ΞΕΡΕΙΣ ΠΩΣ ΣΕ ΧΕΙΡΑΓΩΓΕΙ ΤΟ SMARTPHONE ΣΟΥ;

Πολλές εφαρμογές, όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα παιχνίδια και η αλληλεπίδραση με chatbot τεχνητής νοημοσύνης, ξέρουν πώς να τραβούν την προσοχή μας. Αλλά η επίδρασή ενός smartphone αφορά κάτι πολύ ευρύτερο.

Ο Stephen Monteiro είναι επίκουρος καθηγητής επικοινωνίας στο Concordia University, στον Καναδά. Στο βιβλίο του με τίτλο «Needy Media: How Tech Gets Personal», εξερευνά πόσο ελκυστικές έχουν γίνει οι «έξυπνες» συσκευές τύπου smartphone, tablet και smartwatch ως προς τον τρόπο που αναγνωρίζουν την παρουσία μας και αντιδρούν στο σώμα μας, χτίζοντας «δεσμούς μαζί μας».

Όπως υποστηρίζει ο Μonteiro, «δημιουργούν μια “ζωντανή οικειότητα” που χτίζει εμπιστοσύνη και συναισθηματική εξάρτηση. Έτσι, οι συσκευές μετατρέπονται σε “πιστούς συνοδούς, που είναι προσαρμοσμένοι στις ατομικές μας ανάγκες. Παράλληλα, όμως, μέσω της φιλικότερης και εξατομικευμένης τεχνολογίας διευκολύνουν τη συλλογή τεράστιων ποσοτήτων προσωπικών δεδομένων από εταιρείες».

Σε άρθρο του, ο ερευνητής και συγγραφέας έγραψε πως «η αναγνώριση προσώπου, η γεωγραφική τοποθεσία, οι οθόνες αφής, οι δονήσεις, οι ηχητικές ειδοποιήσεις και η ανίχνευση ήχου και κίνησης παίζουν ρόλο στο να τραβήξουν την προσοχή και να ανταποκριθούν στις ενέργειές μας. Ξεχωριστά, αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί να μην δημιουργούν μια ισχυρή συναισθηματική σύνδεση. Συλλογικά όμως, τοποθετούν το τηλέφωνο ως μια μοναδικά οικεία, ευαίσθητη και γνώστη παρουσία στη ζωή μας».

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Αναφερόμενος, για παράδειγμα στην αναγνώριση προσώπου, που χρησιμοποιείται πλέον για να ξεκλειδώνουν οι συσκευές, τη χαρακτήρισε «μια βολική συνθήκη για γρήγορη πρόσβαση. Όταν εισήγαγε η Apple το Face ID το 2017, ισχυρίστηκε ότι “το Face ID μαθαίνει το πρόσωπό σου. Μαθαίνει ποιος είσαι”. Αυτό υπονοούσε μια βαθύτερη σύνδεση μεταξύ χρήστη και συσκευής, όπως αυτή που έχουμε με άτομα που γνωρίζουμε, όταν τα βλέπουμε να διασχίζουν τον δρόμο μας».

Σε ό,τι αφορά τις ειδοποιήσεις δόνησης και ήχου, «μας καθιστούν ιδιαίτερα ευαίσθητους στην παραμικρή κίνηση ή ήχο από τη συσκευή. Αυτό προκαλεί καταστάσεις όπως το σύνδρομο φανταστικής δόνησης: φανταζόμαστε ότι η συσκευή απαιτεί την προσοχή μας, ακόμα και όταν δεν την απαιτεί».

Τα χαρακτηριστικά των smartphones δημιουργήθηκαν για άλλους λόγους

Ο Monteiro διευκρινίζει πως τα περισσότερα από αυτά τα χαρακτηριστικά αναπτύχθηκαν πριν από δεκαετίες για άλλες χρήσεις. Eνδεικτικά:

• Tο GPS δημιουργήθηκε από τον αμερικανικό στρατό στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Στη συνέχεια υιοθετήθηκε από πεζοπόρους και ναυτικούς, για πλοήγηση και για να επιτρέπουν σε άλλους να τους εντοπίζουν, εάν αυτό ήταν απαραίτητο.
• Οι ειδοποιήσεις δόνησης δημιουργήθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1970 για μικρές φορητές συσκευές τύπου pager (τηλεειδοποιητής), οι οποίες απευθύνονταν σε επαγγελματίες όπως οι γιατροί και οι νοσηλευτές, ώστε να λαμβάνουν άμεσα ειδοποιήσεις για σημαντικές τηλεφωνικές κλήσεις.

Οι ηχητικές ειδοποιήσεις έγιναν πιο διαδεδομένες με το Tamagotchi, το πρώτο φορητό ηλεκτρονικό ψηφιακό κατοικίδιο, που απαιτούσε φροντίδα από τον χρήστη μέσω ταΐσματος, καθαρισμού και παιχνιδιού, όπως και άλλα ψηφιακά κατοικίδια της δεκαετίας του 1990.

