ΕΧΕΙΣ ΑΝΑΡΩΤΗΘΕΙ ΠΟΙΟΣ ΘΑ ΣΟΥ ΚΡΑΤΗΣΕΙ ΤΟ ΧΕΡΙ ΟΤΑΝ ΠΕΘΑΙΝΕΙΣ;

Ο μοναχικός θάνατος δεν είναι πια σπάνιο φαινόμενο. Τι μπορούμε να κάνουμε για να μην μένει κανείς μόνος στο τέλος της ζωής του;

«Ο πληθυσμός της ΕΕ γηράσκει». Αυτή είναι η πρώτη πρόταση που αναφέρει σε έκθεσή της η Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάζονται, το 2020 το 21% του πληθυσμού ήταν ηλικίας 65 ετών και άνω, έναντι 16% το 2001, ενώ μέσα σε αυτές τις δύο δεκαετίες, το ποσοστό των ανθρώπων άνω των 80 σχεδόν διπλασιάστηκε.

Ο πληθυσμός γερνάει. Τα νούμερα δείχνουν ξεκάθαρα μια τάση. Όλοι γερνάμε. Και κάπου ανάμεσα στις σκέψεις για τη ζωή που περάσαμε και εκείνη που απομένει, γεννιέται ένα αναπόφευκτο υποθέτω ερώτημα: Ποιος θα μου κρατήσει το χέρι όταν πεθαίνω;

Κάποιοι ίσως έχουν έτοιμη την απάντηση. «Τα παιδιά μου», «ο σύντροφός μου», «οι φίλοι μου». Όμως τίποτα δεν είναι δεδομένο. Τι γίνεται αν δεν έχεις σύντροφο ή παιδιά; Αν οι συγγενείς ζουν μακριά ή δεν μιλάτε πια; Αν οι φίλοι «έφυγαν» πριν από εσένα;

Ο μοναχικός θάνατος

Έψαξα να βρω νούμερα για το πόσοι ηλικιωμένοι άνθρωποι πεθαίνουν μόνοι. Ελάχιστα στοιχεία είναι διαθέσιμα. Για παράδειγμα, ρεπορτάζ της εφημερίδας The Independent αναφέρει ότι σχεδόν 22.000 άνθρωποι πέθαναν μόνοι και απαρατήρητοι στο Ηνωμένο Βασίλειο μέσα στους πρώτους τρεις μήνες του 2024.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Η Ιαπωνία, μια χώρα που παρακολουθεί στενά το φαινόμενο λόγω του γηρασμένου πληθυσμού της, κατέγραψε το 2024 πάνω από 76.000 θανάτους ανθρώπων που πέθαναν μόνοι στο σπίτι τους. Οι περισσότεροι ήταν άνω των 65 ετών.

Εκεί, το φαινόμενο έχει και όνομα: kodokushi, που σημαίνει «ο μοναχικός θάνατος», το να πεθαίνει κάποιος χωρίς κανείς να τον φροντίζει και το σώμα του ανακαλύπτεται μετά από καιρό. Παρότι ο όρος ξεκίνησε από την Ιαπωνία, έχει εξαπλωθεί στην Ευρώπη και την Αμερική, αντικατοπτρίζοντας την πανδημία της μοναξιάς που αγγίζει όλο και περισσότερες κοινωνίες.

Ιστορίες πίσω από τους αριθμούς

Αν αναζητήσεις στα αγγλικά το «πέθανε μόνος στο σπίτι», θα βρεις δεκάδες ειδήσεις, ιστορίες ανθρώπων που κανείς δεν αναζήτησε για μέρες ή εβδομάδες. Και κάθε φορά, πίσω από την είδηση, υπάρχει μια σιωπηλή ερώτηση: πώς φτάσαμε ως κοινωνίες να αφήνουμε τους ανθρώπους μας να φεύγουν έτσι και ποιος είναι ο δικό μας ρόλος σε μια εποχή που η πανδημία της μοναξιάς διαρκώς εξαπλώνεται;

«Πάντα βλέπαμε ασθενείς που ήταν ουσιαστικά μόνοι τους όταν έφταναν στο τέλος της ζωής τους», είχε πει σε δημοσιογράφο ο Jairon Johnson, ιατρικός διευθυντής της υπηρεσίας ανακουφιστικής και παρηγορητικής φροντίδας στο Presbyterian Healthcare Services, το μεγαλύτερο σύστημα υγείας στο Νέο Μεξικό. «Αλλά δεν ήταν τόσο συχνό όσο είναι τώρα».

Για πολλούς ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων και των επαγγελματιών υγείας, η προοπτική αυτή γεννά ένα αίσθημα εγκατάλειψης. «Δεν μπορώ να φανταστώ πώς είναι, πέρα από μια θανατηφόρα ασθένεια, να σκέφτεσαι “πεθαίνω και δεν έχω κανέναν”», λέει η Sarah Cross, αναπληρώτρια καθηγήτρια παρηγορητικής ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Emory.

«KODOKUSHI» ΣΗΜΑΙΝΕΙ «Ο ΜΟΝΑΧΙΚΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ», ΤΟ ΝΑ ΠΕΘΑΙΝΕΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΧΩΡΙΣ ΚΑΝΕΙΣ ΝΑ ΤΟΝ ΦΡΟΝΤΙΖΕΙ ΚΑΙ ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΟΥ ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΕΤΑΙ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΚΑΙΡΟ.

Ο κόσμος που νοιάζεται

Κι όμως, υπάρχει και ένας άλλος κόσμος. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, «τρέχει» το πρόγραμμα «No One Dies Alone» (Κανείς δεν πεθαίνει μόνος), όπου εθελοντές κρατούν το χέρι ανθρώπων που βρίσκονται στις τελευταίες τους ώρες, όταν δεν υπάρχει κανείς άλλος.

Σε πολλές χώρες υπάρχουν «βοηθοί του θανάτου» (end-of-life doulas), επαγγελματίες που προσφέρουν συναισθηματική, πνευματική και πρακτική υποστήριξη σε όσους πλησιάζουν το τέλος της ζωής τους. Στην Ελλάδα, η ανακουφιστική και παρηγορητική φροντίδα προσφέρεται από ορισμένους φορείς, αλλά αν είσαι ηλικιωμένος και ζεις μόνος, δεν ξέρω πώς μπορείς να έχεις πρόσβαση.

Πάντως κι εμείς, καθένας στη γειτονιά του, μπορούμε να κάνουμε κάτι. Ο μοναχικός θάνατος δεν είναι μονόδρομος. Η γιατρός Shoshana Ungerleider, ιδρύτρια του οργανισμού End Well, λέει πως η φροντίδα δεν χρειάζεται πάντα μεγάλες δομές. Μπορεί να ξεκινήσει από κάτι απλό: να τηλεφωνήσει σε έναν ηλικιωμένο γείτονα, να στείλει ένα μήνυμα, να θυμηθεί να ρωτήσει: Πώς είσαι;