ΤΙ ΘΑ ΓΙΝΟΤΑΝ ΑΝ ΟΛΟΣ Ο ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΑΝΑΒΕ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΣΤΙΓΜΗ ΤΑ ΦΩΤΑ;

Μπορεί να μην είχες αναρωτηθεί τι θα συνέβαινε αν ο όλος ο πλανήτης άναβε ταυτόχρονα τα φώτα. Μα αν σκέφτηκες κι εσύ ένα παγκόσμιο μπλακ άουτ, έχεις παραπάνω λόγους να διαβάσεις όσα έχει να πει ένας ειδικός.

Τι θα συνέβαινε αν όλοι οι άνθρωποι στον πλανήτη άναβαν ταυτόχρονα τα φώτα; Δε νομίζω να με είχε απασχολήσει ποτέ το ερώτημα, δε θα περνούσε καν από το μυαλό μου. Μου θυμίζει εκείνη την «πλάκα» της πενθήμερης στο λύκειο, που τραβούσαμε την ίδια στιγμή καζανάκι στο ξενοδοχείο για να «σπάσουν οι σωλήνες».

Μα ποιος σκεφτόταν τέτοιο πείραμα, εκτός ίσως από τον Donald Trump που θα το πρότεινε –ή μήπως θα υπέγραφε διάταγμα;– για να πάει κόντρα στην Ημέρα της Γης και τη μία ώρα που σβήνουμε για χάρη της τα περιττά φώτα; (Και κάπως έτσι επιστρέψαμε σε επίπεδο σχολικής φάρσας).

Μιλώντας σοβαρά, όταν διάβασα το εν λόγω ερώτημα σε τίτλο άρθρου του The Conversation, πάτησα αμέσως να δω ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα. Κάποιο γενικό μπλακ άουτ που θα βύθιζε τη Γη στο σκοτάδι; Θα έπαιρναν φωτιά οι ηλεκτρολογικοί πίνακες; Θα τυφλώνονταν τα έρμα πουλιά στον ουρανό; Και η απάντηση ήταν τίποτα από όλα αυτά, ή στο περίπου κάτι.

Μέρος του χάρτη “Black Marble” 2016 της NASA, που απεικονίζει τα φώτα της Γης από το διάστημα. NASA

Λεπτές ηλεκτρικές ισορροπίες

«Η μεγαλύτερη επίπτωση θα ήταν η αύξηση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας», γράφει ο Harold Wallace, Επιμελητής στις Συλλογές Ηλεκτρισμού του Εθνικού Μουσείου Αμερικανικής Ιστορίας, του Ινστιτούτου Smithsonian, και προσφέρει βασικές γνώσεις για τον ηλεκτρισμό.

Ο ηλεκτρισμός είναι μορφή ενέργειας που παράγεται στα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από διάφορες πηγές όπως ο άνθρακας, το φυσικό αέριο, το ουράνιο, το νερό, ο άνεμος και το ηλιακό φως. Στη συνέχεια, περνά σε ένα τεράστιο δίκτυο καλωδίων μεταφοράς και διανομής, το γνωστό δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας (power grid), και από εκεί φτάνει στα σπίτια μας και στις επιχειρήσεις.

Το δίκτυο όμως χρειάζεται σταθερότητα. Όταν ανάβεις ένα φως, αντλείται ενέργεια από το δίκτυο που πρέπει να αναπληρωθεί άμεσα. Αν η ισορροπία χαθεί, έστω και για λίγο, είναι πολύ πιθανό ένα μπλακ άουτ. Γι’ αυτό υπάρχουν ελεγκτές του συστήματος, που παρακολουθούν τα πάντα με ειδικούς αισθητήρες και υπολογιστές, ρυθμίζοντας συνεχώς την παραγωγή ώστε να προσαρμόζεται στη ζήτηση που διαφέρει ανά ώρα και εποχή. Σκεφτείτε, γράφει ο Wallace, πόση ενέργεια χρησιμοποιεί το σπίτι σας κατά την ημέρα σε σχέση με τη νύχτα, ή σε καλοκαιρινή περίοδο καύσωνα συγκριτικά με ένα δροσερό απόγευμα το φθινόπωρο.

iStock

Αν τώρα, υποθετικά, όλος ο πλανήτης άναβε ταυτόχρονα τα φώτα, η «έκρηξη» στη ζήτηση ηλεκτρισμού θα αιφνιδίαζε τα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρισμού, υποχρεώνοντάς τα να αυξήσουν την παραγωγή τους τάχιστα ώστε να αποτραπεί η κατάρρευση του συστήματος. Αλλά δεν αντιδρούν όλα τα εργοστάσια το ίδιο στις μεταβολές της ζήτησης:

• Τα εργοστάσια άνθρακα και πυρηνικής ενέργειας μπορούν να παράγουν πολύ ηλεκτρικό ρεύμα ανά πάσα σχεδόν στιγμή, θέλουν ωστόσο ώρες για επαναλειτουργήσουν σε περίπτωση βλάβης ή συντήρησης, και σε κάθε περίπτωση αργούν να ακολουθήσουν τις απότομες αλλαγές.
• Τα εργοστάσια φυσικού αερίου είναι πιο γρήγορα, γι’ αυτό και σώζουν την κατάσταση τα καλοκαίρια, οπότε κορυφώνεται η ζήτηση ηλεκτρισμού.
• Οι ανανεώσιμες πηγές έχουν το καλό ότι μολύνουν πολύ λιγότερο, αλλά δεν μπορείς να τις ελέγξεις εύκολα: δεν φυσάει πάντα, ούτε έχει πάντα ήλιο.

