ΤΙ ΚΑΝΕΙΣ ΑΝ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΟΥ ΕΡΘΕΙ ΠΡΟΩΡΑ ΣΕ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ;

Δεδομένου ότι τα παιδιά μπορεί να έρθουν σε επαφή με πορνογραφικό υλικό πολύ νωρίτερα από ό,τι θα θέλαν οι γονείς τους, μάλλον δεν είναι ποτέ πολύ νωρίς για να ξεκινήσει η σεξουαλική τους διαπαιδαγώγηση.

H Abbey Wright είναι Βρετανίδα θεατρική σκηνοθέτης και παραγωγός. Τα έργα της απευθύνονται κατά κανόνα σε παιδικό-εφηβικό κοινό, δηλαδή σε παιδιά άνω των 10 ετών. Κατά την προετοιμασία τους πολύ συχνά πραγματοποιεί άτυπες έρευνες, μιλώντας με αυτά τα παιδιά προκειμένου να μπορέσει να «μπει» στο μυαλό τους.

Όπως η ίδια περιγράφει σε άρθρο της στον Guardian, με αφορμή το τελευταίο έργο της, από το 2016 έως το 2022 μίλησε με περίπου 10.000 παιδιά και νέου, ηλικίας από 6 έως 22 ετών για την επίδραση της πορνογραφίας στη ζωή τους. Τα παιδιά αυτά προέρχονταν από διάφορες περιοχές της Μεγάλης Βρετανίας και από ποικίλα κοινωνικά στρώματα. Το θέμα της συζήτησης μαζί τους ήταν η πορνογραφία μέσω διαδικτύου. Και παρόλο που οι ερωτήσεις της διαφοροποιούνταν ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα των παιδιών, οι απαντήσεις τους την έκαναν να επιβεβαιώσει τους φόβους της.

«Φοβάμαι ότι η πρόωρη και επαναλαμβανόμενη έκθεση των παιδιών στην πορνογραφία είναι επιβλαβής για την ανθρώπινη σύνδεση και την αγάπη. Ανησυχώ, επίσης, ότι το θέμα αυτό περνά απαρατήρητο. Χρειάζεται να μιλάμε στα παιδιά για την πορνογραφία και να βρούμε τη σωστή γλώσσα γι’ αυτό», αναφέρει η ίδια.

Παιδί και πορνογραφία: Ό,τι φοβάσαι μπορεί να συμβαίνει

Προσωπικά, δεν περίμενα να διαβάσω τα συμπεράσματα της Wright για να πειστώ ότι τα παιδιά έρχονται υπερβολικά νωρίς σε επαφή με πορνογραφικό υλικό. Το κατάλαβα όταν η κόρη μου, στην Ε' Δημοτικού, με ρώτησε μια μέρα επιστρέφοντας από το σχολείο «Εσύ ήξερες πώς κάνουν σεξ οι γκέι;». Αρκεί ένα μόνο παιδί που θα καταφέρει να μπει από το σπίτι του σε κάποια πορνογραφική πλατφόρμα (πίστεψέ με, για τα παιδιά της τηλεκπαίδευσης με απεριόριστη πρόσβαση στο ίντερνετ, αυτό είναι παιχνιδάκι!) και θα παρακολουθήσει βίντεο με σκληρό πορνογραφικό υλικό, την ώρα που οι γονείς π.χ. κοιμούνται.

Το επόμενο πρωί, θα μοιράσει την πληροφορία στους συμμαθητές. Σχεδόν κανείς από αυτούς δεν θα τολμήσει να το πει στους δικούς του γονείς. Στην επόμενη εκδρομή, όμως, που τα κινητά τηλέφωνα θα επιτραπούν, όσα «ακούστηκαν» θα επιβεβαιωθούν μέσα από νέες εικόνες. Και κάπως έτσι τα παιδιά, ήδη από 10 ετών, ενημερώνονται για το σεξ με τον πιο άδικο και διαστρεβλωμένο τρόπο.

