ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΗΜΕΡΑ;

Το μόνο σίγουρο είναι ότι η οικογένεια δεν έχει μία μόνο μορφή. Τι ορισμό θα μπορούσαμε να δώσουμε στην οικογένεια και πώς εξηγούμε σε ένα παιδί τις διάφορες μορφές που μπορεί να έχει σήμερα;

Ο εντεκάχρονος γιος μου μεγαλώνει στην επαρχία, όπου ο μεγεθυντικός φακός αναδεικνύει πολύ πιο ξεκάθαρα τις τάσεις της κοινωνίας. Ό,τι συμβαίνει στον κόσμο, εδώ το βλέπεις σε μία μόλις βόλτα στην πλατεία της Ερμούπολης. Ο κολλητός του έχει μία μαμά κι έναν μπαμπά από αναδοχή, με τους οποίους τσακώνονται για τα ίδια ακριβώς ζητήματα που νευριάζουν και τον γιο μου. Υπάρχουν οικογένειες πολυπολιτισμικές, μονογονεϊκές, ο ίδιος είναι μέλος μίας σύνθετης οικογένειας με έναν αδελφό που έχει διαφορετικό επώνυμο από το δικό του. Πρόσφατα γνωρίσαμε στην πλατεία και τρία παιδάκια που έχουν δύο μπαμπάδες, γεγονός που τον άφησε παντελώς αδιάφορο, αλλά παραξένεψε λίγο τον επτάχρονο ξάδελφό του.

Στην επιστροφή από την πλατεία, ρώτησα τον ανιψιό μου αν έπαιξε καλά με τα παιδάκια και συζητήσαμε λίγο για τον πόσο πολύ φαίνεται να τα αγαπάνε οι δύο μπαμπάδες τους. «Υπάρχουν διάφορα είδη οικογένειας», του είπα, «αλλά όλες έχουν ένα πράγμα κοινό, ξέρεις ποιο;»

«Την αγάπη!» μου απάντησε, μιας και περισσότερη εντύπωση φαίνεται να του έκαναν οι αγκαλιές και τα τρελά παιχνίδια της οικογένειας, παρά το ότι τα παιδιά φώναζαν «μπαμπά» και κάθε φορά απαντούσε εκείνος ο μπαμπάς που καταλάβαινε ότι καλείται (αυτό έκανε εντύπωση σε μένα).

Η πυρηνική οικογένεια των fifties δεν υπάρχει πια σαν κανόνας

Γύρω μας υπάρχουν πλέον πολλαπλά σχήματα με ομόφυλα ζευγάρια, μονογονεϊκές οικογένειες, σύνθετες, παιδιά που έχουν έρθει στην οικογένεια μέσω υιοθεσίας, από δωρητή σπέρματος ή ωαρίου. Χωρισμένες οικογένειες, οικογένειες μόνο με παππούδες, χωρίς γονείς. Πώς μιλάμε στα παιδιά μας για την ποικιλομορφία που έχει πια η οικογένεια στην κοινωνία μας;

Η ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια Κάτια Τρουμπούκη θεωρεί ότι η κουβέντα θα πρέπει να προκύπτει πάντα αβίαστα, όταν τη φέρουν στο τραπέζι τα ίδια τα παιδιά: «Προκύπτει συνήθως στη ροή της καθημερινότητας», λέει. «Βγαίνουμε έξω, διαβάζουμε βιβλία, βλέπουμε ταινίες, τα ερεθίσματα είναι πλέον πλούσια για τα παιδιά. Εμείς, λοιπόν, σαν γονείς και δάσκαλοι είναι καλό να είμαστε προετοιμασμένοι, ώστε να δράττουμε των ευκαιριών αυτών για να δουλέψουμε κάποια ζητήματα με τα παιδιά μας».

