ΜΗΠΩΣ ΜΕΓΑΛΩΣΕΣ ΜΕ ΓΟΝΕΙΣ «ΥΨΗΛΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ»; 7 ΣΗΜΑΔΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΕΙΣ

Οι ειδικοί επισημαίνουν επτά σημεία που φανερώνουν αν οι γονείς σου ήταν «υψηλής σύγκρουσης», πώς αυτό διαμόρφωσε τον ψυχικό σου κόσμο και τι μπορείς να κάνεις για να φροντίσεις τον εαυτό σου.

Ενδεχομένως να ανήκεις στην κατηγορία όσων έχουν αρχίσει να ξετυλίγουν το κουβάρι των παιδικών τους χρόνων, είτε μόνος είτε με τη βοήθεια κάποιου επαγγελματία ψυχικής υγείας (που είναι μάλλον ο βέλτιστος τρόπος προσέγγισης), και καταφέρνεις σταδιακά να αποκαταστήσεις τις φθορές που έχεις υποστεί μέσα στο πλαίσιο της οικογένειας. Ωστόσο, υπάρχουν και περιπτώσεις ανθρώπων που ενηλικιώνονται χωρίς να έχουν συνειδητοποιήσει ότι μεγάλωσαν σε ένα περιβάλλον συνεχούς έντασης, συναισθηματικής αστάθειας ή ψυχολογικής χειραγώγησης. Γιατί, μπορεί εξωτερικά όλα να έμοιαζαν «κανονικά», αλλά στο εσωτερικό της οικογένειας επικρατούσε φόβος, ενοχή, αποστασιοποίηση και πολλά άλλα επιβλαβή στοιχεία.

Επιστρέφοντας για άλλη μια φορά στον γνώριμο –έως κοινότοπο– ρυθμό που θέτει τους γονείς στο εδώλιο για την ακούσια ή εκούσια συμπεριφορά τους απέναντι στα παιδιά, οι ειδικοί μιλούν για τους γονείς «υψηλής σύγκρουσης»: είναι εκείνοι που προκαλούν συχνά συναισθηματικό χάος ή απορροφούν όλη την ενέργεια της οικογένειας, αφήνοντας συχνά πίσω τους μελλοντικούς ενήλικες που είναι γεμάτοι άγχος, ανασφάλεια και αυτοαμφισβήτηση.

Ποιοι είναι οι γονείς υψηλής σύγκρουσης

Όπως αναφέρει η ψυχοθεραπεύτρια Dr. Tracy Hutchinson, η οποία ετοιμάζει σχετικό βιβλίο, ο όρος high-conflict parent δεν περιγράφει απλώς έναν θυμωμένο ή απαιτητικό γονιό. Πρόκειται για άτομα που λειτουργούν με συναισθηματικό χάος, διακατέχονται από αστάθεια, έλλειψη ενσυναίσθησης και έχουν έντονη την ανάγκη για έλεγχο.

Η ψυχολόγος Dr. Ramani Durvasula προσθέτει: «Οι γονείς αυτοί συχνά χρησιμοποιούν τα παιδιά ως καθρέφτες του εαυτού τους, απαιτώντας επιβεβαίωση, συμμόρφωση και θαυμασμό, αντί να προσφέρουν ασφάλεια και άνευ όρων αποδοχή».

Σύμφωνα με τη Dr. Hutchinson, οι γονείς υψηλής σύγκρουσης εμφανίζονται κυρίως με τα εξής χαρακτηριστικά:

• Ο εκρηκτικός τύπος θυμώνει, φωνάζει, κατηγορεί, δημιουργεί δράμα.
• Ο παθητικός-επιθετικός τύπος σιωπά, αποσύρεται, τιμωρεί με ψυχρότητα.
• Ο ναρκισσιστικός ή χειριστικός τύπος προσπαθεί να έχει τον έλεγχο δημιουργώντας ενοχές, θυματοποιείται ή έχει μια διαρκή ανάγκη για θαυμασμό.

7 σημάδια που αφήνουν στο παιδί οι γονείς υψηλής σύγκρουσης

Για να επιβεβαιώσεις αν μεγάλωσες με γονείς υψηλής σύγκρουσης, οι ειδικοί σε καλούν να ανιχνεύσεις στην ενήλικη πια ζωή σου τις ακόλουθες ενδείξεις:

1. Νιώθεις ότι «περπατάς πάνω σε αβγά»

Αν μεγάλωσες με γονέα που θα μπορούσε να ξεσπάσει ανά πάσα ώρα και στιγμή, είναι πολύ πιθανό να βρίσκεσαι διαρκώς σε επαγρύπνηση. Η ψυχοθεραπεύτρια Amelia Kelley εξηγεί ότι το λεγόμενο «eggshell parenting» συμβαίνει όταν οι ασταθείς διαθέσεις και η απρόβλεπτη συμπεριφορά των γονέων αναγκάζουν τα παιδιά να κινούνται πάντα με μεγάλη προσοχή, σαν να βαδίζουν πάνω σε αβγά που δεν θέλουν να σπάσουν.

