ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΣΚΕΨΗΣ ΠΟΥ ΣΕ ΚΑΝΕΙ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟ ΣΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Η υπαρξιακή ευγνωμοσύνη γεννιέται μέσα στον φόβο και την επίγνωση ότι τίποτα δεν είναι δεδομένο, τίποτα δεν διαρκεί για πάντα. Έρευνα με επιζώντες καρκίνου δείχνει ότι αυτή η ψυχολογική σκέψη τούς βοηθά να διαχειριστούν το τραύμα της ασθένειας και να γίνουν πιο ανθεκτικοί απέναντι στις δυσκολίες.  

Όταν ακούς για ύπαρξη και υπαρξιακά, σκέφτεσαι μάλλον εκείνες τις ανησυχίες για το νόημα της ζωής και ποια είναι η θέση σου στον κόσμο. Σε περίπτωση που περνάς τέτοια φάση, ξέρεις από πρώτο χέρι πως ούτε ευχάριστη τη λες ούτε και λαχείο. Ωστόσο, αν κάνεις μια προσπάθεια να αλλάξεις λίγο την οπτική σου, να αγκαλιάσεις την ευαλωτότητά σου και την ευθραυστότητα του κόσμου, μπορεί να γεννηθεί κάτι απροσδόκητα όμορφο και θεραπευτικό· η υπαρξιακή ευγνωμοσύνη.

Όλοι γνωρίζουμε λίγο-πολύ την έννοια της ευγνωμοσύνης και τις διάφορες εκφάνσεις της: η ευγνωμοσύνη προς όσους έχεις την ευτυχία να είναι στη ζωή σου, τα ημερολόγια ευγνωμοσύνης για ό,τι θετικό συνέβη στην ημέρα, η ευγνωμοσύνη για την τύχη που μεγάλωσες χωρίς να μάθεις τη φτώχεια ή που γεννήθηκες σε μια δημοκρατία, και πολλές ακόμα περιστάσεις για τις οποίες νιώθεις ευγνώμων. Η υπαρξιακή ευγνωμοσύνη, λοιπόν, πάει πιο βαθιά. Αποτελεί «μια ενισχυμένη αίσθηση εκτίμησης της ζωής που αναδύεται μέσα από τον πόνο και την επίγνωση της παροδικότητας».

Την υπαρξιακή ευγνωμοσύνη και τον παραπάνω ορισμό τα συνάντησα πρώτη φορά σε έρευνα που φιλοξενεί το τελευταίο τεύχους του περιοδικού της Ελληνικής Ψυχολογικής Εταιρείας Ψυχολογία. Η μελέτη εξέτασε τον ρόλο της υπαρξιακής ευγνωμοσύνης σε σχέση με την πνευματικότητα και τη μετατραυματική ανάπτυξη σε 118 άνδρες και γυναίκες από την Ινδία που επέζησαν από καρκίνο, τουλάχιστον έξι μήνες μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας. (Κάπου εδώ μαζεύτηκαν πολλά, οπότε ας δούμε τι σημαίνουν).

Η υπαρξιακή ευγνωμοσύνη είναι μια ενισχυμένη αίσθηση εκτίμησης της ζωής που αναδύεται μέσα από τον πόνο και την επίγνωση της παροδικότητας. Pexels Anastasiia Chaikovska

Η μετατραυματική ανάπτυξη και η πνευματικότητα

Ο καρκίνος αποτελεί τραυματική εμπειρία με βαθιές σωματικές, συναισθηματικές και ψυχολογικές συνέπειες, με πολλούς ασθενείς να εκδηλώνουν αντιδράσεις παρόμοιες με της διαταραχής μετατραυματικού στρες. Είναι ένα γεγονός που μπορεί να ταλαιπωρήσει ή και να διαλύσει το άτομο με τα αρνητικά επακόλουθά του, όπως το μακροχρόνιο στρες.

Το τραύμα, εντούτοις, είναι ένα νόμισμα με δυο μεριές: η μία σε γονατίζει και η άλλη σε βοηθά να ξανασταθείς στα πόδια σου. Η μετατραυματική ανάπτυξη περιγράφει αυτή την παραδοξότητα, πώς, δηλαδή, το άτομο καταφέρνει μέσα από τη διαχείριση της τραυματικής εμπειρίας να πετύχει θετικές αλλαγές ως απόκριση στις αντίξοες συνθήκες και:

• να εκτιμήσει περισσότερο τη ζωή,
• να δημιουργήσει πιο ουσιαστικές σχέσεις με τους ανθρώπους,
• να ανακαλύψει νέες δυνατότητες και κρυφές ικανότητες,
• να γίνει πιο ανθεκτικό,
• να προσεγγίσει με νέα ματιά την πνευματικότητα.

