ΓΙΑΤΙ ΚΑΠΟΙΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΓΕΡΝΟΥΝ ΠΙΟ ΓΡΗΓΟΡΑ ΑΠΟ ΑΛΛΟΥΣ;

Μια μοναδική μακροχρόνια μελέτη, που παρακολουθεί 1.000 Νεοζηλανδούς από τη γέννησή τους μέχρι σήμερα, αποκαλύπτει πώς η βιολογία, το περιβάλλον και οι εμπειρίες ζωής διαμορφώνουν τον ρυθμό της γήρανσης.

Το 1972, μια ομάδα ερευνητών στο Dunedin (Ντανίντεν) της Νέας Ζηλανδίας έβαλε μπροστά ένα φιλόδοξο πρόγραμμα που θα άλλαζε τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την ανθρώπινη ανάπτυξη και τη γήρανση. Κατέγραψε όλα τα μωρά που γεννήθηκαν εκείνη τη χρονιά στην πόλη –περισσότερα από 1.000 βρέφη– και τα συμπεριέλαβε σε μία από τις πιο εκτενείς μελέτες μακροχρόνιας παρακολούθησης στον κόσμο.

Πάνω από 50 χρόνια μετά, η Μελέτη Υγείας και Ανάπτυξης του Dunedin (Dunedin Multidisciplinary Health and Development Study) συνεχίζει να φέρνει στο φως εντυπωσιακά και πρωτοποριακά ευρήματα γύρω από ένα ερώτημα που έχει βασανίσει (και βασανίζει ακόμα), λιγάκι ή πολύ, τους περισσότερους από εμάς: γιατί κάποιοι άνθρωποι γερνούν πιο γρήγορα από άλλους;

Σε αυτό και πολλά ακόμα κλήθηκε να απαντήσει η Δρ Terrie Moffitt, Καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Duke και Κοινωνικής Ανάπτυξης στο King’s College, κατά τη συμμετοχή της σε επεισόδιο του Speaking of Psychology, του podcast της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας. «Όλοι μου οι φίλοι μου έλεγαν “Μην πας στη Νέα Ζηλανδία, θα σε χάσουμε”», θυμάται η καθηγήτρια, που εν τέλει κατέληξε επικεφαλής της έρευνας για σχεδόν τέσσερις δεκαετίες.

«Ήταν μια υπέροχη μελέτη μακροχρόνιας παρακολούθησης και η ομάδα του Πανεπιστημίου του Otago με προσκάλεσε να συλλέξω ό,τι και όσα δεδομένα ήθελα». Βρέθηκε εκεί για να κατανοήσει καλύτερα την παραβατικότητα και τις ριψοκίνδυνες συμπεριφορές στους εφήβους. Καθώς οι συμμετέχοντες μεγάλωναν και άφηναν πίσω τους την εγκληματικότητα –έχοντας βρει καλή δουλειά και σύντροφο–, «έπρεπε να παρακολουθούμε στενά τι συνέβαινε με τους συμμετέχοντες και, σταδιακά, το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή τους γινόταν η γήρανση».

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Μετρώντας τη γήρανση σε κάθε σημείο του οργανισμού

Η σημαντικότερη ίσως συνεισφορά της μελέτης είναι το DunedinPACE, ένα επαναστατικό τεστ για τη μέτρηση της βιολογικής γήρανσης, εκείνης δηλαδή που συντελείται σε κυτταρικό επίπεδο. Ενώ όλοι οι συμμετέχοντες είχαν γεννηθεί τις χρονιές 1972-73 και είχαν την ίδια χρονολογική ηλικία, οι βιολογικές τους ηλικίες μπορεί να διέφεραν έως και κατά 10 ή και 15 χρόνια σε πολλές περιπτώσεις. Κάποιοι γερνούν γρήγορα σε σχέση με τους συνομηλίκους τους, ενώ άλλοι διατηρούν μια εκπληκτική νεανική ζωτικότητα.