Σύμφωνα με την ειδικό, τέτοιες στιγμές αποτελούν μια πολύτιμη ευκαιρία για να στηρίξουμε τα παιδιά στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησής τους, αναγνωρίζοντας τη μοναδικότητα κάθε οικογένειας και βοηθώντας τα να σκέφτονται με ανοιχτό και κριτικό τρόπο. Μέσα από τη συζήτηση μπορούν να αναρωτηθούν: Ποια είναι τα θετικά και τα αρνητικά που βλέπω γύρω μου; Ποια είναι η δική μου οικογένεια; Πού ανήκω εγώ;

«Η κουβέντα αυτή είναι σημαντική, τόσο για τα παιδιά που ζουν μέσα σε τέτοιο τύπο οικογένειας, όσο και για εκείνα που θα έρθουν σε επαφή μαζί τους. Το στίγμα και η αποδόμησή του λειτουργούν αμφίδρομα», λέει.

«ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΟΙΧΤΟ ΔΙΑΛΟΓΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΙΛΙΚΡΙΝΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΑΘΑΙΝΟΥΝ ΝΑ ΒΛΕΠΟΥΝ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΩΣ ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΝΑ ΞΕΠΕΡΝΟΥΝ ΤΟΝ ΦΟΒΟ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ».

Ξεκινάω με μένα

Κάποιες φορές, οι ενήλικες ίσως έχουν μια αμηχανία, καθώς δεν ξέρουν πώς να διαχειριστούν το ερώτημα του παιδιού τους, όταν εκείνο έρθει σε επαφή με ένα σχήμα διαφορετικό από το δικό τους. Πώς μπορεί ένας γονιός να είναι χρήσιμος στο παιδί του ώστε να είναι ανοιχτό στη διαφορετικότητα στα σχήματα οικογενειών, αν ο ίδιος δεν είναι εξοικειωμένος;

Σημαντικό είναι για την κυρία Τρουμπούκη να εστιάσει πρώτα στον ίδιο του τον εαυτό. «Πρώτα απ’ όλα, είναι σημαντικό ο γονιός να ενημερωθεί και να αναστοχαστεί πάνω στις δικές του πεποιθήσεις, ώστε να αναγνωρίσει και να επεξεργαστεί τις προκαταλήψεις, τους φόβους και τα πρότυπά του. Οι αντιλήψεις που κουβαλάμε, πολλές φορές ασυνείδητα, καθρεφτίζονται στα παιδιά μας. Ας μην ξεχνάμε πως βαθιά μέσα μας μπορεί να υπάρχουν ριζωμένες θρησκευτικές αντιλήψεις ή κοινωνικά στερεότυπα, τα οποία δυσκολευόμαστε ακόμη και εμείς οι ίδιοι να αμφισβητήσουμε. Όμως, μόνο όταν τα αναγνωρίσουμε, μπορούμε να αγκαλιάσουμε την κοινωνική αλλαγή και να αποδεχθούμε ουσιαστικά τις διαφορετικές μορφές οικογένειας».

Το παιδί μέσα από τη ματιά του γονιού θα μπορέσει και αυτό να ανοίξει τη ματιά του. Ακόμη κι αν ένας γονιός έχει δυσκολία στο να αποδεχτεί κάποια πράγματα στα οποία προχωρά η κοινωνία, μπορεί τουλάχιστον να βοηθήσει το παιδί του να καταλάβει ότι υπάρχουν διαφορετικά συστήματα αξιών εκεί έξω. «Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αναδεικνύουμε τη διαφορετικότητα και τη μοναδικότητα κάθε ανθρώπου», σημειώνει η ειδικός.

«ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΩΣΤΟ Ή ΛΑΘΟΣ, ΚΑΛΟ Ή ΚΑΚΟ. ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΠΛΩΣ ΤΟ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΙ ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΑΠΟ ΜΟΝΟ ΤΟΥ».

»Όταν εστιάζουμε στα θετικά στοιχεία κάθε τύπου οικογένειας, μιλάμε με σεβασμό και αποδοχή για αυτό που βλέπουμε γύρω μας».