H πνευματικότητα χαρίζει στους καρκινοπαθείς ενισχυμένη αίσθηση σκοπού και ανθεκτικότητας.

Τα δύο τελευταία είναι αλληλένδετα. Η ανθεκτικότητα απέναντι στις δυσκολίες θεωρείται απαραίτητο ψυχολογικό εργαλείο στην αντιμετώπιση του καρκίνου. Η πνευματικότητα, ως αναζήτηση νοήματος, σκοπού και σύνδεσης με κάτι υπερβατικό, αναγνωρίζεται ως βασικό στοιχείο στη διαχείριση σοβαρών ασθενειών. Μελέτες σε ογκολογικούς ασθενείς προχωρημένου σταδίου τη συνδέουν με:

• καλύτερη συναισθηματική, κοινωνική και σωματική λειτουργικότητα,
• ενισχυμένη αίσθηση σκοπού και ανθεκτικότητας, καθώς και
• πιο αποτελεσματική ψυχολογική προσαρμογή στις υπαρξιακές προκλήσεις.

Για παράδειγμα, έρευνες σε χώρες με ισχυρή θρησκευτική παράδοση, όπως η Λατινική Αμερική, έχουν συμπεράνει πως η θρησκευτικότητα σχετίζεται με καλύτερη συμμόρφωση στη θεραπεία, συναισθηματική σταθερότητα και ελπίδα.

Η υπεροχή της υπαρξιακής ευγνωμοσύνης

Παρότι η Ινδία είναι μια χώρα με βαθιές ρίζες στην πνευματικότητα και τη θρησκευτικότητα, τα ευρήματα αμφισβητούν τη βαρύτητά τους. Η μελέτη έδειξε ότι η υπαρξιακή ευγνωμοσύνη είναι ο διαμεσολαβητής στη σχέση των πνευματικών πεποιθήσεων με τη μετατραυματική ανάπτυξη, ενώ η αξία της πνευματικότητας σχεδόν εκμηδενιζόταν μετά τη συνεκτίμηση της υπαρξιακής ευγνωμοσύνης.

Η υπαρξιακή ευγνωμοσύνη μπορεί να μετασχηματίσει την επίγνωση της θνητότητας. iStock

Για την ερευνητική ομάδα, μια πιθανή εξήγηση για την υπεροχή της υπαρξιακής ευγνωμοσύνης είναι ότι μπορεί να μετασχηματίσει την επίγνωση της θνητότητας. Αν και η πνευματικότητα προσφέρει νόημα, σκοπό και μια αίσθηση σύνδεσης με το υπερβατικό, είναι η υπαρξιακή ευγνωμοσύνη που επιτρέπει στο άτομο να σταθεί με ειλικρίνεια απέναντι στο τέλος του και, μέσα από αυτή την αντιπαράθεση, να αναγνωρίσει την ομορφιά και την αξία που κρύβεται στην ανθρώπινη ευθραυστότητα.

Μπορείς να ευγνωμονείς που είσαι καταδικασμένος να εξαφανιστείς;

Η μετάβαση από το «γιατί σε μένα;» στο «ευχαριστώ που υπάρχω» δεν είναι εύκολη, δικαιολογημένα. Ο Ιάπωνας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Θρησκείας, Yujin Nagasawa, εντοπίζει μια εγγενή αντίφαση στην υπαρξιακή ευγνωμοσύνη. Η ζωή μας στηρίζεται σε ένα βιολογικό σύστημα που εμπεριέχει τεράστιο πόνο· τον αγώνα για επιβίωση, τη σύγκρουση και τη φθορά που χαρακτήρισαν την εξελικτική ιστορία, τις απώλειες που έχουμε βιώσει έως την αναπόφευκτη κοινή μας πορεία προς τη φθορά και το τέλος. Πώς μπορούμε πραγματικά να νιώθουμε ευγνωμοσύνη για μια ύπαρξη που χτίστηκε σε τέτοια θεμέλια;

Οι άνθρωποι, γράφει, είμαστε καταδικασμένοι να ζούμε σε μια γνωστική ασυμφωνία, δηλαδή να έχουμε αντιλήψεις και αξίες αντικρουόμενες και ασυμβίβαστες. Για τον λόγο αυτό η υπαρξιακή ευγνωμοσύνη δεν είναι μια αφελώς αισιόδοξη στάση που παραβλέπει τον πόνο, παρά μια ώριμη αναγνώριση ότι στη ζωή υπάρχει η ομορφιά και η οδύνη, η προσωπική ανάπτυξη και η απώλεια, η σύνδεση και ο αποχωρισμός. Ακριβώς όπως ένα κέρμα έχει δύο όψεις.