ΖΩΗ ΧΩΡΙΣ ΤΕΛΟΣ: ΠΟΙΟΙ ΘΑ ΑΓΟΡΑΖΟΥΝ ΧΡΟΝΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ;

Η αθανασία δεν θα ξεκινήσει ως ανθρώπινο δικαίωμα αλλά ως προϊόν πολυτελείας. Καθώς οι τεχνολογίες μακροζωίας γίνονται προσιτές μόνο στους πλουσιότερους, μια βιολογική ελίτ αναδύεται – και μαζί μεγάλες ανισότητες.

Πώς θα σας φαινόταν ένας κόσμος όπου η μεγαλύτερη ανισότητα δεν θα είναι οικονομική αλλά χρονική; Ένας κόσμος που θα χωρίζει τους ανθρώπους όχι σε πλούσιους και φτωχούς, αλλά σε θνητούς και αθάνατους;

Αν αυτό ακούγεται σαν σενάριο επιστημονικής φαντασίας, ας θυμηθούμε την ταινία «Her» του 2013, όπου ο Χοακίν Φίνιξ ερωτεύεται τη «Σαμάνθα», ένα λειτουργικό σύστημα τεχνητής νοημοσύνης. Τότε το θεωρήσαμε υπερβολικό, σχεδόν εξωπραγματικό. Κι όμως, σήμερα μαθαίνουμε όλο και συχνότερα για ανθρώπους που αναπτύσσουν συναισθηματικούς δεσμούς με chatbots. Πρόσφατη έρευνα σε 1.012 ενήλικες στις ΗΠΑ βρήκε ότι:

• Σχεδόν 1 στους 3 (28,16%) δηλώνει πως είχε κάποια στιγμή ρομαντική ή «οικεία» σχέση με AI.
• Πάνω από 1 στους 2 (53,95%) λέει ότι έχει κάποια μορφή σχέσης («φιλική συνομιλία» μέχρι συναισθηματικό δεσμό) με ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης.

Το όριο ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα μικραίνει. Κάπως έτσι, μια ακόμη πιο ριζική ιδέα αρχίζει να συζητιέται διεθνώς και αυτή ακριβώς αφορά μια ανισότητα του μέλλοντος που ίσως να μην είναι οικονομική αλλά βιολογική. Γιατί η «αθανασία» ή, έστω, η ριζική επιμήκυνση της ζωής δεν θα ξεκινήσει ως ανθρώπινο δικαίωμα. Θα ξεκινήσει ως προνόμιο για εκείνους που μπορούν να την αγοράσουν.

Στο κυνήγι της αθανασίας

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του Μπράιαν Τζόνσον, ενός Αμερικανού εκατομμυριούχου που δαπανά περί τα δύο εκατομμύρια δολάρια τον χρόνο προκειμένου να επιβραδύνει τη βιολογική του ηλικία. Η ιδιάζουσα περίπτωση του Τζόνσον έγινε ντοκιμαντέρ στο Netflix, με τίτλο «Μην Πεθάνεις. Ο άνθρωπος που θέλει να ζήσει για πάντα».

O Μπράιαν Τζόνσον σε στιγμιότυπο από το ντοκιμαντέρ «Μην Πεθάνεις. Ο άνθρωπος που θέλει να ζήσει για πάντα». Courtesy of Netflix

Στο προφίλ του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο ίδιος γράφει χαρακτηριστικά κάτω από το όνομά του: «Ίσως να είμαστε η πρώτη γενιά που δεν θα πεθάνει».

Το καθημερινό του πρόγραμμα είναι εξαντλητικά αυστηρό. Περιλαμβάνει γυμναστική με 35 κύκλους ασκήσεων, δεκάδες συμπληρώματα (μόνο το πρωί λαμβάνει 54), συνεχείς μετρήσεις βιοδεικτών, αυστηρά χορτοφαγική διατροφή, ασκήσεις ύπνου, 12λεπτες συνεδρίες με κόκκινο και υπέρυθρο φως, με σκοπό την επιτάχυνση της επούλωσης και της ανάπλασης των ιστών, ακουστική θεραπεία για την αναγέννηση της ακοής και πολλά ακόμη. «Κάνω περισσότερα από 100 πράγματα την ημέρα για να μην γερνάω», λέει.

Όπως φαίνεται στο ντοκιμαντέρ του Netflix, η καθημερινότητα του Μπράιαν Τζόνσον είναι μια συνεχής προσπάθεια να κατακτήσει την αθανασία. Courtesy of Netflix

Σύμφωνα με τα στοιχεία που επικαλείται, μέσα σε δύο χρόνια μείωσε τη βιολογική του ηλικία κατά 5,1 χρόνια. Υποστηρίζει επίσης ότι η ταχύτητα γήρανσής του είναι 0,69, δηλαδή για κάθε χρόνο που περνάει, το σώμα του γερνά περίπου οκτώ μήνες.

