ΙΛΕΑΝΑ ΝΑΖΕΝΤΙΑΔΟΥ: ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

«Αν θέλουμε να μιλήσουμε με όρους αντιμετώπισης του στιγματισμού, θα πρέπει να δούμε πώς αντιμετωπίζεται η ψυχική ασθένεια. Πόσοι, για παράδειγμα, ψυχικά ασθενείς βρίσκουν σήμερα δουλειά που να τους προσφέρει τη δυνατότητα αυτονόμησής τους;», Ιλιάνα Ναζεντιάδου, υποψήφια βουλευτής στην Αν. Αττική με το Κ.Κ.Ε.

Τι ρόλο παίζει η ψυχική υγεία στις πολιτικές των κομμάτων σήμερα; Λίγο πριν τις εκλογές της 25ης Ιουνίου, το OW ζήτησε από 4 υποψήφιους βουλευτές των 4 μεγάλων κομμάτων να μοιραστούν τις απόψεις του για την ψυχική υγεία στην Ελλάδα. Τι μας είπε η ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια Ιλεάνα Ναζεντιάδου;

– Γιατί δεν ασχολούμαστε αρκετά με την ψυχική υγεία, τη στιγμή που το 2023 οι ψυχικές ασθένειες «έχουν πιάσει ταβάνι»;

Είναι γεγονός ότι ειδικά μετά την πανδημία, οι ψυχικές ασθένειες «έχουν πιάσει ταβάνι».Το κομμάτι της ψυχικής υγείας δυστυχώς σήμερα, αφορά το αστικό κράτος μόνο στον βαθμό που σχετίζεται με την παραγωγικότητα του εργαζομένου, μόνο στον βαθμό δηλαδή που σχετίζεται με το αν ο εργαζόμενος συμβάλλει στην κερδοφορία. Όσο δεν σχετίζεται με αυτό, το βάζουν στην άκρη. Και το βάζουν στην άκρη γιατί σήμερα η υγεία –στην προκειμένη περίπτωση η ψυχική υγεία–  αντιμετωπίζεται ως ένα εμπόρευμα. Τοποθετείται δηλαδή η χρηματοδότησή της στη λογική κόστους-οφέλους.

Και αυτό το βλέπουμε από τις κυρίαρχες πολιτικές, το βλέπουμε από τα προαπαιτούμενα του Ταμείου Ανάκαμψης, που μιλούν για περαιτέρω εμπορευματοποίηση της υγείας και της ψυχικής υγείας, το βλέπουμε από το γεγονός ότι δεν χρηματοδοτούνται δημόσιες μονάδες, αλλά αντιθέτως χρηματοδοτούνται μη κυβερνητικές οργανώσεις, ιδιώτες, νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, που αποτελούν καινούρια πεδία κερδοφορίας.

Το βλέπουμε στη συρρίκνωση των δημόσιων δομών ψυχικής υγείας. Για παράδειγμα στα συχνά υποστελεχωμένα ιατροπαιδαγωγικά κέντρα, που όλα τα χρόνια απευθύνονταν οικογένειες σε αυτά προκειμένου να κάνουν μία αξιολόγηση στα παιδιά τους ή στα Κέντρα ψυχικής υγείας, που χρειάζεται να κλείσεις ένα ραντεβού πολλές φορές και έναν μήνα νωρίτερα!

Το βλέπουμε στα απαξιωμένα νοσοκομεία, σε πολλά από τα οποία –ειδικά ψυχιατρικά νοσοκομεία–, ασθενείς στοιβάζονται σε ράντζα, συνωστίζονται ανεξάρτητα από το φύλο, την ηλικία, το είδος και τη βαρύτητα της πάθησης, υπάρχουν τραγικές ελλείψεις σε προσωπικό, απαρχαιωμένες υποδομές.

Και το βλέπουμε και στις μονάδες αποκατάστασης και κοινωνικής επανένταξης. Την απαξίωση, την υποστελέχωση, το γεγονός ότι δεν μπορούν και αυτές οι μονάδες να επιτελέσουν επαρκώς τον ρόλο τους. Αντιθέτως, βλέπουμε μια ενίσχυση της ιδιωτικής επιχειρηματικής πρωτοβουλίας, που αυτό πρακτικά αποκλείει ένα μεγάλο κομμάτι κόσμου από την πρόσβαση στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας.