Σύμφωνα με τη Δρ. Moffitt, η ομάδα οδηγήθηκε στη σημαντική ανακάλυψη μέσα από την παρακολούθηση 19 βιοδεικτών σε διάφορα οργανικά συστήματα (καρδιά, πνεύμονες, νεφροί, ανοσοποιητικό σύστημα, στοματική υγεία κ.ά.) για πάνω από 20 χρόνια. Με την καταγραφή των δεικτών στις ηλικίες 26, 32, 38 και 45, οι ερευνητές δημιούργησαν μια διαχρονική εικόνα του τρόπου που αλλάζει συν τω χρόνω η βιολογία κάθε ατόμου. Αυτό είναι το βασικό πλεονέκτημα του DunedinPACE.

«Οι μετρήσεις του είναι διαχρονικές. Ακολουθεί κυριολεκτικά βήμα-βήμα την αλλαγή που συντελείται μέσα στον χρόνο». Το τεστ μπορεί να καθορίσει τον ρυθμό γήρανσης ενός ατόμου μέσα από ένα απλό αιματολογικό τεστ, αναλύοντας τα μοτίβα μεθυλίωσης του DNA, ούτως ειπείν επιγενετικά σημάδια που αλλάζουν με την ηλικία.

Τα ψυχοκοινωνικά «γκάζια» στη γήρανση

Η έρευνα Dunedin δείχνει ότι η γήρανση δεν εξελίσσεται με τον ίδιο τρόπο σε όλα τα οργανικά συστήματα. Για να αποτυπώνει μια μέτρηση τη γνήσια διαδικασία γήρανσης και όχι μια παροδική ασθένεια, οι αυξημένοι βιοδείκτες πρέπει να εμφανίζονται συστηματικά σε διαφορετικά σημεία του σώματος και να επιμένουν με την πάροδο του χρόνου. «Αν καταγράψεις αυξημένους βιοδείκτες μόνο σε μία χρονική στιγμή, χωρίς να είναι υψηλότεροι νωρίτερα και χαμηλότεροι αργότερα, τότε δεν μιλάμε για μια πορεία γήρανσης», εξηγεί η Δρ Moffitt.

Η γήρανση μοιάζει με «φαινόμενο χιονοστιβάδας», που επιταχύνεται σταδιακά όσο περνούν οι δεκαετίες. Ο ρυθμός της προκύπτει ως μια δυναμική πορεία, επηρεασμένη τόσο από τη φυσιολογική φθορά όσο και από οξέα επεισόδια στρες. Σύμφωνα με τη μελέτη Dunedin και συναφείς έρευνες, ενώ η γενετική συμβάλλει αναμφίβολα, οι κοινωνικοί στρεσογόνοι παράγοντες αφήνουν μόνιμο και βαθύ αποτύπωμα στον οργανισμό.

Σημαντικά γεγονότα της ζωής, όπως ένα σοβαρό ατύχημα ή η απώλεια συντρόφου, μπορούν να τον «σοκάρουν» και να επιταχύνουν τη διαδικασία. Ως γκάζι θα λειτουργήσει το κάπνισμα, όπως και το βίωμα του ρατσισμού. Οι άνθρωποι των οποίων οι οικογένειες βίωσαν φτώχεια κατά την περίοδο της Μεγάλης Ύφεσης εμφάνισαν ταχύτερη γήρανση δεκαετίες αργότερα.

Οι αντιξοότητες στα παιδικά χρόνια φαίνεται πως έχουν ισχυρό αντίκτυπο, με συνέπειες που διαρκούν έως και τη μέση ηλικία. Το εύρημα, σχολιάζει η καθηγήτρια, αναδεικνύει τη σημασία των πρώιμων εμπειριών στη διαμόρφωση της μελλοντικής υγείας και δίνει πολύτιμα στοιχεία για τον σχεδιασμό προληπτικών παρεμβάσεων.