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Τι χρειάζεται λοιπόν για να αποδεχτούμε τις διαφορετικές μορφές οικογένειας;

Αποδοχή, ενσυναίσθηση, ανοιχτή επικοινωνία και ειλικρίνεια. «Αν ένας γονιός δεν νιώθει έτοιμος να απαντήσει άμεσα σε μια ερώτηση του παιδιού, λόγω των δικών του εσωτερικών αντιστάσεων, είναι απόλυτα θεμιτό να πάρει λίγο χρόνο για να το επεξεργαστεί και να επιστρέψει στη συζήτηση αργότερα», τονίζει η κυρία Τρουμπούκη. «Το ίδιο ισχύει και σε κάθε άλλο δύσκολο ερώτημα που μπορεί να φέρει το παιδί. Είναι ουσιαστικό να δοθεί στο παιδί, έστω και σε δεύτερο χρόνο, μια ουσιαστική απάντηση και ένα πλαίσιο κατανόησης. Ακόμη κι αν προσεγγίζουμε με ανοιχτότητα το θέμα, μπορεί να χρειαστούμε λίγο εσωτερικό χρόνο για να το κατανοήσουμε και να το διατυπώσουμε, προτού το μοιραστούμε μαζί του».

Η δουλειά που έχει να κάνει ο ίδιος ο γονιός που ανήκει σε ένα «διαφορετικό» σχήμα, είναι ακόμη πιο σημαντική. Η ψυχολόγος υπογραμμίζει ότι τα παιδιά μας χρειάζονται υποστήριξη μέσα από τη ενημέρωση. Οι κουβέντες που κάνουμε μαζί τους γύρω από την οικογένειά μας, έχουν έτσι τη δυναμική να τα τροφοδοτήσουν με ξεκάθαρες απαντήσεις, με κάποιον τρόπο «τυποποιημένες», που θα μπορέσουν με τη σειρά τους να έχουν στη φαρέτρα τους όταν χρειαστεί να απαντήσουν σε κάποιο άλλο παιδί που εκδηλώσει περιέργεια για την οικογένειά του. Ήδη από το προνήπιο μπορούν να αρχίσουν να δουλεύονται αυτά τα θέματα οικογένειας, θα πρέπει λοιπόν με τρόπο φυσικό και αβίαστο να είναι προετοιμασμένα να απαντήσουν στο γιατί έχουν δύο μαμάδες, π.χ., ή γιατί δεν έχουν μπαμπά.

Όταν ένα παιδί που μεγαλώνει σε μια διαφορετική οικογενειακή σύνθεση βρεθεί σε δύσκολη θέση, μπορεί να απαντήσει με αυτοπεποίθηση: «Η δική μου οικογένεια μπορεί να είναι διαφορετική, αλλά είναι γεμάτη αγάπη κι αυτό είναι που μετράει περισσότερο».

Ένας γονιός μπορεί να πει στο παιδί του: «Στη δική μας οικογένεια έχουμε δύο μαμάδες (ή δύο μπαμπάδες) που σε αγαπούν πολύ. Ο φίλος σου έχει μια μαμά και έναν μπαμπά που τον αγαπούν εξίσου. Όλες οι οικογένειες είναι διαφορετικές, αλλά η αγάπη είναι αυτό που τις ενώνει».

Η ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΕΙΝΑΙ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΗ, ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΟΤΑΝ ΑΥΤΟ ΜΕΓΑΛΩΝΕΙ ΣΕ ΜΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΦΕΡΕΙ ΑΠΟ ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ.

Μπορούμε να αξιοποιούμε θετικά στοιχεία της προσωπικότητάς του, όπως χαρακτηριστικά (π.χ. επιμονή, φαντασία), αξίες (π.χ. καλοσύνη, γενναιοδωρία), δεξιότητες (π.χ. μουσική ευαισθησία) ή τρόπους σύνδεσης (π.χ. φροντίδα, τρυφερότητα), για να το βοηθήσουμε να χτίσει μια σταθερή αυτοεικόνα. Με αυτόν τον τρόπο, το παιδί συνδέει την ταυτότητά του με την οικογένειά του χωρίς να αισθάνεται «διαφορετικό», και η όποια αίσθηση έλλειψης μετατρέπεται σε αίσθηση πληρότητας και μοναδικότητας.