– Τι πιστεύετε, λοιπόν, ότι χρειάζεται να γίνει στον τομέα της ψυχικής υγείας; Τι προτείνετε εσείς ως ΚΚΕ να γίνει;

Το ΚΚΕ ξεκινάει από τη θέση ότι η ψυχική υγεία –και η υγεία συνολικότερα– αποτελεί κοινωνικό δικαίωμα, και ως τέτοιο είναι κρατική υποχρέωση η αποκλειστικά δημόσια και δωρεάν παροχή υπηρεσιών υγείας σε όλους ανεξαιρέτως, με όλο το αναγκαίο προσωπικό όλων των ειδικοτήτων.

Βασική προτεραιότητα για εμάς είναι η πρόληψη σε όλα τα επίπεδα – πρωτογενής, δευτερογενής, τριτογενής. Δηλαδή, προτού εκδηλωθεί η ψυχική νόσος, αφότου εκδηλωθεί, όπου θέλουμε να γίνει έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία για την αποτροπή υποτροπών, και αν έχει εγκαθιδρυθεί, να έχουμε τις λιγότερες δυνατές συνέπειες. Και θέλουμε μία πρόληψη που θα αγκαλιάζει όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, δηλαδή το σχολείο, το πανεπιστήμιο, τους εργασιακούς χώρους, την οικογένεια. Με ιδιαίτερο βάρος στην πρωτογενή πρόληψη, δηλαδή και στην αντιμετώπιση των βιολογικών παραγόντων, αλλά κατεξοχήν των κοινωνικών παραγόντων που ευθύνονται για την εκδήλωση της ψυχικής νόσου.

Θεωρούμε, για παράδειγμα, ότι πρωταρχικό ρόλο στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας θα πρέπει να διαδραματίζει το Κέντρο Ψυχικής Υγείας, ως τμήμα του Ενιαίου Κέντρου Υγείας, το οποίο θα συμβάλλει στην πρόληψη και στη φροντίδα της κοινότητας, και θα διασυνδέεται με όλους τους χώρους ευθύνης του, δηλαδή με τα σχολεία, τους εργασιακούς χώρους, αλλά και με ξενώνες, με προστατευμένα διαμερίσματα, οικοτροφεία, δημόσιες ψυχιατρικές κλινικές κλπ. Θα υπάρχει δηλαδή μια διαρκής και υπεύθυνη διασύνδεση όλων των υπηρεσιών μεταξύ τους, προκειμένου να εξασφαλιστεί η θεραπευτική συνέχεια και η αποτελεσματική θεραπεία και αποκατάσταση, ώστε να μην μιλάμε για θεραπεία τύπου πυροτέχνημα.

Μιλάμε βέβαια και για ειδική υπηρεσία για την παιδική και εφηβική ηλικία, ενταγμένη στο Ενιαίο Κέντρο Υγείας, Κέντρα Πρώιμης Διάγνωσης και Παρέμβασης, Κέντρο Γυναίκας και Παιδιού. Μιλάμε για την αντιμετώπιση των οξέων περιστατικών για ψυχιατρικές κλινικές και δημόσια νοσοκομεία, με μοναδικό όμως – και το τονίζουμε αυτό– κριτήριο για τη λειτουργία τους τη θεραπεία των ασθενών, και όχι το στοίβαγμά τους ως άλλες αποθήκες ψυχών.

Εξωνοσοκομειακές δομές φροντίδας και περίθαλψης, και σίγουρα στη θέση μας το κράτος έχει την αποκλειστική ευθύνη να λειτουργούν όλες οι απαραίτητες δομές σε πανελλαδικό επίπεδο εντελώς δωρεάν, δηλαδή πρωτοβάθμιες, δευτεροβάθμιες, και τριτοβάθμιες, όπως οι δομές αποκατάστασης και κοινωνικής επανένταξης με ολοκληρωμένα προγράμματα εκπαίδευσης και εργασίας, με πλήρη εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα για όλους.

Γνωρίζουμε βέβαια ότι η ολοκληρωμένη εφαρμογή της πρότασής μας απαιτεί ένα κράτος που θα βάζει μπροστά τις ανάγκες του λαού μας. Γιατί; Γιατί στον καπιταλισμό, που αποτελεί ένα ταξικό, εκμεταλλευτικό σύστημα, η υγεία εμπορευματοποιείται. Και όσο εντείνονται οι ταξικές ανισότητες, χειροτερεύει και η υγεία του λαού. Γι' αυτό και η θέση μας, εκτός από σύγκρουση και πάλη ενάντια στην εμπορευματοποίηση της υγείας, προϋποθέτει και πάλη για εκείνη την οικονομία, όπου στο επίκεντρο θα βρίσκεται η κεντρικά σχεδιασμένη ικανοποίηση των διευρυνόμενων κοινωνικών αναγκών, και ειδικά στον τομέα της ψυχικής υγείας, ο ασθενής και οι ανάγκες του, και όχι μία οικονομία που μετράει την ψυχική ασθένεια με οικονομικά κέρδη και ζημιές.