Ως αποτέλεσμα, για να ικανοποιήσουν τις απρόβλεπτες απαιτήσεις των γονιών τους, τα παιδιά μαθαίνουν να παραμελούν συστηματικά τις δικές τους ανάγκες, συνήθεια που τα συνοδεύει και ως ενήλικες.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

2. Εσωτερικεύεις την ενοχή και την ευθύνη

Οι γονείς υψηλής σύγκρουσης συχνά κάνουν τα παιδιά να νιώθουν υπεύθυνα για τα συναισθήματα που έχουν οι ίδιοι. Φράσεις όπως «κοίτα τι με έκανες να κάνω» ή «αν δεν ήσουν τόσο δύσκολο παιδί, δεν θα θύμωνα» είναι από εκείνες που παραμένουν ανεξίτηλες στο μυαλό μας.

Η Susan Forward, ψυχοθεραπεύρια, ομιλήτρια και συν-συγγραφέας του βιβλίου Toxic Parents,  επισημαίνει πως αυτή η συνεχής μετατόπιση ευθυνών οδηγεί σε χρόνια ενοχή και ντροπή, που ακολουθούν ένα παιδί και στην ενήλικη ζωή.

3. Έχεις μάθει να αμφισβητείς τη δική σου πραγματικότητα

Το φαινόμενο του gaslighting, δηλαδή η διαστρέβλωση της πραγματικότητας που σε κάνει να αμφισβητείς τη μνήμη ή την κρίση σου, είναι κάτι συχνό σε οικογένειες με γονείς υψηλής σύγκρουσης. Αν αναρωτιέσαι συχνά μήπως φαντάστηκες κάτι που έγινε, πιθανότατα έχεις βιώσει αυτή τη μορφή ψυχολογικής χειραγώγησης. Στο βιβλίο της The Gaslight Effect, η ψυχαναλύτρια Dr. Robin Stern εξηγεί ότι το gaslighting «διαβρώνει σταδιακά την αυτοπεποίθηση και τη διαίσθηση του ατόμου, κάνοντάς το να εξαρτάται από όποιον χειρίζεται την “αλήθεια”».

«ΑΝΑΖΗΤΟΥΜΕ ΣΤΙΣ ΕΝΗΛΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΠΟΥ ΕΙΧΑΜΕ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΜΑΣ ΗΛΙΚΙΑ, ΕΛΠΙΖΟΝΤΑΣ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΑ ΝΑ ΤΗ ΔΙΟΡΘΩΣΟΥΜΕ».

4. Νιώθεις ότι έχεις την ευθύνη για τη συναισθηματική ισορροπία των άλλων

Πολλά από τα παιδιά με γονείς υψηλής σύγκρουσης αναλαμβάνουν από νωρίς τον ρόλο του «μικρού ενήλικα» στην οικογένεια: αυτού που διαμεσολαβεί, που φροντίζει τους μεγάλους, που σώζει την κατάσταση. Εάν έχεις υπάρξει γονεϊκό παιδί κι έχεις επωμιστεί άθελά σου ευθύνες που ήταν δυσανάλογες με την ηλικία σου, ενδέχεται ως ενήλικας να δυσκολεύεσαι να θέσεις όρια ή να λες όχι, από φόβο μήπως απογοητεύσεις τους γύρω σου ή μήπως θεωρήσουν ότι φέρεσαι εγωιστικά.

5.  Δυσκολεύεσαι να εμπιστευθείς ή να συνδεθείς ουσιαστικά

Αν οι πρώτες σχέσεις της ζωής σου, αυτές που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο της οικογένειας ήταν ασταθείς ή σε πλήγωσαν, η ανθρώπινη εγγύτητα μπορεί να σε τρομάζει. Η Dr. Jonice Webb, διεθνώς αναγνωρισμένη ψυχολόγος, ομιλήτρια και συν-συγγραφέας του μπεστ σέλερ Running on Empty, αναφέρει ότι τα παιδιά που μεγάλωσαν χωρίς συναισθηματική ανταπόκριση «μαθαίνουν να μην περιμένουν τίποτα από τους άλλους και να μην εκφράζουν τα θέλω τους».

Οι σχέσεις στην ενήλικη ζωή τους μπορεί να χαρακτηρίζονται ως αποστασιοποιημένες ή, αντίθετα, υπερβολικά εξαρτημένες.

