα είναι λάθος. Όπως λάθος ήταν και η πεποίθηση πως οι σχέσεις μεταξύ αντρών του ίδιου φύλου (όπως είχε προσδιοριστεί αρχικά η ομοφυλοφιλία) είναι παρεκκλίνουσα, αμαρτωλή έως και εγκληματική – κάτι που πιστευόταν για αιώνες.

Ο Αυστριακός ενδοκρινολόγος Eugen Steinach είχε προσφέρει το δικό του οβολό στην παράνοια, λέγοντας ότι η ομοφυλοφιλία είχε τις ρίζες της στους όρχεις του άντρα. Θεωρία που οδήγησε σε πειράματα μεταμόσχευσης όρχεων τη δεκαετία του ’20! Τι αφορούσαν; Ευνουχίζονταν οι ομοφυλόφιλοι άντρες και μετά αποκτούσαν «ετεροφυλόφιλους» όρχεις.

Στιγμιότυπο από το «Reclaim Pride» του Λονδίνου, τον Ιούλιο του 2021. ALAMY/VISUALHELLAS.GR

Ασθένεια και «ψυχιατρική διαταραχή»

Ο Sigmund Freud ήταν εκείνος που διατύπωσε την υπόθεση ότι οι άνθρωποι γεννιούνται έμφυτα αμφιφυλόφιλοι και ότι η ομοφυλοφιλία δεν ήταν ασθένεια όπως πίστευαν όλοι για αιώνες. Δεν έπεισε και άρχισαν οι ψυχιατρικές παρεμβάσεις για τη «θεραπεία» που εφαρμόστηκε ευρέως τον 20ό αιώνα σε όλο τον πλανήτη. Μολονότι πολλές διαφορετικές επιστημονικές έρευνες απέρριψαν την αποτελεσματικότητα ή τον λόγο ύπαρξης μιας τέτοιας τακτικής, κάποιοι επέμειναν πως είναι η λύση.

Σε τι συνίστατο αυτή η λύση; Η λίστα ήταν ατελείωτη και περιλάμβανε από ηλεκτροσπασμοθεραπεία και ηλεκτροσόκ μέσω ηλεκτροδίων που εμφυτεύονταν στον εγκέφαλο έως λοβοτομή. Ένας Αμερικανός ψυχίατρος, ο Robert Galbraith Heath, χρησιμοποίησε το ηλεκτροσόκ με τα ηλεκτρόδια στον εγκέφαλο, σε συνδυασμό με μισθωμένες ιερόδουλες και ετεροφυλοφιλική πορνογραφία «για να “αλλάξει” τον σεξουαλικό προσανατολισμό των ομοφυλόφιλων αντρών». Δεν επιβεβαιώθηκε από τα αποτελέσματα και μετά αμφισβητήθηκε και η μεθοδολογία του.

Η θεραπεία αποστροφής είχε να κάνει με χορήγηση χημικών ουσιών που προκαλούσαν εμετό «όταν κοιτούσαν φωτογραφίες των εραστών τους», ενώ το ηλεκτροσόκ στα γεννητικά όργανα γινόταν ενώ ο «ασθενής» παρακολουθούσε gay πορνογραφία. Οι επαγγελματίες που προτιμούσαν αυτήν την κατεύθυνση έλεγαν πως έχουν ποσοστό θεραπείας έως 50%, ισχυρισμοί που δεν τεκμηριώθηκαν ποτέ με απτά αποδεικτικά στοιχεία.

Διαδήλωση για τα δικαιώματα των τρανς στο Λονδίνο, Απρίλιος 2022. ALAMY/VISUALHELLAS.GR

Η σεξουαλική κακοποίηση ως θεραπευτική μέθοδος

Τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 άρχισε η κινητοποίηση των ανθρώπων που πλήττονταν από τέτοιες πρακτικές και «πιστεύω», με την American Psychological Association να διαγράφει την ομοφυλοφιλία από το εγχειρίδιο για τις ψυχιατρικές διαταραχές. Τότε άρχισαν να αφήνουν στις άκρη τις αμφιλεγόμενες και ντροπιαστικές τεχνικές οι επαγγελματίες. Προφανώς κάποιοι συνέχισαν την προσπάθεια, με πρωτεργάτες θρησκευτικές ομάδες. Άλλαξαν το όνομα σε «θεραπεία μεταστροφής» και «θεραπεία επανόρθωσης» και πρόσθεσαν στις τεχνικές από ψυχοθεραπεία έως εξορκισμό.

