BΛΕΠΟΥΜΕ ΟΛΟΙ ΤΑ ΙΔΙΑ ΧΡΩΜΑΤΑ;

Βλέπουμε όλοι τον κόσμο με τα ίδια χρώματα; Οι τελευταίες μελέτες για την έγχρωμη όραση καταλήγουν ότι οι εγκέφαλοί μας είναι προγραμματισμένοι για να «διαβάζουν» τα χρώματα με παρόμοιο τρόπο. Παρ' όλα αυτά, εξακολουθούμε να μην τα βρίσκουμε στις αποχρώσεις – και εδώ το μυστήριο παραμένει.

Σενάριο βγαλμένο από τη ζωή: Κάθεστε με το αγαπημένο σας πρόσωπο ή άλλη παρέα και αγναντεύετε το ηλιοβασίλεμα, την αντανάκλασή του στη θάλασσα, τον ουρανό που θυσίασε το γαλάζιο του για μια απόχρωση ροζ ή καλύτερα πορτοκαλί. Ή μήπως ήταν κάτι σε κόκκινο; Δεν σας είχε προβληματίσει, μέχρι που αρχίσατε να διαφωνείτε γι’ αυτό που απλωνόταν μπροστά στα μάτια σας. Μα είναι δυνατόν να βλέπετε τον ίδιο ορίζοντα βαμμένο με άλλο χρώμα;

«Πρόκειται για πολύ παλιό ερώτημα, έτσι δεν είναι;» λέει στους New York Times ο Andreas Bartels, καθηγητής οπτικής νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Τύμπινγκεν στη Γερμανία. Για την ακρίβεια, το «βλέπουμε όλοι τα ίδια χρώματα;» μοιάζει βγαλμένο από εγχειρίδιο βασικών φιλοσοφικών εννοιών, στις σελίδες με τον προοπτικισμό του Νίτσε και την άρνηση ότι υπάρχει μία και αντικειμενική αλήθεια.

Στην πραγματικότητα, όμως, τουλάχιστον ως προς το τεχνικό κομμάτι της όρασης, οι τελευταίες έρευνες στον τομέα της εγκεφαλικής λειτουργίας καταλήγουν πως τα μάτια του καθενός και της καθεμιάς μας δεν βλέπουν άλλα χρώματα – ίσως μονάχα λεπτές διαφορές στις αποχρώσεις.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Όσα βλέπεις στο πόρισμα μιας μαγνητικής

Οι επιστήμονες έχουν χαρτογραφήσει το οπτικό σύστημα του εγκεφάλου με εντυπωσιακή ακρίβεια. Ξέρουν ποιες περιοχές εμπλέκονται στην ανίχνευση κίνησης, στην αναγνώριση χρωμάτων και στην προσαρμογή στο φως, και πλέον μπορούν με μια μαγνητική τομογραφία να καταλάβουν τι ακριβώς βλέπεις. «Μοιάζει με σενάριο επιστημονικής φαντασίας ή τουλάχιστον αυτό θα πίστευε κανείς», λέει ο Δρ. Bartels. «Είναι απίστευτο σήμερα να έχουμε τη δυνατότητα για κάτι τέτοιο».

Η διαδικασία έχει ως εξής: Οι ερευνητές δείχνουν σε κάποιον μια σειρά από εικόνες ενώ βρίσκεται στον μαγνητικό τομογράφο, και δημιουργούν έναν χάρτη με το πώς ανταποκρίνεται ο εγκέφαλός του σε κάθε οπτικό ερέθισμα. Αφού χαρτογραφήσουν αυτό το «νευρικό αποτύπωμα», μπορούν να δείξουν στο ίδιο άτομο μια τυχαία εικόνα και, βασιζόμενοι αποκλειστικά στα μοτίβα της εγκεφαλικής του δραστηριότητας, να μαντέψουν με ακρίβεια τι βλέπει. Είναι σαν να ανοίγεις ένα παράθυρο στην ίδια την οπτική του εμπειρία.