Ο τρόπος διάδοσης της πληροφορίας δεν διαφέρει πολύ από τα πορνοπεριοδικά της δεκαετίας του ’70, που κρύβονταν επιμελώς κάτω από τα εφηβικά κρεβάτια. Εξάλλου, ούτε τότε υπήρχε η απαραίτητη σεξουαλική αγωγή που θα έδινε στα παιδιά τις απαντήσεις που χρειάζονται, απενοχοποιημένα και με συνέπεια. Η διαφορά σήμερα είναι ότι έχουμε να κάνουμε με πραγματικά πολύ μικρά παιδιά και με εξαιρετικά πολλή πληροφόρηση – όχι απλά με μερικές εικόνες γυμνού. Όσο για τη σεξουαλική αγωγή, πρέπει να είμαστε από τις ελάχιστες χώρες του δυτικού κόσμου που ούτε οι γονείς αναλαμβάνουν, ούτε το υπουργείο Παιδείας αποφασίζει να την εντάξει επίσημα, ως μάθημα στα σχολεία. Μάλιστα, οι εκπαιδευτικοί που τολμούν να ανοίξουν μια σχετική συζήτηση στα δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα δέχονται το μένος των συντηρητικών γονιών που θεωρούν ότι τα αθώα παιδικά αυτάκια δεν είναι έτοιμα για κάτι τέτοιο. Πού να ‘ξεραν…

Φτάνουμε στο Γυμνάσιο, λοιπόν, και τα παιδιά θεωρούν ότι η σεξουαλική επαφή δεν πρέπει να απέχει πολύ από τις σκηνές μιας ταινίας πορνό. Τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια πιστεύουν ότι στον τομέα αυτό θα πρέπει να λειτουργούν σαν πορνοστάρ – ότι για να είναι θελκτικοί πρέπει να ντύνονται έτσι, να μιλούν έτσι, αλλά και να κάνουν σεξ έτσι. Το συναίσθημα πηγαίνει περίπατο. Τη θέση του παίρνουν οι καταγραφές των ερωτικών περιπτύξεων από κάμερες κινητών, με τα βίντεο να κυκλοφορούν έπειτα σε όλο το σχολείο. Οι διαστάσεις που μπορεί να πάρει όλο αυτό είναι τραγικές. Ένα παιδί μπορεί να στιγματιστεί για όλα τα υπόλοιπα σχολικά χρόνια του –αν όχι να υποστεί πιο δυσάρεστες επιπτώσεις– και το χειρότερο είναι ότι μάλλον κανείς δεν θα του εξηγήσει ποτέ πού έφταιξε. Για την ακρίβεια: ότι το ίδιο είναι το μόνο που δεν έφταιξε.

Υπερβάλλω λέτε με όλα αυτά; Είναι σπάνια περιστατικά που σίγουρα δεν αφορούν το δικό σας παιδί; Πάμε να δούμε τι διαπίστωσε από την έρευνα της η Wright και να ακούσουμε έπειτα τι έχει να πει.

10 πράγματα που δεν ξέρεις για τα παιδιά και την πορνογραφία

Σύμφωνα με την έρευνα της Wright:

1. Τα παιδιά έρχονται σε επαφή με την πορνογραφία ήδη από την ηλικία των 6 ετών. Πιστεύεις πως το δικό σου όχι; Από τη στιγμή που ένα παιδάκι έχει πρόσβαση στο ίντερνετ έχει και πρόσβαση σε τέτοιο υλικό, είτε από διαφημιστικά που ξεπηδούν όταν παίζει ένα παιχνίδι ή επειδή ένα μεγαλύτερο παιδί θα του δείξει κάτι.

2. Τα παιδιά ηλικίας 9-11 ετών εκτίθενται τακτικά σε πορνογραφικό υλικό. Πολλά παιδιά είπαν στη Wright ότι τέτοιες εικόνες εμφανίζονται ακόμα κι όταν παρακολουθούν στο YouTube βίντεο για το πώς να φτιάξουν χλαπάτσες (slime)!

3. «Γνώρισα έναν 12χρονο που ήταν εθισμένος στην πορνογραφία», αναφέρει ανάμεσα στα συμπεράσματά της η Wright. Όταν η σκηνοθέτης ρώτησε μια Αγγλίδα ηθοποιό πορνογραφικών ταινιών πώς νιώθει για το γεγονός ότι την παρακολουθούν και παιδιά, της απάντησε: «Με ανησυχεί. Ανησυχώ ότι αυτό μπορεί να είναι πολύ επιβλαβές για τα παιδιά. Τα παιδιά δεν έχουν το απαραίτητο γνωστικό υπόβαθρο για να καταλάβουν ότι τα πορνό δεν είναι αληθινά».

4. Οι έφηβοι μαθαίνουν περισσότερα από την πορνογραφία παρά από μαθήματα σεξουαλικής αγωγής. Ό,τι ισχύει και στην Ελλάδα, δηλαδή.