Έφτιαξαν και σχετικά καμπ, όπου τα μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας πήγαιναν όχι απαραίτητα με τη θέληση τους και ζούσαν απομονωμένα από τις οικογένειες και τους φίλους τους. Αρχικά δεν υπήρχε όριο ηλικίας. Με τα χρόνια απαγορεύτηκε η είσοδος ανήλικων στα καμπ, όπου οι «ασθενείς» προσεύχονταν και υπνωτίζονταν, έως ότου «υποχωρήσει» η ομοφυλοφιλία. Χτυπούσαν ομοιώματα των γονιών τους και παρακολουθούσαν μαθήματα «σωστών» φυλετικών ρόλων και «σωστής» συμπεριφοράς. Διάβαζαν στα εγχειρίδια που τους δίνονταν πως «η ζωή του gay θα δημιουργήσει ασθένεια, μιζέρια και εξαχρείωση». Σε κάποιες περιπτώσεις υπήρχε ψυχολογική και σεξουαλική κακοποίηση ως «θεραπεία».

Τι ισχύει σήμερα

Τα τελευταία χρόνια αυξάνονται οι χώρες και οι περιοχές που απαγορεύουν διά νόμου τις θεραπείες μεταστροφής. Έχει προηγηθεί η απαξίωση των τεχνικών από οργανισμούς όπως τα Ηνωμένα Έθνη, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και η Διεθνής Αμνηστία, καθώς υπάρχουν αποδείξεις για τα δεινά που προκαλούν σε όσους περνούν τις διαδικασίες.

Ανάλυση ερευνών που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Jama Pediatrics στις 7 Μαρτίου του 2022 αναφέρει ότι «τα άτομα που υποβλήθηκαν σε θεραπεία μεταστροφής υπέφεραν από σημαντική ψυχολογική δυσφορία, είχαν πολύ υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης και κατάχρησης ουσιών και παρουσίασαν αύξηση στις απόπειρες αυτοκτονίας».

Τονίστηκε και ότι «το εκτιμώμενο κόστος αυτής της θεραπείας είναι σχεδόν 100.000 δολάρια ανά άτομο, μέσω άμεσου κόστους (βλ. θεραπεία) και έμμεσων δαπανών (βλ. απώλεια παραγωγικότητας)». Έγινε γνωστό πως το άμεσο κόστος των θεραπειών μεταστροφής στις ΗΠΑ είναι πάνω από 650.000.000 δολάρια το χρόνο και το έμμεσο ξεπερνάει τα 8,6 δισεκατομμύρια δολάρια.

Στις ΗΠΑ έχουν πράξει τα δέοντα 13 πολιτείες, με τον Καναδά να προστίθεται τον Δεκέμβριο του 2021 – έπειτα από δύο αποτυχημένες προσπάθειες. Από τις 7/1 του 2022 είναι ποινικό αδίκημα να αναγκάζεται κάποιος να υποβληθεί σε «θεραπεία μετατροπής» ή «να την προωθήσει, να τη διαφημίσει, να λάβει οικονομικά ή άλλα οφέλη από την παροχή της ή να κάνει οτιδήποτε με σκοπό την απομάκρυνση ενός παιδιού από τον Καναδά, προκειμένου να υποβληθεί σε θεραπεία μεταστροφής σε μία άλλη χώρα». Η Γαλλία προστέθηκε στη λίστα τον Δεκέμβριο του 2021, ακολούθησε η Νέα Ζηλανδία, ενώ Κύπρος και Σκωτία τάσσονται υπέρ της απόκτησης νόμου απαγόρευσης.

Η Αγγλία και η Ουαλία εξετάζουν νομοσχέδιο που αφορά την απαγόρευση για άτομα κάτω των 18 χρόνων. Ήταν κάτι που ανέφερε και ο Πρίγκιπας Κάρολος στην πρώτη ομιλία που έδωσε αντί της μητέρας του, Βασίλισσας Ελισάβετ, κατά την έναρξη των εργασιών του Κοινοβουλίου, όπου παρουσιάστηκαν 38 νομοσχέδια.