Γι’ αυτό χρησιμοποιούνται λύσεις όπως μπαταρίες (που όμως δεν φτάνουν για να «κρατήσουν» ολόκληρες πόλεις) ή υδροηλεκτρικοί σταθμοί, οι οποίοι λειτουργούν σαν τεράστιες «μπαταρίες νερού»: όταν η ζήτηση είναι χαμηλή, αντλούν νερό και το αποθηκεύουν σε μια δεξαμενή ή λίμνη, και όταν η ζήτηση αυξάνεται, αφήνουν το νερό να κατέβει ξανά, παράγοντας ηλεκτρισμό με τη βοήθεια τουρμπινών.

Σε ύψος 257 μιλίων πάνω από τη Γη, η αστροναύτης της NASA Suni Williams κατέγραψε την εικόνα της Φλόριντα τη νύχτα. Τα φώτα των πόλεων φωτίζουν την πολιτεία, ενώ διακρίνονται τόσο οι ακτές του Κόλπου του Μεξικού όσο και του Ατλαντικού Ωκεανού. NASA

Γιατί θα γλιτώναμε το παγκόσμιο μπλακ άουτ

Όσο συγχρονισμένα κι αν πατούσαμε τους διακόπτες μας, η Γη δε θα έπεφτε σε μαύρο σκοτάδι. Πρώτον, γιατί δεν υπάρχει ένα ενιαίο παγκόσμιο δίκτυο. Κάθε χώρα έχει το δικό της (ή και παραπάνω από ένα), οπότε δεν θα κατέρρεαν όλα μονομιάς, ενώ και τα διασυνδεδεμένα, όπως σε ΗΠΑ-Καναδά, μπορούν να αποσυνδεθούν γρήγορα για να περιορίσουν τη ζημιά.

Δεύτερον, τα περισσότερα σπίτια έχουν περάσει στη φάση LED. Οι λάμπες LED δίνουν πολύ περισσότερο φως με λιγότερες ενεργειακές απαιτήσεις. Σαν αποτέλεσμα, η συνολική ζήτηση για φωτισμό είναι πολύ μικρότερη από παλιά, οπότε δύσκολα θα γινόταν κάποια έκρηξη στην κατανάλωση. Στις ΗΠΑ, γράφει, ένα στα δύο νοικοκυριά χρησιμοποιεί φώτα LED για όλες ή τις περισσότερες ανάγκες του, εξοικονομώντας γύρω στα 225 δολάρια τον χρόνο.

Πολλά φώτα, καθόλου αστέρια

«Πέρα από την παροχή φωτισμού, θα πρέπει και να σκεφτούμε προς τα πού θα πήγαινε όλο αυτό το φως», σημειώνει περνώντας στο ζήτημα της φωτορύπανσης. Μια μεγάλη αύξηση στον φωτισμό θα ενίσχυε δραματικά την «ουράνια λάμψη» (sky glow), το φωτεινό πέπλο που ξεπλένει τον ουρανό πάνω από τις πόλεις. Το φαινόμενο δημιουργείται όταν το φως αντανακλάται στα σωματίδια σκόνης ή υγρασίας του αέρα και διαχέεται παντού, αντί να κατευθύνεται εκεί όπου χρειάζεται. Και, βέβαια, το φως δεν είναι ποτέ πειθαρχημένο∙ αναπηδά από κάθε φωτεινή επιφάνεια, όπως τα παράθυρα των αυτοκινήτων και το τσιμέντο.

Έπειτα, το κακό είναι πως το παρακάνουμε. Φώτα ανοιχτά όλη νύχτα σε άδεια γραφεία, κολώνες στους δρόμους που φωτίζουν τον ουρανό αντί το πεζοδρόμιο, «ακόμα και τα καλοσχεδιασμένα συστήματα φωτισμού μπορούν να συμβάλουν στο πρόβλημα, καθιστώντας τις πόλεις και τους αυτοκινητοδρόμους ορατούς από το διάστημα και τα αστέρια αόρατα από το έδαφος».

Η φωτορύπανση βλάπτει σιωπηλά την ανθρώπινη υγεία, επηρεάζοντας τους φυσικούς κύκλους ύπνου και αφύπνισης του σώματος, ενώ μπορεί να αποπροσανατολίσει έντομα, πουλιά, χελώνες και άλλα ζώα. Και αν το ταυτόχρονο άναμμα των φώτων σε όλο τον πλανήτη δεν προκαλούσε παρά μικρή αύξηση στην κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, η εικόνα του άδειου ουρανού θα ήταν αποκαρδιωτική.