– Τα κέντρο πρόληψης ή οι εξωνοσοκομειακές δομές δεν μπορούν να εφαρμοστούν μέσα στο αστικό κράτος;

Ναι, φυσικά, και παλεύουμε για τη δημιουργία Κέντρων Πρόληψης ή Κέντρων Ψυχικής Υγείας, τη χρηματοδότησή τους και τη στελέχωσή τους, γιατί σήμερα δεν θέλουν να τα χρηματοδοτήσουν και αντιμετωπίζουν την υγεία ως εμπόρευμα. Η κεντρικά σχεδιασμένη όμως οργάνωση της υγείας πανελλαδικά, με κατάργηση κάθε εμπορευματικής δραστηριότητας και ολόπλευρη ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών, απαιτεί έναν άλλο δρόμο ανάπτυξης.

– Είστε ψυχοθεραπεύτρια. Η ψυχοθεραπεία, η οποία αυτή τη στιγμή παρέχεται μόνο σε ιδιωτικό επίπεδο, θα μπορούσε να παρέχεται δωρεάν; Και όχι μόνο σε ανθρώπους με διαγνωσμένη ψυχική νόσο, αλλά και με κάποια ψυχική δυσκολία.

Βέβαια. Αυτό που λέμε Κέντρο Ψυχικής Υγείας περιλαμβάνει και αυτό το κομμάτι. Συμβουλευτική, για παράδειγμα, σε οικογένειες, ψυχοθεραπεία σε ανθρώπους που το έχουν ανάγκη. Γιατί αυτή τη στιγμή η υγεία πέφτει ως βάρος στην πλάτη καθενός από εμάς, αποτελεί ατομική ευθύνη, ενώ θα έπρεπε να υπάρχει κρατική ευθύνη με εντελώς δωρεάν παροχές υγείας.

Δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι τη δυνατότητα να πάνε σε κάποιον ιδιωτικό ψυχολόγο και να κάνουν ψυχοθεραπεία. Και εδώ υπάρχει και το εξής: Πέρα από την ψυχική νόσο και την ψυχική διαταραχή, υπάρχουν και ψυχικές δυσκολίες που όταν τις αντιμετωπίζεις έγκαιρα, αποτρέπεις την οποιαδήποτε όξυνση αυτής της δυσκολίας στη συνέχεια.

– Πώς θα μπορούσε, πιστεύετε, να επιτευχθεί η αποστιγματοποίηση του ψυχικά ασθενούς;

H θέση μας είναι ότι δεν μπορούμε να μιλάμε με όρους αποστιγματισμού ή καταπολέμησης του στίγματος ή σεβασμού των δικαιωμάτων των ασθενών, όταν δεν οργανώνεται η πολιτική με άξονα την ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του ψυχικά ασθενούς.

Εδώ, για παράδειγμα, όλες οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν τα προηγούμενα χρόνια, όπως η ψυχιατρική μεταρρύθμιση με όχημα τον αποστιγματισμό, είτε τα Εθνικά Σχέδια Δράσης –όπως το τελευταίο Σχέδιο Δράσης που βάζει το ζήτημα της αποασυλοποίησης–, όχι μόνο δεν οδήγησαν και δεν οδηγούν στον αποστιγματισμό, αλλά τον αναπαράγουν με ακόμα καλύτερους όρους, ακριβώς γιατί δεν αντιμετωπίζεται ολοκληρωμένα ο ψυχικά ασθενής.

Έχουν ρίξει όλο το βάρος στις ΜΚΟ, στις ΑΜΚΕ, στα νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, τα οποία δεν  μπορούν να καλύψουν τις αυξημένες ανάγκες και επίσης πάντα θα συνδέονται με την κοστολόγηση υπηρεσιών, άρα εξαρχής ξέρουμε ότι ένα μεγάλο κομμάτι ανθρώπινου δυναμικού αποκλείεται από αυτές τις υπηρεσίες. Και λόγω της υποχρηματοδότησης και της υποστελέχωσης πολλών υπηρεσιών, στην ουσία αυτές οι δομές έρχονται να λειτουργήσουν όχι συμπληρωματικά, αλλά να υποκαταστήσουν Κέντρα Πρόληψης, τα οποία δεν λειτουργούν, νοσοκομεία, κλπ.