5. Για νέους ανθρώπους που ακόμα διερευνούν τη σεξουαλικότητά τους, η πορνογραφία μπορεί να καλύψει κενά που δεν καλύπτει η εκπαίδευση. Όπως είχε πει στην Wright ένας 14χρονος μαθητής, «είμαι γκέι και μπορώ να θυμηθώ πως την πρώτη φορά που είδα ταινία με δύο άντρες ένιωσα τεράστια ανακούφιση. Ένιωσα ότι επιτέλους εκπροσωπούμαι».

6. Η πορνογραφία προκαλεί σύγχυση στο ζήτημα της συναίνεσης. Όπως λέει η Wright, «μίλησα με νέες κοπέλες που ένιωθαν αμήχανα γιατί οι σύντροφοί τους προχωρούσαν σε σεξουαλικής πράξεις που είχαν δει σε ταινίες πορνό χωρίς να τις ρωτήσουν και εκείνες ένιωθαν αδύναμες να πουν τι από αυτά ήθελαν και τι όχι».

7. Η χρήση πορνογραφίας δεν συμβιβάζεται πάντα με τα στερεότυπα των φύλων. Δεν είναι, δηλαδή, απαραίτητο ότι βλέπουν περισσότερο τα αγόρια και λιγότερο τα κορίτσια. Ισχύει όμως ότι οι περισσότερες ταινίες πορνό ακόμα φαίνεται να απευθύνονται σε άντρες, στρέιτ ή γκέι.

8. Για πολλούς νέους ανθρώπους η πορνογραφία αποτελεί την εισαγωγή τους στο σεξ, με αποτέλεσμα αυτό που βλέπουν να είναι αυτό που περιμένουν ότι θα συμβεί όταν έρθει η στιγμή της πραγματικής σεξουαλικής επαφής.

9. Η πορνογραφία εμποδίζει τους νέους ανθρώπους από το να συνδέονται στον πραγματικό κόσμο. Αυτό ήταν, μάλλον, το θέμα που η Wright συζήτησε με τους περισσότερους έφηβους και νέους. Όπως της εξήγησε ένας 16χρονος, «Σε απομακρύνει από όλους. Βάζεις τον εαυτό σου σε μία φούσκα. Τα αγόρια και τα κορίτσια είναι δύσκολα σε μία σχέση. Με την πορνογραφία, ό,τι θέλεις είναι μόλις δύο κλικ μακριά. Μπορείς να το κάνεις μόνος σου και δεν χρειάζεται καν να βγεις από το σπίτι και να εκθέσεις τον εαυτό σου στον κίνδυνο της απόρριψης. Αυτό, όμως, κάνει τους νέους να μην έχουν κοινωνικές δεξιότητες και τους δημιουργεί όλο και μεγαλύτερο άγχος να γνωρίσουν πραγματικά έναν άνθρωπο».

10. «Δεν γνωρίζουμε ακόμα τι επίδραση έχει η πορνογραφία στους νέους ανθρώπους. Τι επιπτώσεις έχει το να βλέπουν τέτοιο υλικό από τόσο μικρή ηλικία», είπε στη Wright ένας νεαρός και δεν έχει άδικο.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι χρειάζεται να τους ακούμε. Χρειάζεται να προσέξουμε τα παιδιά αυτά που δείχνουν να βουτούν στο διαδίκτυο πιο βαθιά από εμάς.

Παιδί και πορνογραφία: Τι κάνουμε τώρα;

Πώς να τα προσέξουμε; Αρχικά να σκεφτούμε καλά πριν αποφασίσουμε να παραχωρήσουμε στο παιδί μας πρόσβαση στο διαδίκτυο. Έχουμε εξασφαλίσει ότι κατά τον χρόνο του εκεί δεν θα κινδυνεύσει να έρθει σε επαφή με ακατάλληλο υλικό;

Η εκπαιδευτικός Δώρα Τσιλιγιάννη, βιολόγος με ειδίκευση στην εκπαίδευση της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, επισημαίνει στο OW και κάτι ακόμα: «Μήπως το παιδί μας μπαίνει στο διαδίκτυο για να ψάξει κάτι συγκεκριμένο; Η περιέργεια υπάρχει από πάρα πολύ μικρή ηλικία. Οπότε όταν βρίσκει μια εύκολη και απεριόριστη πηγή πληροφορίων είναι πιθανό να ανατρέξει εκεί». Άρα, το δεύτερο που πρέπει να προσέξουμε είναι να έχουμε φροντίσει να δώσουμε εμείς, έγκαιρα, τις πληροφορίες που αναπόφευκτα θα αναζητήσει κάποια στιγμή κάθε παιδί.