Τέλος, πολύ σημαντικό είναι το ζήτημα της υποστήριξης και της αίσθησης του ανήκειν. Οι γονείς είναι χρήσιμο να αναζητούν ομάδες υποστήριξης που υπάρχουν πλέον ακόμη και διαδικτυακά, ώστε να μπορέσουν να συνδεθούν με άλλους γονείς με παρόμοια βιώματα, και να φέρουν τα παιδιά τους σε επαφή και τριβή με τα ποικίλα σχήματα που υπάρχουν. «Μέσα από τη βιωματική επαφή με άλλες οικογένειες, διευρύνεται το πλαίσιο αντίληψης των παιδιών και καλλιεργείται η αίσθηση ότι δεν είναι μόνα ούτε “διαφορετικά” με την αρνητική έννοια», τονίζει η ψυχολόγος. «Όταν υπάρχει ένα υποστηρικτικό και προστατευτικό περιβάλλον, τα παιδιά αποκτούν πιο σταθερή εικόνα για τον εαυτό τους, αναπτύσσουν την αίσθηση του ανήκειν και διαμορφώνουν με υγιή τρόπο την ταυτότητά τους».

Τι λέμε στα παιδιά ανάλογα με την ηλικία τους

Κάθε ηλικία έχει έναν άλλο τρόπο που μπορεί να κατανοήσει τα πράγματα, και έναν διαφορετικό τρόπο να επικοινωνήσουμε μαζί της, ο οποίος έχει να κάνει με τη συναισθηματική και τη γνωστική ανάπτυξη του παιδιού. Η κυρία Τρομπούκη σημειώνει ότι θα πρέπει πάντα να ακολουθούμε τον ρυθμό του ίδιου του παιδιού, να περιμένουμε εκείνο να φέρει στο σπίτι αυτό που θα δει εκεί έξω και να μας ρωτήσει γι’ αυτά, όταν επιθυμήσει το ίδιο. Φυσικά, ανάλογα με την ηλικία, φέρνει άλλα πράγματα.

«Με τα παιδιά προσχολικής ηλικίας χρησιμοποιούμε απλό, ξεκάθαρο λόγο», εξηγεί η ειδικός. «Για παράδειγμα, μπορούμε να πούμε: “Αυτή η οικογένεια έχει μία μαμά, ή δύο μαμάδες, ή δύο μπαμπάδες. Αυτό το παιδί έχει δύο γονείς που το αγαπούν πολύ, απλώς μένουν σε διαφορετικά σπίτια”».

Σε παιδιά σχολικής ηλικίας μπορούμε να δώσουμε περισσότερες πληροφορίες, ανάλογα με την ωριμότητά τους. Για παράδειγμα, σχετικά με την υιοθεσία μπορούμε να πούμε: «Κάποιοι γονείς επιλέγουν να αγαπήσουν και να μεγαλώσουν ένα παιδί, ακόμη κι αν δεν το έχουν γεννήσει οι ίδιοι».

Στην προεφηβεία, το παιδί αρχίζει να αντιλαμβάνεται πιο σύνθετα τις προσωπικές επιλογές και τις συνθήκες που διαμορφώνουν κάθε οικογένεια. Μπορούμε να του εξηγήσουμε ότι «κάθε οικογένεια είναι μοναδική, επειδή αντανακλά τις αποφάσεις και τις εμπειρίες των ανθρώπων που την αποτελούν».

Καθώς τα παιδιά πλησιάζουν στην εφηβεία, αναπτύσσουν κριτική σκέψη και αρχίζουν να θέτουν πιο βαθιά ερωτήματα. «Είναι σημαντικό», λέει η ψυχολόγος, «να παραμένουμε διαθέσιμοι και ανοιχτοί σε κάθε απορία τους. Και αν δεν νιώθουμε έτοιμοι να απαντήσουμε αμέσως, μπορούμε να ζητήσουμε λίγο χρόνο και να επανέλθουμε στη συζήτηση όταν είμαστε πιο έτοιμοι».