Όσο κι αν μοιάζει ακραίο, ο Τζόνσον δεν είναι μόνος του. Δεν είναι απλώς ένας πλούσιος που κυνηγάει την αιώνια νεότητα. Είναι το σύμπτωμα μιας νέας εποχής, όπου η τεχνολογία δεν αποτελεί μόνο εργαλείο θεραπείας αλλά αρχίζει να λειτουργεί ως εργαλείο υπέρβασης.

Η φιλοσοφία της ανθρώπινης αναβάθμισης

Ο Θεοφάνης Τάσης, συγγραφέας, φιλόσοφος και καθηγητής Σύγχρονης Πρακτικής Φιλοσοφίας στο Alpen-Adria Universität της Αυστρίας, περιγράφει αυτό το φαινόμενο με τον όρο «ανθρώπινη αναβάθμιση». Και, όπως εξηγεί, δεν μιλάμε για επιστημονική φαντασία αλλά για την αρχή μιας μεταμόρφωσης της ανθρώπινης εμπειρίας.

«Ανθρώπινη αναβάθμιση είναι οποιαδήποτε παρέμβαση στο ανθρώπινο σώμα μέσω της τεχνικής, η οποία δεν αποβλέπει στη διατήρηση ή στην αποκατάσταση της υγείας, αλλά στο να μας κάνει “καλύτερους”. Πηγάζει από την έμφυτη τάση του ανθρώπου να είναι ομορφότερος, εξυπνότερος, ικανότερος. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, τα τατουάζ. Πρόκειται για μια μορφή αναβάθμισης, διότι η τεχνική χρησιμοποιείται επάνω στο σώμα όχι για θεραπεία αλλά για αισθητική βελτίωση. Το ίδιο ισχύει για τις πλαστικές επεμβάσεις. Δεν αφορούν την υγεία, υπερβαίνουν τη θεραπεία».

Όπως προσθέτει, τα τελευταία χρόνια η αναβάθμιση δεν περιορίζεται στην εμφάνιση, αλλά επεκτείνεται σε βαθύτερα επίπεδα. «Πολλά στελέχη μεγάλων επιχειρήσεων και εταιρειών τεχνολογίας κάνουν μικροδοσολογία ψυχοδραστικών ουσιών, όπως παραισθησιογόνα, για να ενισχύσουν τη δημιουργικότητά τους και να παράγουν ρηξικέλευθες ιδέες».

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΥΠΕΡΑΝΘΡΩΠΙΣΤΕΣ, ΤΟ ΓΗΡΑΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΦΥΣΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ. ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ «ΣΦΑΛΜΑ» ΠΟΥ Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΟΦΕΙΛΕΙ ΝΑ ΔΙΟΡΘΩΣΕΙ.

Αυτή η τάση συναντά το ιδεολογικό ρεύμα του υπερανθρωπισμού που πρεσβεύει ότι ο άνθρωπος μπορεί να ολοκληρωθεί και να φτάσει την τελειότητα αξιοποιώντας την τεχνολογία. «Όσα κάποτε θεωρούσαμε στόχους του ανθρωπισμού, να γίνουμε καλλιεργημένοι, δημιουργικοί, συμπονετικοί, τώρα πιστεύουμε ότι μπορούμε να τα επιτύχουμε μέσω της τεχνικής», λέει ο Θεοφάνης Τάσης.

Υπερανθρωπισμός και αθανασία

Η φιλοδοξία του υπερανθρωπισμού δεν σταματά στην ενίσχυση των δυνατοτήτων ή στη «βελτιστοποίηση» του εαυτού. Αν η τεχνολογία μπορεί να μας κάνει πιο ικανούς, πιο υγιείς, πιο προσαρμοσμένους, τότε γιατί να μην μπορεί να μας κάνει και αθάνατους;

Για τους υπερανθρωπιστές, το γήρας δεν είναι φυσικό φαινόμενο. Είναι ένα βιολογικό «σφάλμα» που η επιστήμη οφείλει να διορθώσει. Ο θάνατος δεν θεωρείται αναπόφευκτος, αλλά τεχνικό πρόβλημα – και, θεωρητικά, κάθε τεχνικό πρόβλημα μπορεί να λυθεί.

Όπως εξηγεί ο κ. Τάσης, κοινό χαρακτηριστικό όλων των ρευμάτων του υπερανθρωπισμού είναι η προσπάθεια να επιβραδυνθεί, να ανασταλεί ή ακόμη και να αντιστραφεί η διαδικασία γήρανσης, με απώτερο στόχο την αθανασία.

