ΓΙΑΤΙ ΜΕΡΙΚΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΔΥΣΚΟΛΕΥΟΝΤΑΙ ΝΑ ΔΟΥΝ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ

Από την κοινωνία και την πολιτική μέχρι και τις προσωπικές μας σχέσεις, συχνά αναδύεται το ερώτημα: Γιατί ορισμένοι άνθρωποι δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν την αλήθεια;

Η αλήθεια είναι ένα από τα πιο πολυσυζητημένα θέματα, έχοντας απασχολήσει τη Φιλοσοφία, την ψυχανάλυση αλλά και την καθημερινότητα των ανθρώπων. Προσπαθώντας να προσεγγίσουμε τη συγκεκριμένη έννοια, θα λέγαμε ότι αναφερόμαστε στο αν είναι υπαρκτή μια κατάσταση ή πραγματικό ένα γεγονός. Η πεποίθηση ότι η αλήθεια είναι μία, χρησιμοποιείται σαν κοινός κώδικας και φαίνεται να συνοψίζει την αξία της και δικαιολογεί την επιθυμία για την ατέρμονη αναζήτησή της.

Κι ενώ όλοι ασπαζόμαστε την ιδέα ότι τα γεγονότα «μιλάνε από μόνα τους», εντούτοις στις σχέσεις, στην εργασία, στην πολιτική –εκεί σίγουρα– βλέπουμε ανθρώπους που επιμένουν σε μια δική τους εκδοχή της πραγματικότητας, ακόμα κι αν τα στοιχεία δείχνουν το αντίθετο. Τι συμβαίνει λοιπόν όταν κάποιος αδυνατεί να αντιληφθεί την αλήθεια;

Πότε αναπτύσσεται η αντίληψη;

Όπως εξηγεί η Δρ. Mary Ann Little, κλινική ψυχολόγος με εμπειρία σαράντα χρόνων, δεν γεννιόμαστε έχοντας ακρίβεια στην αντίληψή μας για τα γεγονότα. Χρησιμοποιεί τα εξής παραδείγματα:

• Έστω ότι ένα παιδί χάνει το μολύβι του και πιστεύει ότι κάποιος του το πήρε από το θρανίο. Αν το μολύβι έπεσε κάτω και απλώς δεν το βλέπει, η αντίληψη του παιδιού είναι λάθος.
• Έστω ότι ένα παιδί ακούει τον σκύλο του να γαυγίζει στον κήπο και να πιστεύει ότι κάποιος παραμονεύει. Η αντίληψή του είναι σωστή, γιατί όντως ο σκύλος γαβγίζει, αλλά η ερμηνεία μπορεί να είναι λάθος, αν π.χ. ο σκύλος είδε απλώς ένα άλλο ζώο.

Η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε και να ερμηνεύουμε τα γεγονότα αναπτύσσεται με τον καιρό και σύμφωνα με τις εμπειρίες που αποκτούμε. Ωστόσο, η ειδικός επισημαίνει ότι η κακοποίηση, η προβληματική ανατροφή και κάθε είδους τραύμα, μπορούν να διαταράξουν την ανάπτυξη της αντιληπτικής μας ικανότητας.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Τι μας εμποδίζει να δούμε την αλήθεια;

Συχνά, η λανθασμένη αντίληψη δεν είναι απλώς θέμα λογικής, αλλά βαθύτερων συναισθηματικών αναγκών που διαρθρώνουν τελικά την προσωπικότητά μας. Οι άνθρωποι που δυσκολεύονται να κοιτάξουν την αλήθεια κατάματα παρουσιάζουν συχνά τα εξής περιοριστικά χαρακτηριστικά, σύμφωνα με τη Δρ. Little:

– Συναισθηματική εξάρτηση

Η ειδικός εξηγεί ότι η συναισθηματική εξάρτηση δεν εκφράζεται αποκλειστικά με την επιθυμία για αποδοχή, αλλά αναφέρεται σε κάθε είδους ανικανοποίητη εσωτερική ανάγκη που μπορεί να επηρεάσει την αντίληψη. Στην περίπτωση αυτή, η ανάγκη γίνεται παγίδα που διαστρεβλώνει την πραγματικότητα και έχει επιπτώσεις στην αντικειμενική κρίση του ατόμου.

Αναφέρει π.χ. μια ασθενή της η οποία περιέγραφε αρχικά με μεγάλη επιείκεια τα ελαττώματα της μητέρας της, ενώ χρειάστηκε πολλές συνεδρίες για να αντιληφθεί τελικά πόσο άσχημα επηρέαζαν την ψυχολογία της.

Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟ ΘΕΜΑ ΛΟΓΙΚΗΣ, ΕΙΝΑΙ ΣΙΓΟΥΡΑ ΚΑΙ ΘΕΜΑ ΑΝΤΟΧΗΣ.

– Κακή αυτοαντίληψη

Ένας άνθρωπος με παραμορφωμένη ή υπερβολικά θετική εικόνα για τον εαυτό του ερμηνεύει τα γεγονότα έτσι, ώστε αυτά να επιβεβαιώνουν την άποψή του. Οποιαδήποτε άλλη εκδοχή ή διαφωνία, αποτελεί απειλή. Η Δρ. Little αναφέρεται στην περίπτωση ενός όμορφου και έξυπνου νέου, πλην όμως «ξερόλα», που θέλοντας να είναι το επίκεντρο δεν κατάφερνε να αναγνωρίζει τις αντικειμενικές δεξιότητες των συμφοιτητών του.

– Ανάγκη για επιβεβαίωση

Η διαρκής επιθυμία μας να αρέσουμε στους άλλους επηρεάζει σοβαρά τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την αλήθεια. Η ανάγκη για επιβεβαίωση μας κάνει συχνά να υιοθετούμε τις απόψεις ανθρώπων που θαυμάζουμε, αντί να αναζητούμε και να εκφράζουμε τη δική μας άποψη για τα πράγματα, από φόβο μήπως οι υπόλοιποι διαφωνούν με όσα πιστεύουμε.

Η αλήθεια είναι ενοχλητική

Ο Γάλλος ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Jacques Lacan (1901–1981) έχει γράψει ότι η αλήθεια είναι ενοχλητική και ότι οι άνθρωποι δεν καταφέρνουμε να τη συνηθίσουμε. Συνηθίζουμε την πραγματικότητα, αλλά απωθούμε την αλήθεια. Δεν είμαστε σε θέση να αναλύσουμε σε βάθος τον τρόπο που ερμηνεύει ο Lacan την έννοια της αλήθειας, ωστόσο κατά τον ίδιο φαίνεται ότι οι άνθρωποι είμαστε ικανοί να ζούμε μέσα στην υλική καθημερινότητα (το Πραγματικό), ενώ η αλήθεια για τον εαυτό μας και τις επιθυμίες μας είναι κάτι που δυσκολευόμαστε να αντέξουμε και συχνά το απωθούμε.

Όμως, η αλήθεια –που κατά τον Lacan δεν είναι τίποτα άλλο παρά οι βαθιές μας επιθυμίες– όσο κι αν την αγνοούμε πάντα θα βρίσκει τρόπο να εκφραστεί σωματικά, π.χ. με τα όνειρα, με το άγχος και άλλες απρόσμενες αντιδράσεις.

Ποιοι άνθρωποι μπορούν να δουν την αλήθεια;

Η Δρ. Little αναφέρει ότι οι άνθρωποι που αντιλαμβάνονται με ακρίβεια τα γεγονότα διαθέτουν συναισθηματική δύναμη και ισορροπία, και δεν χρειάζεται να διαστρεβλώσουν την πραγματικότητα για να προστατεύσουν την εικόνα τους. Εμφανίζουν συνήθως τα εξής χαρακτηριστικά:

• Είναι ευέλικτοι. Χρησιμοποιούν την έρευνα για να κατανοήσουν τα γεγονότα, στηρίζονται σε πληροφορίες και συνεργάζονται μεταξύ τους για να καταλήξουν σε κάποιο συμπέρασμα.
• Δίνουν σημασία στη λεπτομέρεια. Αποφεύγουν τις γενικεύσεις και τα βιαστικά συμπεράσματα, και προσπαθούν να εξετάζουν τα πράγματα χωρίς προκαταλήψεις.
• Είναι ρυθμισμένοι συναισθηματικά. Ακόμα κι αν βρεθούν σε καταστάσεις πιεστικές, δεν επιτρέπουν στα συναισθήματά τους να επηρεάσουν την κρίση τους.

Η αλήθεια δεν είναι μόνο θέμα λογικής. Είναι σίγουρα και θέμα αντοχής. Η ικανότητά μας να προσπαθούμε να τη δούμε και να την αντέξουμε, δεν είναι μόνο ένα θεωρητικό προτέρημα του χαρακτήρα μας, αλλά μια πράξη θάρρους που διευκολύνει τις ανθρώπινες σχέσεις και επιφέρει ηρεμία στην καθημερινότητά μας.