Οι εγκέφαλοι διαβάζουν με τον ίδιο τρόπο

Ο Δρ. Bartels και ο συνάδελφός του Michael Bannert θέλησαν να πάνε την εν λόγω τεχνολογία ένα βήμα παραπέρα, με στόχο να δώσουν την πολυπόθητη απάντηση για το πόσο «ίδια» είναι η έγχρωμη όρασή μας. Έβαλαν 15 εθελοντές με φυσιολογική έγχρωμη όραση στον μαγνητικό τομογράφο και τους έδειξαν κόκκινους, πράσινους και κίτρινους κύκλους που διαστέλλονταν. Αναλύοντας τις εγκεφαλικές αποκρίσεις, κατέληξαν σε μια μέση νευρική υπογραφή για κάθε χρώμα. Στη συνέχεια, έπρεπε να διασταυρώσουν αν αυτές οι υπογραφές θα μπορούσαν να προβλέψουν με ακρίβεια τι έβλεπε το 15ο άτομο.

Πράγματι, τα δεδομένα έδειξαν ότι, αν με κάποιον τρόπο τα σήματα από το οπτικό σου νεύρο μεταφέρονταν στον εγκέφαλο κάποιου άλλου, τότε αυτός ο άνθρωπος θα έβλεπε μάλλον το κόκκινο σαν κόκκινο και το πράσινο σαν πράσινο, ακριβώς όπως εσύ. Κοντολογίς, τα νευρωνικά μοτίβα που σχετίζονται με την αντίληψη των χρωμάτων φαίνονται εντυπωσιακά παρόμοια μεταξύ διαφορετικών ανθρώπινων εγκεφάλων.

«Το άρθρο του Bartels είναι πραγματικά πολύ ενδιαφέρον», λέει ο Bevil Conway, ερευνητής στο Εθνικό Ινστιτούτο Οφθαλμών των ΗΠΑ, που δεν συμμετείχε στην έρευνα. Τα ευρήματα δείχνουν ότι οι εμπειρίες σε σχέση με τα χρώματα είναι σχεδόν κοινές, τουλάχιστον μεταξύ ανθρώπων με φυσιολογική έγχρωμη όραση.

Παρόμοια αποτελέσματα έχουν προκύψει από μελέτες σε μακάκους (πίθηκοι), κάτι που υποδηλώνει ότι, πολύ πιθανώς, η σταθερή χρωματική αντίληψη είναι θεμελιώδες χαρακτηριστικό της όρασης των πρωτευόντων. Όπως εξήγησε ο Δρ. Conway, «η εργασία αυτή έχει ευρείες προεκτάσεις και δείχνει ότι οι εξελικτικές πιέσεις ευνόησαν πολύ έντονα την αντίληψη των χρωμάτων με μεγάλη ακρίβεια», προσθέτοντας ότι «από εξελικτικής σκοπιάς, το χρώμα έχει πραγματικά σημασία».

Και βγάζει νόημα αν το καλοσκεφτείς. Το να μπορείς να διακρίνεις αν ένα φρούτο είναι ώριμο ή να εντοπίζεις πιθανούς κυνηγούς εξαρτάται πολλές φορές από την ακριβή διάκριση των χρωμάτων. Είναι η ικανότητα που προσπαθεί να ξεγελάσει το καμουφλάζ στον πόλεμο.

Η ψυχική υγεία επηρεάζει την όραση

Και όμως, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι δεν βλέπουμε όλοι τα χρώματα ακριβώς με τον ίδιο τρόπο. Πριν 10 χρόνια, η εικόνα ενός φορέματος γκρέμισε το διαδίκτυο και δίχασε τους χρήστες: Από τη μια μεριά όσοι το έβλεπαν μπλε με μαύρο, από την άλλη εκείνοι που το έβλεπαν χρυσό με λευκό. Κάποιοι μάλιστα δεν μπορούσαν να καταλήξουν στο τι έβλεπαν.