Αν θέλουμε, λοιπόν, να μιλήσουμε με όρους αντιμετώπισης του στιγματισμού, θα πρέπει να δούμε, καταρχάς πώς αντιμετωπίζεται η ψυχική ασθένεια. Πόσοι, για παράδειγμα, βρίσκουν δουλειά, σήμερα, και δουλειά που να τους προσφέρει τη δυνατότητα αυτονόμησής τους; Κάτι το οποίο συμβάλλει και στη μείωση του στιγματισμού τους αλλά και στη μείωση της προσωπικής τους αυτοϋποτίμησης. Γιατί υπάρχει και ο αυτοστιγματισμός, η υποτίμηση του ίδιου του ψυχικά ασθενούς.

Ή πόσες οικογένειες, για παράδειγμα, σήμερα, δεν αναλαμβάνουν την ατομική ευθύνη του ψυχικά ασθενούς μέλους, κλείνονται στους τέσσερις τοίχους του σπιτιού τους από ντροπή, χωρίς καμία κρατική υποστήριξη; Και βέβαια, όλες αυτές οι δημόσιες δομές που υπάρχουν, με τις συμπράξεις δημόσιου-ιδιωτικού τομέα, αύριο μεθαύριο θα λειτουργούν και αυτές με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, άρα θα αποκλειστεί κι άλλος αριθμός ατόμων από την παροχή υπηρεσιών.

Επίσης εξαιρετικά σημαντικό για μας είναι το εξής: Αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε τον στιγματισμό πρέπει να δούμε και σε ποια κοινωνία ζει ο ψυχικά ασθενής, σε ποια κοινωνία αναπνέει ο ίδιος και οι υπόλοιποι γύρω του. Δηλαδή με τι όρους, με τι κοινωνικές προϋποθέσεις. Γιατί σήμερα έχουμε ανθρώπους που ζουν στο κοινωνικό περιθώριο ανεξάρτητα από την ψυχική τους νόσο. Σε μια κοινωνία που υπάρχει εκμετάλλευση, φτώχεια, ανεργία, έχουμε για παράδειγμα καταθλιπτικές γυναίκες, άνεργες, που προσπαθούν μόνες τους να μεγαλώσουν τα παιδιά τους. Η εργασιακή ανασφάλεια, η έλλειψη ελεύθερου χρόνου, το γεγονός ότι αποθεώνεται ο ατομικισμός, ο ανταγωνισμός, οι ταξικές ανισότητες, όλα αυτά είναι συστατικά κομμάτια του καπιταλισμού και ο κοινωνικός αποκλεισμός ομάδων είναι και αυτός ένα συστατικό κομμάτι αυτής της κοινωνίας.

Και παρατηρούμε ότι αυτός ο αποκλεισμός και ο στιγματισμός των ψυχικά ασθενών, όσο δεν θίγει την κερδοφορία του συστήματος, πολλές φορές συμφέρει το υπάρχον σύστημα. Δηλαδή όσα σεμινάρια ψυχοεκπαίδευσης και να κάνουμε –και δεν υποτιμάμε σε καμία περίπτωση τα σεμινάρια ψυχοεκπαίδευσης–, θα φτάνουν στο κενό αν δεν υπάρχουν και οι κατάλληλες προϋποθέσεις αυτοί οι άνθρωποι να ζήσουν διαφορετικά.

Και γιατί λέμε ότι μπορεί να συμφέρει το σύστημα; Γιατί είναι εύκολο να στοχοποιηθούν άνθρωποι και την ίδια στιγμή να απενοχοποιείται ένα ολόκληρο σύστημα που δημιούργησε τις κατάλληλες προϋποθέσεις εκδήλωσης της ψυχικής νόσου, σε ένα σύστημα δηλαδή που αν δεν θέλεις να γίνεις ένας καλός διαχειριστής του, πρέπει να παλέψεις για την ανατροπή του.

Η Ιλιάνα Ναζεντιάδου είναι αυτοαπασχολούμενη Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια. Έχει κάνει μεταπτυχιακές σπουδές στην Εγκληματολογία και είναι μέλος της Γραμματείας του Εθνικού Συμβουλίου κατά των Ναρκωτικών (ΕΣΥΝ) και Πρόεδρος του ΕΣΥΝ Μεσογείων και μέλος του Τμήματος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ κατά των Ναρκωτικών-Εξαρτήσεων. Στις εκλογές της 25ης Ιουνίου είναι υποψήφια βουλευτής στην Αν. Αττική με το Κ.Κ.Ε.