«Θυμάμαι έναν μικρό μαθητή να επιχειρεί να μου περιγράψει πώς γίνονται τα παιδιά ανατρέχοντας σε ένα πορνογραφικό βίντεο που έτυχε να δει. Το παιδί είχε γράψει απλά στο διαδίκτυο γυμνές γυναίκες, γιατί αυτή ήταν η περιέργειά του, και αυτό το οδήγησε σε ακατάλληλα βίντεο», περιγράφει η κ. Τσιλιγιάννη.

Και συμπληρώνει: «Οι μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά μαθαίνουν για το σεξ πρώτα από συμμαθητές και φίλους και έπειτα από το διαδίκτυο».

Όπως συμβουλεύει η κ. Τσιλιγιάννη, αν έχεις χτίσει μια σχέση εμπιστοσύνης με το παιδί σου και το έχεις μάθει να μιλά άνετα για αυτό το θέμα, θα έρθει το ίδιο να σου πει τι είδε. Στην περίπτωση αυτή είναι σημαντικό να το επικροτήσεις που το έκανε: «Σε ευχαριστώ που έρχεσαι και μου το λες, κάνεις πάρα πολύ καλά».

Στη συνέχεια, πρέπει να βεβαιωθείς ότι το παιδί ήταν ασφαλές όταν είδε το επίμαχο υλικό, οπότε πρέπει να το ρωτήσεις πού το είδε: «Σε σπίτι συμμαθητή; Στο κινητό του μπαμπά κάποιου φίλου του; Μπήκε να κατεβάσει κάποια ταινία και του εμφανίστηκε;»

Τρίτον, έχει σημασία να εξηγήσεις τι είναι αυτό που είδε. «Το μικρό παιδί που θα δει πορνογραφικά βίντεο θα πρέπει να καταλάβει ότι αυτό που είδε δεν είναι ασφαλές γιατί του δίνει λάθος μηνύματα. Πρέπει να του πούμε ότι αυτό δεν είναι πραγματικό σεξ. Τα σώματα των ηθοποιών, οι συνθήκες, η χρήση βίας δεν έχουν σχέση με το ασφαλές, συναινετικό σεξ που συμβαίνει μεταξύ δύο ανθρώπων. Επιπλέον, σε αυτές τις ταινίες προβάλλονται στερεοτυπικές αντιλήψεις. Η γυναίκα είναι υποβιβασμένη, κάτι που δεν πρέπει να ισχύει στην πραγματικότητα».

Τέλος, αφού του εξηγήσεις αυτό που είδε, οφείλεις να του δώσεις τη σωστή πληροφορία που αναζητά, να πεις δηλαδή στο παιδί: «Αν θες να μάθεις περισσότερα γι’ αυτό, για το σεξ ή για το πώς έρχονται τα παιδιά στον κόσμο, μπορούμε να πάρουμε κάποια βιβλία ή να δούμε μαζί τα κατάλληλα για την ηλικία σου βίντεο. Μπορούμε ακόμα να μιλήσουμε με κάποιον ειδικό. Αν πρόκειται για μεγαλύτερο το παιδί, το οποίο ίσως έχει απορίες στις οποίες δυσκολευόμαστε να ανταποκριθούμε, μπορούμε να τις συγκεντρώσουμε και να του πούμε ότι θα πάμε σε έναν ειδικό. Να του μάθουμε, δηλαδή, ότι γι’ αυτό υπάρχουν οι ειδικοί, όταν οι δικές μας γνώσεις στερεύουν. Έτσι, μαθαίνουμε στο παιδί με ποιον τρόπο πρέπει να ανατρέχει για να βρίσκει μια πληροφορία. Πώς να κρίνει αυτά που ακούει».

Η κ. Τσιλιγιάννη τονίζει: «Αυτό το ζήτημα της πορνογραφίας σχετίζεται με το λεγόμενο “κακό μυστικό”. Επειδή το παιδί μπορεί να νιώσει άβολα με αυτά τα βίντεο, τα θεωρεί “κακό μυστικό” και αποφεύγει να τα μοιραστεί με τους γονείς. Το παιδί, όμως, θα πρέπει να γνωρίζει πως όταν νιώθει άβολα χρειάζεται να μιλά σε έναν ενήλικα που εμπιστεύεται. Το ίδιο θα πρέπει να κάνει και με ένα "μη ασφαλές άγγιγμα". Όταν ένα παιδί δέχεται ένα τέτοιο άγγιγμα ή δει πορνογραφικό υλικό, είναι σημαντικό να ξέρει ότι δεν πρέπει να το κρατήσει μυστικό. Τα παιδιά που έχουν αναπτύξει σχέση εμπιστοσύνης με τους γονείς θα μιλήσουν γι’ αυτά τα θέματα μαζί τους».

