ΜΕΓΑΛΩΝΕΙΣ ΠΑΙΔΙ ΜΕ ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ Ή ΜΕ ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΜΟ;

Τι σημαίνει να μεγαλώνεις ένα παιδί με αυτοπεποίθηση και όχι με ναρκισσιστικές τάσεις; Το OW παρουσιάζει αποκλειστικά ένα απόσπασμα από το βιβλίο «Το Άγγιγμα του Νάρκισσου», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.

«Μπορεί να είναι ο σύντροφός σας. Ο φίλος που ζητά τα πάντα αλλά δίνει ελάχιστα. Ο γονιός που δεν βλέπει. Ή το παιδί που απαιτεί χωρίς να αντέχει τα όρια». Αυτές οι φράσεις στο οπισθόφυλλο του βιβλίου «Το Άγγιγμα του Νάρκισσου», της ψυχολόγου–παιδοψυχολόγου Άσπα Πασπάλη, σκιαγραφούν με αδρές γραμμές ορισμένες περιπτώσεις ατόμων με ναρκισσιστικό ψυχισμό – όχι ως ψυχιατρική διάγνωση, αλλά ως έναν τρόπο επιβίωσης μέσα σε ένα περιβάλλον στερημένο από συναισθηματική τροφή.

Στις σχέσεις μας ως ενήλικες, θα μπορούσαμε θεωρητικά να κρατάμε αποστάσεις από τέτοιες συμπεριφορές. Τι γίνεται όμως όταν τις καλλιεργούμε –χωρίς να το καταλαβαίνουμε– ως γονείς στα παιδιά μας; Γιατί, ενώ έχουμε κάθε καλή πρόθεση να χτίσουμε την αυτοπεποίθησή τους, άθελά μας όχι απλώς την υπονομεύουμε, αλλά θέτουμε τις βάσεις να γίνουν νάρκισσοι;

Σε αυτό το σκοτεινό και ταυτόχρονα ευάλωτο μονοπάτι μάς ξεναγεί –μεταξύ άλλων– η συγγραφέας. Μάλιστα, το βιβλίο της γεννήθηκε μέσα από χρόνια θεραπευτικής εμπειρίας και αληθινές ιστορίες ανθρώπων που πάλεψαν με την ανάγκη για αποδοχή, ορατότητα και συναισθηματική ασφάλεια. Με την άδεια των Εκδόσεων Διόπτρα, το OW παρουσιάζει αποκλειστικά ένα κεφάλαιο του βιβλίου, αφιερωμένο στη λεπτή γραμμή που χωρίζει την υγιή αυτοπεποίθηση από τη ναρκισσιστική αλαζονεία.

Αληθινή αυτοπεποίθηση ή ναρκισσιστική αλαζονεία;

Πολλοί γονείς θεωρούν ότι το καλύτερο που μπορούν να προσφέρουν στα παιδιά τους είναι ο συνεχής έπαινος.

Ένα «μπράβο» για κάθε μικρό επίτευγμα φαίνεται να είναι το κλειδί για να μεγαλώσει ένα παιδί με σιγουριά. Η αληθινή αυτοπεποίθηση, όμως, δεν γεννιέται από τα χειροκροτήματα. Βρίσκεται σε κάτι πιο αθόρυβο και πιο βαθύ: στη σιγουριά που έχει το παιδί ότι αξίζει ακόμη κι όταν κανείς δεν το χειροκροτεί. Εδώ κρύβεται μια παγίδα. Η αληθινή αυτοπεποίθηση συχνά μπερδεύεται με τη ναρκισσιστική αλαζονεία. Πρόκειται για μια εύθραυστη μάσκα που μοιάζει με δύναμη, αλλά πίσω της κρύβει την αγωνία ενός παιδιού που φοβάται ότι δεν είναι αρκετό. Το παιδί που νιώθει την ανάγκη να φαίνεται συνεχώς καλύτερο, πιο δυνατό ή ανώτερο, δεν το κάνει επειδή το πιστεύει βαθιά· το κάνει γιατί φοβάται πως, αν δεν εντυπωσιάσει, δεν θα αγαπηθεί, δεν θα έχει σημασία.