«Τα χρώματα δεν είναι απλώς μια φυσική ιδιότητα», εξήγησε ο Δρ. Bartels. «Η αντίληψη του χρώματος περιλαμβάνει πάντα έναν υπολογισμό του εγκεφάλου για το φως που υπάρχει στο περιβάλλον». Ο εγκέφαλός σου κάνει συνεχώς πολύπλοκους υπολογισμούς για τις συνθήκες φωτισμού. Ένα άσπρο χαρτί μοιάζει κοκκινωπό στο ηλιοβασίλεμα και γαλαζογκρίζο σε μια συννεφιασμένη μέρα, αλλά εσύ συνεχίζεις να το βλέπεις ως άσπρο. Στην περίπτωση του φορέματος, αυτό το κατά τα άλλα αξιόπιστο σύστημα διόρθωσης χρώματος απλώς κατέρρευσε. Το φόρεμα, σημείωσε και ο Δρ. Conway, έγινε viral ακριβώς επειδή τέτοιες ακραίες διαφωνίες για τα χρώματα είναι σπάνιες.

Ωστόσο, παλαιότερες μελέτες έδειξαν ότι ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τα χρώματα δεν είναι μόνο βιολογικό ζήτημα αλλά επηρεάζεται από την ψυχική μας υγεία. Έρευνες έχουν δείξει ότι η κατάθλιψη σχετίζεται με μειωμένη αντίληψη της χρωματικής έντασης και του κοντράστ. Σε μελέτη του Δρ. Emanuel Bubl στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ, οι ασθενείς με κατάθλιψη είχαν λιγότερο ευαίσθητο αμφιβληστροειδή (δηλαδή ο αμφιβληστροειδής ανταποκρινόταν λιγότερο στα οπτικά ερεθίσματα), ακόμη κι αν λάμβαναν αντικαταθλιπτική αγωγή. Παράλληλα, όσο πιο σοβαρή ήταν η κατάθλιψη, τόσο πιο περιορισμένη ήταν η χρωματική αντίληψη.

Άλλες ψυχολογικές έρευνες έχουν δείξει ότι η συναισθηματική μας κατάσταση επιδρά στην ταχύτητα και τον τρόπο που διακρίνουμε τα χρώματα. Σε πειράματα με τεχνητή πρόκληση καλής και κακής διάθεσης, οι ευδιάθετοι συμμετέχοντες ανταποκρίνονταν γρηγορότερα σε έντονα χρώματα, ενώ οι κακοδιάθετοι δυσκολεύονταν ακόμα και με τις πιο ήπιες αποχρώσεις.

Τελικά, βλέπουμε άλλα χρώματα;

Παρά τα σημαντικά ευρήματα, παραμένει αναπάντητο ένα κρίσιμο ερώτημα. Όπως παραδέχτηκε ο Δρ. Bartels, καμία επιστημονική μέθοδος «δεν μπορεί να απαντήσει στο ερώτημα για το πόσο παρόμοια είναι η υποκειμενική εμπειρία». Μπορεί η δική σου εσωτερική εμπειρία του «κόκκινου» να διαφέρει από τη δική μου, με τρόπους που οι απεικονίσεις των εγκεφάλων δεν μπορούν να ανιχνεύσουν.

Καθώς περνούν τα χρόνια και οι έρευνες προχωρούν, φαίνεται να πλησιάζουμε όλο και περισσότερο στην επίλυση ενός από τα μεγαλύτερα μυστήρια της αντίληψης. Μέχρι να δοθούν οριστικές απαντήσεις, καλύτερα να αποφεύγεις τη δικαιολογία «το είδα βαθύ πορτοκαλί» στον έλεγχο, επειδή πέρασες με κόκκινο. Ακόμα πιο σοφό, αν σε ξεγελά η χρωματική παλέτα, είναι να εμπιστεύεσαι το πράσινο.

Βρείτε εδώ τα audio articles που είναι διαθέσιμα αυτή τη στιγμή.

Για να ακούτε τα άρθρα του OW που είναι διαθέσιμα σε ηχητική μορφή, μπορείτε να μας ακολουθήσετε σε Spotify και σε Apple Podcasts.