Και εδώ γεννάται ένα κρίσιμο ερώτημα. Ποιος θα έχει πρόσβαση σε αυτή τη νέα πραγματικότητα;

Βιολογική ελίτ

Σύμφωνα με τον κ. Τάση, η τεχνολογική κατάκτηση της μακροζωίας κινδυνεύει να δημιουργήσει μια βιολογική ελίτ. «Ήδη σήμερα όσο υψηλότερο είναι το κοινωνικοοικονομικό κεφάλαιο κάποιου, τόσο αυξάνεται το προσδόκιμο ζωής του, καθώς τρέφεται πιο υγιεινά, μένει σε γειτονιές με λιγότερη ατμοσφαιρική ρύπανση κι έχει πρόσβαση σε καλύτερη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Οι διαφορές προς το παρόν είναι στα όρια του ανθρώπινου, δηλαδή αυξάνεται το προσδόκιμο ζωής τους κατά δύο με πέντε χρόνια.

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗ «ΝΙΚΗ ΕΠΙ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ», ΕΦΟΣΟΝ ΥΠΑΡΞΕΙ, ΔΕΝ ΘΑ ΜΟΙΑΖΕΙ ΜΕ ΕΝΑ ΞΑΦΝΙΚΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΑΛΜΑ.

»Όμως, αν οι πιο εύποροι αποκτήσουν πρόσβαση σε τεχνολογίες που επιμηκύνουν τη ζωή –θα είναι οι πρώτοι που θα έχουν πρόσβαση, μια και μόνο αυτοί θα μπορούν να τις αγοράσουν– τότε θα υπερβαίνουν σε προσδόκιμο και σε ικανότητες τους υπόλοιπους. Η διαφορά πια θα γίνει ριζική και θα οδηγήσει σε πολύ σημαντικές κοινωνικές ανισότητες. Θα δημιουργηθεί μια βιολογική ελίτ, μια μετα-βιολογική ελίτ».

Το ετήσιο κόστος των προσπαθειών του Μπράιαν Τζόνσον να πλησιάσει την αθανασία αγγίζει τα 2 εκατ. δολάρια. Courtesy of Netflix

Η περίπτωση του Μπράιαν Τζόνσον μοιάζει να αντανακλά ακριβώς αυτό το σενάριο. Ένας άνθρωπος με τεράστιους πόρους, ο οποίος λειτουργεί σαν «πρωτότυπο» ενός πιθανού μέλλοντος όπου οι πιο εύποροι δεν θα αγοράζουν πια μόνο άνεση ή επιρροή αλλά και χρόνο. Αξίζει να σημειωθεί πως τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι τεχνολογικοί κολοσσοί και δισεκατομμυριούχοι επενδύουν τεράστια ποσά στη μάχη κατά της γήρανσης.

Ο Τζεφ Μπέζος έχει στηρίξει την Altos Labs, εταιρεία βιοτεχνολογίας που ερευνά την αναζωογόνηση κυττάρων, ενώ ο Πίτερ Θιλ, συνιδρυτής της Paypal χρηματοδοτεί ιδρύματα που έχουν διακηρυγμένο στόχο «να κάνουμε τα 90 τα νέα 50».

Δεν μιλάμε, λοιπόν, για μια εκκεντρική προσωπική εμμονή. Μιλάμε για μια οικονομικά και πολιτισμικά ισχυρή τάση που ξεκινά από την καρδιά της Silicon Valley.

Λίγοι έχουν την οικονομική δυνατότητα να επωφεληθούν από τις τεχνολογίες που υπόσχονται ζωή «επ’ άπειρον». iStock

Ποιος θα προλάβει την αθανασία;

Ο δρόμος προς τη «νίκη επί του θανάτου», εφόσον υπάρξει, δεν θα μοιάζει με ένα ξαφνικό επιστημονικό άλμα. Όπως εξηγεί ο Θεοφάνης Τάσης, οι υπερανθρωπιστές πιστεύουν σε μια σταδιακή διαδικασία. Πρώτα κάποιος παρατείνει τη ζωή του για λίγα χρόνια και, μέσα σε αυτά τα χρόνια, η επιστήμη εξελίσσεται αρκετά ώστε να του χαρίσει λίγο ακόμη χρόνο και πάει λέγοντας.

Στόχος τους είναι αυτό που αποκαλούν «ταχύτητα διαφυγής γήρατος», να κερδίζουν, δηλαδή, χρόνια ζωής πιο γρήγορα απ’ ό,τι τα χάνουν.

ΠΟΛΛΕΣ ΑΠΟ ΑΥΤΕΣ ΤΙΣ ΙΔΕΕΣ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΣΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Ή ΚΑΙ ΕΚΤΟΣ. ΚΑΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΑΜΦΙΛΕΓΟΜΕΝΕΣ, ΑΛΛΕΣ ΑΓΓΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΠΑΡΑΕΠΙΣΤΗΜΗ.