Στόχος δεν είναι να μεγαλώσετε παιδιά που εντυπωσιάζουν τους γύρω τους, αλλά παιδιά που νιώθουν σιγουριά, ασφάλεια και αγάπη, ακόμη κι όταν δεν χρειάζεται να αποδείξουν τίποτα σε κανέναν.

Η διαφορά ανάμεσα στην αληθινή αυτοπεποίθηση και τη ναρκισσιστική αλαζονεία

Ένα παιδί που φαίνεται γεμάτο σιγουριά δεν σημαίνει πάντα ότι έχει αυτοπεποίθηση. Μπορεί να δείχνει δυναμικό, να μιλάει με αυτοπεποίθηση ή να θέλει να ξεχωρίζει, αλλά αυτό από μόνο του δεν λέει την αλήθεια. Η ουσία κρύβεται στο πώς αντιδρά όταν τα πράγματα δεν πάνε όπως θέλει.

Η αληθινή αυτοπεποίθηση φαίνεται στις μικρές στιγμές της καθημερινότητας. Ένα παιδί με αυτοπεποίθηση:

• μπορεί να χάσει σε ένα παιχνίδι και να συγχαρεί τον φίλο του χωρίς να θυμώσει,
• ξαναπροσπαθεί όταν αποτυγχάνει, βλέποντας την αποτυχία ως ευκαιρία για μάθηση,
• ζητά βοήθεια όταν δυσκολεύεται, χωρίς να νιώθει ότι χάνει την αξία του.

Αντίθετα, η ναρκισσιστική αλαζονεία έχει άλλο πρόσωπο. Ένα παιδί με αυτή τη στάση:

• μπορεί να πει ψέματα για να κρύψει ότι δεν πήγε τόσο καλά,
• προσπαθεί να μειώσει τους άλλους για να νιώσει καλύτερο,
• δυσκολεύεται να δεχτεί ότι κάποιος άλλος μπορεί να είναι εξίσου ικανός ή και ικανότερος.

Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ ΔΕΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΤΑΙ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΕ ΜΕΓΑΛΑ ΛΟΓΙΑ, ΑΛΛΑ ΜΕ ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ.

Η διαφορά είναι ουσιαστική:

• Το παιδί με αυτοπεποίθηση ξέρει ότι η αξία του δεν χάνεται όταν αποτυγχάνει.
• Το παιδί με ναρκισσιστική αλαζονεία ζει με τον φόβο μήπως χάσει την εικόνα του και κάνει τα πάντα για να τη διατηρήσει.

Σκηνή: Μετά από ένα διαγώνισμα μαθηματικών

Παιδί με θετική εικόνα εαυτού: «Έκανα λάθη και πήρα 7. Ήταν δύσκολο το τεστ».

Ο γονιός: «Είδες ποια λάθη έκανες; Θέλεις να τα δούμε μαζί;»

«Ναι, θέλω να καταλάβω πώς να λύνω καλύτερα τις εξισώσεις. Την επόμενη φορά θα τα πάω καλύτερα».

Παιδί με ναρκισσιστική αλαζονεία: «Η δασκάλα δεν ξέρει να βαθμολογεί! Εγώ τα έγραψα σωστά, απλώς μου έβαλε 7 γιατί με έχει βάλει στο μάτι».

Ο γονιός: «Ακούγεται ότι νιώθεις αδικημένος. θέλεις να μιλήσουμε για το τι ακριβώς σου φάνηκε άδικο;»

Το παιδί συνεχίζει να κατηγορεί, χωρίς να αντέχει να δει τα λάθη του, γιατί μέσα του φοβάται πως, αν δεν είναι άριστο, δεν έχει αξία.

Ο ρόλος του επαίνου

Η σχέση μας με τον έπαινο αποκαλύπτει πολλά για το πώς αντιλαμβανόμαστε την αξία του παιδιού. Στις περισσότερες οικογένειες ο έπαινος δίνεται απλόχερα, με τη σκέψη ότι ενισχύει την αυτοπεποίθηση. Όμως, όπως δείχνει η έρευνα, μπορεί να ενισχύσει την εσωτερική δύναμη, αλλά μπορεί και να καλλιεργήσει μια εύθραυστη αλαζονεία.