Ποιος είναι ο ρόλος του σχολείου σε αυτό;

«Ο ρόλος του σχολείου είναι να εκπαιδεύσει τα παιδιά για όλα αυτά τα θέματα: Το πώς να χειρίζονται με ασφάλεια το διαδίκτυο, τι είναι ασφαλές να δημοσιεύουν και τι όχι… αυτά πρέπει να λέγονται από το νηπιαγωγείο. Σε μεγαλύτερες τάξεις του Δημοτικού, ιδιαίτερα αν ένα παιδί μας μεταφέρει ότι έχει δει πορνογραφικό υλικό, είναι σημαντικό να εξηγήσουμε τι είναι πορνογραφία: ότι προορίζεται για τους ενήλικους, ότι αυτοί που συμμετέχουν είναι ηθοποιοί ή μοντέλα και δεν αντικατοπτρίζει ρεαλιστικές ερωτικές ή σεξουαλικές σχέσεις. Τέλος, το σχολείο πρέπει να καλλιεργεί τη νοοτροπία στο παιδί ότι μπορεί να μιλήσει για όλα αυτά σε κάποιον άνθρωπο που εμπιστεύεται», λέει η κ. Τσιλιγιάννη και προσθέτει: «Αν σε όλη τη διάρκεια της σχολικής ζωής τα παιδιά εκπαιδεύονταν στη σεξουαλική αγωγή, θα μιλούσαν πολύ πιο άνετα για τα θέματα αυτά και με πιο σωστή πληροφόρηση».

Σημειώνει, ωστόσο, πως «ό,τι κι αν διδάξει το σχολείο, ο ρόλος του θα είναι πάντα συμπληρωτικός. Ο κυρίαρχος που οφείλει να εκπαιδεύσει το παιδί στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι ο γονιός».

Πορνογραφία στην εφηβεία

Δυστυχώς, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση παραμένει εν πολλοίς θέμα ταμπού στην Ελλάδα. «Δεν είναι μόνο οι γονείς που αποφεύγουν να μιλούν γι’ αυτά τα θέματα, αλλά και οι εκπαιδευτικοί, γιατί χρειάζεται πολλή προσωπική δουλειά προκειμένου να εκπαιδευτούν σωστά ώστε να μπουν σε μια τάξη και να μιλήσουν άνετα και με επιστημονικό τρόπο για θέματα σεξουαλικής υγείας», λέει η κ. Τσιλιγιάννη.

Έτσι, το παιδί που έχει πάρει από νωρίς το λάθος μήνυμα και δεν έχει μιλήσει σχετικά σε έναν άνθρωπο εμπιστοσύνης προχωρά στην εφηβεία με εντελώς διαστρεβλωμένη εικόνα για το σεξ και με εντελώς λανθασμένα πρότυπα. Γιατί να μην τραβήξει κι εκείνο π.χ. πορνογραφικά βίντεο που θα παρακολουθήσουν στη συνέχεια οι συμμαθητές; Και τότε έρχεται μια ανεπανόρθωτη έκθεση...

«Μετά έχουμε να κάνουμε με θέματα αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης του παιδιού, τα οποία πιθανόν να μην είχε αν είχε λάβει σωστή σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Η γνώση σε θέματα σεξουαλικής υγείας ενδυναμώνει τα παιδιά», λέει η ειδικός και προσθέτει: «Στην περίπτωση της έκθεσης, για να βοηθήσουμε το παιδί ίσως πρέπει να απευθυνθούμε σε κάποιον ειδικό, για να δουλέψουμε μαζί του αυτά τα κομμάτια του εαυτού του».

Δεν θα έρθει, φυσικά, το τέλος του κόσμου, όμως γιατί να μην αποφύγεις όλη αυτή τη σύγχυση όσο είναι νωρίς;

Η Δώρα Τσιλιγιάννη θα πραγματοποιήσει το πρωί της Κυριακής 3/12/2023 διαδικτυακό σεμινάριο με θέμα «Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση για γονείς και εκπαιδευτικούς». Περισσότερες πληροφορίες θα βρείτε στο Playhealthy.