«Αυτά τα παιχνίδια είναι ιδιαίτερα σημαντικά όταν συζητάμε τη σημερινή ψυχολογική εξάρτηση από τις φορητές συσκευές», σημειώνει ο Monteiro. «Μέσω των ηχητικών κραυγών τους για προσοχή, τα Tamagotchi εκπαίδευσαν εκατομμύρια Μillennials σχολικής ηλικίας να δημιουργούν συναισθηματικούς δεσμούς με εικονικούς φορητούς συντρόφους που χρειάζονται φροντίδα. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι τα Tamagotchi απαγορεύτηκαν σε πολλά σχολεία, λόγω της τάσης τους να διαταράσσουν τα μαθήματα και να αποσπούν την προσοχή των μαθητών».

Όσο εξελισσόταν η τεχνολογία, τόσο αυξάνονταν τα ζητήματα που αφορούν την ιδιωτικότητά μας.

Oι συσκευές παρακολουθούν διαρκώς ό,τι κάνουμε

Ο Monteiro επισημαίνει ότι όταν τα smartphones άρχισαν να γίνονται ουσιαστικό κομμάτι του ποιοι είμαστε και πώς συμπεριφερόμαστε, «άρχισε να τίθεται ζήτημα ιδιωτικότητας γύρω από τις πιο προσωπικές μας πράξεις και συμπεριφορές. Οι αισθητήρες συνεχίζουν να ανιχνεύουν, να μετρούν ήχους, κινήσεις και εγγύτητα, έτσι υπάρχει ο κίνδυνος να ενταθεί η εξάρτησή μας, όσο τα smartphones μαθαίνουν πράγματα για εμάς που μέχρι πρόσφατα ήταν απαγορευμένα».

Για παράδειγμα, «η ανίχνευση ήχου και κίνησης επιτρέπει στη συσκευή να αποκτά μια λογική εικόνα για το πότε και πώς κοιμόμαστε, συλλέγοντας και κοινοποιώντας βιομετρικά δεδομένα μέσω προεγκατεστημένων εφαρμογών υγείας και ευεξίας», γράφει στο άρθρο του ο Monteiro.

Ή η εξελιγμένη αναγνώριση προσώπου που «πέραν του να μπορεί να αναγνωρίζει ένα πρόσωπο, θα μπορεί και να αναλύει εκφράσεις, ώστε να προσδιορίσει την εγρήγορση ή τη διάθεσή μας».

Κατά συνέπεια, όσα συλλέγουν οι συσκευές μας «μπορεί να έχουν βαθιές συνέπειες, καθιστώντας τη σωματική μας συμπεριφορά, τις αλληλεπιδράσεις μας με άλλους εκτός σύνδεσης και τη συναισθηματική μας ευθραυστότητα σταθερό κομμάτι των δεδομένων που χρησιμοποιούνται προκειμένου να αξιοποιηθεί η ζωή μας για εταιρικό κέρδος».

Οι ρυθμίσεις που καλό είναι να αλλάξουμε σε smartphone και άλλες έξυπνες συσκευές

Οι κίνδυνοι είναι συγκεκριμένοι. Το θέμα λοιπόν, είναι τι μπορούμε να κάνουμε για να μειώσουμε τις συνέπειες όσων ήδη κάνουν ή ετοιμάζονται να κάνουν οι συσκευές μας. Μια λύση είναι η απενεργοποίηση, που μάλλον είναι αδύνατη.

Ο Monteiro προτείνει να αλλάξουμε τις ρυθμίσεις ώστε να ενεργοποιήσουμε μόνο τις λειτουργίες που πραγματικά χρειαζόμαστε και να τις προσαρμόζουμε όπως αλλάζουν οι συνήθειες και ο τρόπος ζωής μας.

«Όταν ενεργοποιούμε τη γεωγραφική τοποθεσία μόνο όταν χρειαζόμαστε υποστήριξη πλοήγησης, αυξάνουμε το απόρρητο και βοηθάμε να διαλυθεί η πεποίθηση ότι είμαστε ένα με το τηλέφωνό μας. Ο περιορισμός των ηχητικών και απτικών ειδοποιήσεων μπορεί να μας δώσει κάποια ανεξαρτησία, ενώ η επιλογή ενός κωδικού πρόσβασης, αντί για την αναγνώριση προσώπου, μας υπενθυμίζει ότι η συσκευή είναι μια μηχανή. Όχι ένας φίλος».

Βέβαια, ό,τι κι αν κάνουμε οι χρήστες δεν θα είναι αρκετό, αν «δεν διευρυνθεί η δημόσια συζήτηση για την εξάρτηση πέρα από τα social media, την τεχνητή νοημοσύνη και τα παιχνίδια», τονίζει ο Monteiro. «Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι τα smartphones από μόνα τους μπορούν να τραβήξουν την προσοχή και να καλλιεργήσουν την αφοσίωσή μας».