ΕΝΑ ΣΟΒΑΡΟ ΑΤΥΧΗΜΑ, Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΣΥΝΤΡΟΦΟΥ, ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΒΙΩΜΑ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ «ΣΟΚΑΡΟΥΝ» ΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΚΑΙ ΕΠΙΤΑΧΥΝΟΥΝ ΤΗ ΓΗΡΑΝΣΗ.

Απλές αλλαγές κάνουν τη διαφορά

Σήμερα, περισσότερες από 160 επιστημονικές δημοσιεύσεις που βασίστηκαν στο εργαλείο DunedinPACE ανέδειξαν σειρά από παρεμβάσεις και αλλαγές στον τρόπο ζωής που μπορούν να επιβραδύνουν τη βιολογική γήρανση.

Η άσκηση, η απώλεια βάρους και η διαχείριση του ύπνου φαίνεται να εξασφαλίζουν θετικά αποτελέσματα. Μια μελέτη έδειξε ότι οι συμμετέχοντες που περιόρισαν την ημερήσια πρόσληψη θερμίδων σε λιγότερες από 1.800 για δύο χρόνια, κατέβασαν ταχύτητες στον ρυθμό γήρανσης.

Ένα ζωντανό εργαστήριο

Πέρα από τη διάρκειά της, η μελέτη Dunedin αποτελεί ξεχωριστή αξία και για το βάθος της. Σε κάθε αξιολόγηση, οι συμμετέχοντες περνούν οκτώ ώρες στην κλινική, όπου υποβάλλονται σε εκτεταμένους ιατρικούς και ψυχολογικούς ελέγχους, ενώ την επομένη θα επιστρέψουν για νευροαπεικονιστικές εξετάσεις. Κάπως έτσι δημιουργείται μια μοναδική βάση δεδομένων, βασισμένη σε σχέσεις εμπιστοσύνης που έχτισαν επί δεκαετίες οι ερευνητές με τους συμμετέχοντες.

Οι περισσότεροι κατανοούν ότι συμβάλλουν σε μια «μελέτη της φυσικής ανάπτυξης». Σπάνια λαμβάνουν feedback για τα προσωπικά τους αποτελέσματα και ξέρουν πως πρόκειται για μια συνειδητή θυσία για το καλό της επιστήμης. «Οι άνθρωποι εκεί είναι πολύ περήφανοι γι’ αυτό, περήφανοι που αποτελούν μέρος της μελέτης, και λένε ότι είναι “ανώνυμοι” διάσημοι, γιατί όλα αυτά τα χρόνια έχουμε διαφυλάξει την ανωνυμία τους και δεν αποκαλύπτουμε ποτέ ούτε ποιοι συμμετέχουν», σχολιάζει η Δρ Moffitt.

Καθώς η ομάδα εισέρχεται στη μέση ηλικία, οι ερευνητές ανακατευθύνουν την έρευνα προς άλλα μονοπάτια, χαρακτηριστικά των νέων σταδίων ζωής, όπως η διερεύνηση της απάθειας ως πρώιμου δείκτη γνωστικής έκπτωσης, οι επιπτώσεις της εμμηνόπαυσης και η μετάβαση προς τη συνταξιοδότηση. Παράλληλα, εξετάζουν κατά πόσο τα ευρήματα μπορούν να εφαρμοστούν σε διαφορετικούς πληθυσμούς, δοκιμάζοντας το DunedinPACE σε διάφορες εθνοτικές ομάδες και χώρες.

Ένας χάρτης για το γήρας

Η μελέτη του Dunedin είναι μια μαρτυρία για τη δύναμη και υπομονή της επιστήμης, όπως φανερώνεται μέσα από μια μεγάλη ομάδα ερευνητών που ακολούθησαν 1.000 ζωές από τη γέννησή τους, για να δημιουργήσουν έναν «χάρτη» που θα μας επιτρέψει να κατανοήσουμε το γήρας και πώς μπορούμε να απαλλαγούμε, κατά το μέγιστο δυνατό, από τα αναπόφευκτα βάρη του.