Ο έπαινος είναι σχεδόν αυτόματη αντίδραση. Ένα παιδί φτιάχνει μια ζωγραφιά και αμέσως ακούει «είναι το πιο όμορφο δέντρο!», «είσαι πραγματικός καλλιτέχνης!». Η πρόθεση είναι καλή: οι γονείς θέλουν να δείξουν ενθάρρυνση και αγάπη. Όμως η έρευνα δείχνει ότι αυτός ο τρόπος δεν χτίζει πάντα την αυτοπεποίθηση που νομίζουμε.

H Άσπα Πασπάλη, MSc, BSc, ICAP, Ψυχολόγος–Παιδοψυχολόγος, Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεύτρια και Επιστημονική Διευθύντρια του ΔΙΚΕΨΥ.

Η Κάρολ Ντουέκ, μαζί με την Κλόντια Μιούλερ, απέδειξαν μέσα από γνωστή τους μελέτη ότι το «είσαι έξυπνος» και το «μπράβο για την προσπάθειά σου» δεν έχουν την ίδια επίδραση. Τα παιδιά που άκουγαν ότι είναι «έξυπνα» άρχισαν να φοβούνται την αποτυχία. Έκαναν πιο προσεκτικές επιλογές, διάλεγαν εύκολα καθήκοντα για να μην εκτεθούν και απέφυγαν τις προκλήσεις. Αντίθετα, τα παιδιά που άκουγαν ότι «προσπάθησαν», ότι «επέμειναν», αντιμετώπισαν τις δυσκολίες με θάρρος. Έδειξαν ανθεκτικότητα, δοκίμασαν νέους τρόπους και άντεξαν την αποτυχία χωρίς να χάσουν την αξία τους.

Αυτό που φαίνεται σαν λεπτή διαφορά στις λέξεις, στην πραγματικότητα είναι βαθιά κατεύθυνση για το πώς το παιδί θα αντιλαμβάνεται τον εαυτό του.

• Ο έπαινος που εστιάζει στο «ποιος είσαι» δημιουργεί μια εικόνα που το παιδί φοβάται να χάσει: «Αν δεν τα καταφέρω, δεν θα είμαι πια έξυπνος».
• Ο έπαινος που εστιάζει στο «τι έκανες» δείχνει στο παιδί ότι η αξία του δεν εξαρτάται από το αποτέλεσμα, αλλά από τη διαδικασία, τον κόπο και την επιμονή του.

Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι η αληθινή αυτοπεποίθηση δεν καλλιεργείται με μεγάλα λόγια, αλλά με προσεκτική παρουσία. Όταν το παιδί ζωγραφίζει, η παρατήρηση «βλέπω ότι χρησιμοποίησες πολύ μπλε» έχει μεγαλύτερη αξία από το «είσαι σπουδαίος καλλιτέχνης». Η πρώτη φράση δείχνει ότι ο γονιός βλέπει πραγματικά το παιδί και το έργο του. Η δεύτερη το φυλακίζει σε μια ταυτότητα που πρέπει συνεχώς να αποδεικνύει.

Και εδώ ακριβώς φαίνεται η λεπτή γραμμή που συνδέει την αληθινή αυτοπεποίθηση με τη ναρκισσιστική αλαζονεία.

• Η αυτοπεποίθηση μεγαλώνει όταν το παιδί καταλαβαίνει ότι αξίζει για αυτό που είναι και για την προσπάθειά του, ακόμη κι όταν αποτυγχάνει.
• Η αλαζονεία γεννιέται όταν το παιδί μαθαίνει ότι αξίζει μόνο όταν εντυπωσιάζει.

Ο έπαινος λοιπόν δεν είναι ουδέτερος. Μπορεί να στηρίξει το παιδί να σταθεί γερά στα πόδια του ή να το οδηγήσει σε μια εύθραυστη αυτοεικόνα, γεμάτη άγχος και φόβο απώλειας της αξίας.

Όταν ο έπαινος οδηγεί στο ψέμα

Μπορεί να φαίνεται απίστευτο ότι μια τόσο απλή φράση όπως το «είσαι έξυπνος» μπορεί να οδηγήσει ένα παιδί στο ψέμα. Κι όμως, αυτό έδειξε η έρευνα της Κάρολ Ντουέκ και της Κλόντια Μιούλερ.