«Αν σήμερα κάποιος καταφέρει να προσθέσει τέσσερα ή πέντε χρόνια στο προσδόκιμο ζωής του», αναφέρει ο καθηγητής, «μέσα σε αυτά τα χρόνια ενδέχεται να εμφανιστεί μια νέα τεχνολογία που θα του δώσει άλλα πέντε. Και μετά άλλες, που θα του επιτρέψουν να ζήσει ακόμη περισσότερο. Μέχρι το σημείο όπου η επιμήκυνση θα ξεπερνά τη φυσική γήρανση».

Ο ίδιος επισημαίνει ότι αυτή τη στιγμή πολλές από αυτές τις ιδέες βρίσκονται στα όρια της επιστήμης ή και εκτός. Κάποιες είναι αμφιλεγόμενες, άλλες αγγίζουν την παραεπιστήμη. Παρ’ όλα αυτά, η επιτάχυνση της τεχνητής νοημοσύνης τα τελευταία χρόνια κάνει αρκετούς να πιστεύουν ότι μέσα στις επόμενες δεκαετίες θα δούμε εξελίξεις που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν αδιανόητες.

Κι αν το τεχνικό σκέλος παραμένει ακόμη ανοιχτό, το υπαρξιακό είναι ήδη εδώ. Γιατί η παράταση της ζωής μπορεί προς το παρόν να είναι στόχος μιας μικρής, πλούσιας ελίτ, αλλά η κουλτούρα που τη στηρίζει, η κουλτούρα της αναβάθμισης, είναι πια σχεδόν καθολική.

Αν όχι αθάνατοι, πάντως καλύτεροι

Δεν θέλουμε όλοι να ζήσουμε για πάντα. Θέλουμε όμως ολοένα και πιο έντονα να είμαστε πιο νέοι, πιο ικανοί, πιο αποδοτικοί, πιο «βελτιστοποιημένοι». Να γίνουμε εκδόσεις του εαυτού μας χωρίς ελαττώματα.

Ο Θεοφάνης Τάσης το συνοψίζει με μια δυσάρεστη ακρίβεια: «Πρέπει να σκεφτούμε πολύ σοβαρά αν μας αρέσει, αν μας άρεσε ποτέ, να είμαστε άνθρωποι. Το βλέπουμε στη γλώσσα μας. Λέμε, για παράδειγμα, “είσαι μηχανή”, “είσαι θηρίο”. Το πρότυπο δεν είναι ο άνθρωπος, αλλά η μηχανή ή το ζώο. Δεν μας αρκεί πια η ανθρώπινη κατάσταση. Αισθανόμαστε ότι οι περιορισμοί του σώματός μας είναι άδικοι».

ΟΣΟ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ Η ΥΠΕΡΒΑΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΜΟΙΑΖΕΙ ΕΦΙΚΤΗ, ΤΟΣΟ ΠΙΟ ΕΠΙΚΑΙΡΗ ΓΙΝΕΤΑΙ Η ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΟΧΙ ΓΙΑ ΤΟ ΠΩΣ ΖΟΥΜΕ, ΑΛΛΑ ΓΙΑ ΤΟ ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΝΑ ΖΟΥΜΕ.

Όπως σημειώνει, αυτό συνδέεται και με την ψηφιακή εποχή. «Έχουμε πρόσβαση σε όλη τη γνώση, την τέχνη, τη μουσική και τα ερεθίσματα της ιστορίας της ανθρωπότητας. Όταν ο κόσμος είναι απέραντος και διαθέσιμος στο κινητό μας, το σώμα αρχίζει να μοιάζει στενό. Γιατί να γερνάω; Γιατί να πεθαίνω; Αν μπορώ να το αλλάξω, γιατί να μην το κάνω;».

Όπως λέει, σε ανθρώπους 40 ετών και άνω πιθανότατα η προοπτική της αναβάθμισης να δημιουργεί μια αποστροφή. Οι νεότερες γενιές όμως, μεγαλωμένες μέσα στην τεχνολογία και την ιδέα της συνεχούς ανανέωσης, θα την αντιμετωπίζουν με μεγαλύτερη φυσικότητα. Και όσο περισσότερο η υπέρβαση του σώματος και του χρόνου μοιάζει εφικτή, τόσο πιο επίκαιρη γίνεται η συζήτηση όχι για το πώς ζούμε, αλλά για το τι σημαίνει να ζούμε. Τι θα σημαίνει άραγε ζωή, όταν ο χρόνος πάψει να είναι περιορισμένος;