Σε μία από τις πιο γνωστές μελέτες τους, παιδιά δέκα και έντεκα ετών κλήθηκαν να λύσουν μαθηματικά προβλήματα. Μετά την πρώτη άσκηση, σε κάποια παιδιά ειπώθηκε: «Τα πήγες πολύ καλά, πρέπει να είσαι έξυπνος/έξυπνη». Σε άλλα ειπώθηκε: «Τα πήγες πολύ καλά, πρέπει να προσπάθησες πολύ».

Ο ΕΠΑΙΝΟΣ ΠΟΥ ΕΣΤΙΑΖΕΙ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΓΕΝΝΑ ΦΟΒΟ, ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΓΚΗ ΝΑ ΚΡΥΒΕΤΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟ ΨΕΜΑ.

Όταν τα παιδιά βρέθηκαν μπροστά σε πιο δύσκολα καθήκοντα, εκείνα που είχαν επαινεθεί για την ευφυΐα τους απέφυγαν τις προκλήσεις και φοβήθηκαν την αποτυχία. Ακόμη πιο εντυπωσιακό ήταν ότι, όταν τους ζητήθηκε να γράψουν σε παιδιά άλλου σχολείου για το πώς τα πήγαν, αρκετά από τα «έξυπνα» παιδιά αλλοίωσαν τα αποτελέσματά τους για να φανούν καλύτερα.

Ο έπαινος που εστίασε στην εξυπνάδα δημιούργησε πίεση να διατηρηθεί η εικόνα. Το ψέμα έγινε μηχανισμός άμυνας, μια προσπάθεια να προστατευτεί το παιδί από την αίσθηση ότι δεν είναι αρκετό.

Για έναν γονιό αυτό έχει μεγάλη σημασία. Όταν το παιδί λέει ότι πήρε καλύτερο βαθμό ή παρουσιάζει τα πράγματα διαφορετικά από την πραγματικότητα, δεν προσπαθεί να εξαπατήσει. Προσπαθεί να αποφύγει το βάρος της ντροπής και την πιθανότητα να απογοητεύσει.

Εδώ φαίνεται καθαρά και η σύνδεση με το κεντρικό ερώτημα: αληθινή αυτοπεποίθηση ή ναρκισσιστική αλαζονεία; Ο έπαινος που εστιάζει στην προσπάθεια και στη διαδικασία χτίζει εσωτερική δύναμη. Ο έπαινος που εστιάζει στην εικόνα γεννά φόβο, άγχος και την ανάγκη να κρύβεται η αλήθεια πίσω από το ψέμα.

Τι σημαίνει όταν το παιδί λέει ψέματα επειδή ντρέπεται;

Το παράδειγμα της έρευνας δείχνει καθαρά ότι το ψέμα, σε τέτοιες περιπτώσεις, δεν είναι θέμα πονηριάς αλλά άμυνας. Και αυτό ακριβώς συναντάμε και στην καθημερινότητα: παιδιά που λένε ψέματα όχι για να εξαπατήσουν, αλλά γιατί νιώθουν ντροπή.

Όταν ένα παιδί νιώθει ανεπάρκεια ή ντροπή, μπορεί να καταφεύγει στο ψέμα για να προστατευτεί συναισθηματικά. Το ψέμα γίνεται ένας τρόπος για να δημιουργήσει έναν «επιτυχημένο» εαυτό, καθώς δεν αντέχει την αλήθεια που το κάνει να νιώθει κατώτερο ή ευάλωτο.

Για παράδειγμα:

• Ένα παιδί μπορεί να πει ότι πήρε υψηλότερο βαθμό για να αποφύγει την απογοήτευση των γονιών του.
• Μπορεί να ισχυριστεί πως είναι το αγαπημένο παιδί της δασκάλας επειδή νιώθει ότι διαφορετικά δεν είναι σημαντικό.

ΕΝΑ ΠΑΙΔΙ ΠΟΥ ΜΕΙΩΝΕΙ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΔΕΝ ΦΑΝΕΡΩΝΕΙ ΑΝΩΤΕΡΟΤΗΤΑ, ΑΛΛΑ ΑΝΑΓΚΗ ΣΤΗΡΙΞΗΣ.

Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το ψέμα με κατανόηση;

Ως γονείς, χρειάζεται να αναγνωρίζετε το ψέμα όχι ως εξαπάτηση, αλλά ως ένα σημάδι συναισθηματικής δυσκολίας. Η σωστή αντίδραση δεν είναι να τιμωρείτε ή να ντροπιάζετε το παιδί, αλλά να του δείχνετε ότι η αξία του δεν εξαρτάται από τις επιδόσεις του:

• Δείχνετε κατανόηση στα συναισθήματά του.
• Μιλάτε του ανοιχτά και δημιουργήστε ένα ασφαλές περιβάλλον, όπου μπορεί να μοιραστεί τους φόβους του χωρίς τον κίνδυνο της απόρριψης.
• Ενθαρρύνετε τη διαφάνεια, επιβεβαιώνοντας πως η αγάπη και η εκτίμησή σας είναι σταθερές, ακόμα και όταν τα αποτελέσματα δεν είναι αυτά που περίμενε.

Με αυτές τις πρακτικές, θα βοηθήσετε τα παιδιά σας να αναπτύξουν μια βαθιά, αυθεντική αυτοπεποίθηση, που στηρίζεται όχι σε εντυπωσιασμούς ή ψεύτικες επιτυχίες, αλλά σε μια αληθινή και σταθερή αίσθηση του εαυτού τους.

Η απαξίωση των άλλων

Μια ακόμη μορφή άμυνας είναι η συνεχής υποτίμηση όσων ξεχωρίζουν. Παιδιά που δυσκολεύονται να αντέξουν την επιτυχία ενός άλλου συχνά καταφεύγουν στην ειρωνεία ή στη μείωση. «Δεν ήταν τίποτα σπουδαίο», «τυχαία τα κατάφερε», «ο δάσκαλος τον συμπαθεί περισσότερο». Αυτές οι φράσεις δεν φανερώνουν αληθινή υπεροχή, αλλά την ανάγκη του παιδιού να προστατευτεί από το αίσθημα κατωτερότητας.

Στην πραγματικότητα, η απαξίωση του άλλου είναι ένας εύθραυστος τρόπος να κρατηθεί η ισορροπία: «Αν μειώσω τη δική σου επιτυχία, δεν θα φανεί τόσο έντονα η δική μου αδυναμία». Έτσι, το παιδί δεν χρειάζεται να αντιμετωπίσει το δύσκολο συναίσθημα της ζήλιας ή της ματαίωσης. Το πρόβλημα είναι ότι αυτή η στρατηγική μπορεί να ανακουφίζει το παιδί στιγμιαία, αλλά δεν του επιτρέπει να αναπτύξει αληθινή αυτοπεποίθηση.

Η αυτοπεποίθηση φαίνεται στη στάση απέναντι στη χαρά των άλλων. Ένα παιδί που νιώθει ασφαλές με την αξία του μπορεί να συγχαρεί ειλικρινά έναν συμμαθητή για μια διάκριση ή να χαρεί με τη νίκη ενός φίλου. Ένα παιδί που δεν αντέχει να το κάνει, προσπαθεί να ισορροπήσει μειώνοντας τον άλλον. Εκεί βρίσκεται η διαφορά ανάμεσα στην αληθινή αυτοπεποίθηση και στη ναρκισσιστική αλαζονεία: η πρώτη επιτρέπει τη σύνδεση, η δεύτερη καταφεύγει στην απαξίωση για να αποφύγει το αίσθημα μειονεξίας.

Για τον γονιό, το σημαντικό είναι να βλέπει πίσω από την ειρωνεία και να αναγνωρίζει τη δυσκολία που κρύβεται. Ένα παιδί που μειώνει τους άλλους δεν φανερώνει ανωτερότητα, αλλά ανάγκη στήριξης. Εκείνη τη στιγμή χρειάζεται βοήθεια να αντέξει τη ματαίωση, να δει ότι η επιτυχία του άλλου δεν ακυρώνει τη δική του αξία, και να μάθει πως υπάρχει χώρος για όλους.

Η υποτίμηση ως ρύθμιση του φθόνου

Όταν ένα παιδί δυσκολεύεται να αντέξει ότι κάποιος άλλος πέτυχε κάτι που εκείνο δεν μπόρεσε, συχνά καταφεύγει σε φράσεις όπως «σιγά το πράγμα», «ήταν τυχερός» ή «τον βοήθησαν». Αυτές οι αντιδράσεις δεν είναι σημάδια πραγματικής ανωτερότητας. Είναι τρόποι να κρυφτεί ένα πιο δύσκολο συναίσθημα: ο φθόνος.

Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΣΤΗ ΣΤΙΓΜΗ ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΧΑΡΕΙΣ ΜΕ ΤΗ ΧΑΡΑ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ, ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΧΑΝΕΤΑΙ Η ΔΙΚΗ ΣΟΥ ΑΞΙΑ.

Ο φθόνος είναι σύνθετο συναίσθημα. Δεν αφορά μόνο την επιθυμία να έχεις κι εσύ ό,τι έχει ο άλλος, περιέχει και την πικρία ότι αυτό που ο άλλος κατέκτησε μπορεί να είναι για σένα απρόσιτο. Αντί να εκφράσει ανοιχτά πως «θα ήθελα κι εγώ να τα καταφέρω», το παιδί προσπαθεί να μειώσει την αξία του άλλου, ώστε να μη νιώσει τόσο έντονα το δικό του μειονέκτημα. Σκέφτεται: «Αν δεν μπορώ να το έχω εγώ, τότε δεν αξίζει να το έχει κανείς». Έτσι προστατεύεται προσωρινά από το αίσθημα της κατωτερότητας, υποβιβάζοντας τον άλλον.

Η υποτίμηση των άλλων είναι, λοιπόν, ένας μηχανισμός άμυνας απέναντι στον φθόνο. Όμως, όσο το παιδί εγκλωβίζεται σε αυτή τη στάση, δεν μπορεί να αναπτύξει αληθινή αυτοπεποίθηση. Γιατί η αληθινή αυτοπεποίθηση φαίνεται στη στιγμή που μπορείς να χαρείς με τη χαρά του άλλου, χωρίς να χάνεται η δική σου αξία. Αντίθετα, η ναρκισσιστική αλαζονεία κάνει το παιδί να ισορροπεί μόνο με το να μειώνει τους άλλους.

Για τον γονιό, το κλειδί είναι να καταλάβει ότι πίσω από την ειρωνεία ή την απαξίωση δεν κρύβεται αλαζονεία, αλλά φόβος και μειονεξία. Το παιδί χρειάζεται βοήθεια να αντέξει το συναίσθημα του φθόνου, να δει ότι η επιτυχία του άλλου δεν ακυρώνει τη δική του αξία και ότι υπάρχει χώρος για όλους.

Πρακτικά παραδείγματα:

• Ένα κορίτσι γυρίζει από το σχολείο και όταν η μητέρα της σχολιάζει πόσο καλά τα πήγε η αδερφή της στο διαγώνισμα, εκείνη απαντάει: «Σιγά, απλά ο δάσκαλος τη συμπαθεί περισσότερο». Στην πραγματικότητα, αισθάνεται άσχημα που δεν τα πήγε το ίδιο καλά, αλλά της είναι πιο εύκολο να μειώσει την προσπάθεια της αδερφής της παρά να νιώσει ότι εκείνη υστερεί.
• Ένα αγόρι βλέπει έναν συμμαθητή του να παίρνει πρωταγωνιστικό ρόλο στη σχολική θεατρική παράσταση. Αντί να παραδεχτεί ότι ο συμμαθητής του αξίζει πραγματικά τον ρόλο, σχολιάζει μπροστά στην παρέα του: «Του τον έδωσαν επειδή είναι κολλητός με τον καθηγητή, όχι γιατί είναι καλύτερος από εμάς». Πίσω από αυτό το σχόλιο κρύβεται η δική του απογοήτευση, καθώς δεν μπόρεσε ο ίδιος να διακριθεί.
• Μια έφηβη βλέπει στο Instagram ότι μια συμμαθήτριά της κέρδισε έναν σημαντικό αγώνα στίβου. Αντί να της γράψει ένα θετικό σχόλιο ή να τη συγχαρεί, σχολιάζει με ένα ειρωνικό μήνυμα στις φίλες της: «Όλο φλεξάρει, το ψώνιο». κατά βάθος νιώθει πως εκείνη δεν είναι αρκετά καλή και πως η επιτυχία της άλλης κοπέλας απειλεί την αξία της.

Η αναγνώριση αυτής της συμπεριφοράς και η διακριτική καθοδήγηση από τον γονέα μπορεί να βοηθήσει το παιδί να αναπτύξει έναν πιο ισορροπημένο και υγιή τρόπο διαχείρισης των συναισθημάτων του.