6. Υποτιμάς ή θεωρείς υπερβολικά τα συναισθήματά σου

Σου συμβαίνει να ηχούν ακόμα στα αυτιά σου γονεϊκές φράσεις του τύπου «πώς κάνεις έτσι», «είσαι υπερβολικός/ή», «πολύ φαντασία έχεις»; Τότε, μάλλον σου έχει γίνει συνήθεια να αμφισβητείς τα συναισθήματά σου. Η Dr. Lindsay Gibson, κλινική ψυχολόγος, εξηγεί ότι αυτή η ανάμνηση σε οδηγεί σε ένα είδος «συναισθηματικής αναισθησίας»: ως ενήλικας δεν εμπιστεύεσαι αυτό που αισθάνεσαι και προσπαθείς πάντα να το εκλογικεύεις.

7. Έλκεσαι από δύσκολες ή ανθυγιεινές σχέσεις

Ίσως ένα από τα πιο οδυνηρά αποτελέσματα της ανατροφής μέσα σε οικογένειες που δυσκολεύουν τα παιδιά συναισθηματικά είναι ότι τείνουν κι εκείνα να αναπαράγουν τα ίδια μοτίβα στις ενήλικες σχέσεις τους, έστω και ασυνείδητα.

Όπως εξηγεί η Dr. Karyl McBride, ερευνήτρια, συγγραφέας και ψυχοθεραπεύτρια που ειδικεύεται στις σχέσεις με ναρκισσιστικούς γονείς, «αναζητούμε στις ενήλικες σχέσεις την ίδια συναισθηματική δυναμική που είχαμε στην παιδική μας ηλικία, ελπίζοντας ασυνείδητα να τη διορθώσουμε». Με άλλα λόγια, το εσωτερικό μας παιδί συνεχίζει να ψάχνει την αγάπη και την αποδοχή που δεν έλαβε τότε – αυτή τη φορά μέσα από συντρόφους ή φίλους.

Έτσι, μπορεί να μας ελκύουν άτομα συναισθηματικά απόμακρα, επικριτικά ή ακραία ελεγκτικά, ακριβώς γιατί αυτή η συμπεριφορά μάς φαίνεται οικεία.

Οι συνέπειες του να μεγαλώνεις με γονείς υψηλής σύγκρουσης

Το τραύμα που γεννιέται μέσα στις οικογενειακές σχέσεις δεν είναι πάντα ορατό, αλλά μπορεί να είναι βαθύ· αυτό είναι κάτι που οι περισσότεροι πλέον το έχουμε συνειδητοποιήσει, ακόμα κι αν δεν είμαστε ειδικοί ψυχικής υγείας. Όπως αναφέρει η Dr. Hutchinson, ο όρος «τραύμα των σχέσεων» (Relational Trauma) περιγράφει το τραύμα που προκύπτει μέσα από μια σχέση η οποία διαρκεί χρόνια, συνήθως από την παιδική ηλικία, και μπορεί να έχει μακροχρόνιες και καταστροφικές συνέπειες στην ψυχολογία μας.

Όπως εξηγεί η ειδικός, πολλά  παιδιά υποφέρουν από χαμηλή αυτοεκτίμηση στην ενήλικη ζωή τους, νιώθουν ότι δεν είναι άξια αγάπης και έχουν δυσπιστία απέναντι στη δική τους εσωτερική φωνή και διαίσθηση, μιας και τα συναισθήματά τους δεν αναγνωρίστηκαν ποτέ. Μπορεί να νιώθουν μοναξιά, να αναπτύσσουν τελειομανία για να αποδείξουν ότι «είναι αρκετά καλά», ή να προσελκύουν τοξικούς συντρόφους με ναρκισσιστική ή ακόμη και κοινωνιοπαθή συμπεριφορά.

«Ο ΠΟΝΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΗ ΣΟΥ ΕΥΘΥΝΗ – ΑΛΛΑ Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΙΝΑΙ», ΕΧΕΙ ΠΕΙ Η ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ DR. EDITH EGER, ΕΠΙΖΗΣΑΣΑ ΤΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ.

Ο Dr. Bessel van der Kolk, καθηγητής ψυχιατρικής, ερευνητής και συγγραφέας του διεθνούς best seller Το σώμα δεν ξεχνά, ο οποίος έχει ασχοληθεί εκτενώς με το τραύμα και τη θεραπεία του, επιβεβαιώνει ότι η χρόνια συναισθηματική αστάθεια, που προκύπτει κυρίως από την παιδική ηλικία, μπορεί να επηρεάσει μεταξύ άλλων τον εγκέφαλο, τη μνήμη και το νευρικό σύστημα, αφήνοντας τον οργανισμό σε μόνιμη κατάσταση «συναγερμού».

Τα καλά νέα: Υπάρχει τρόπος να θεραπευτείς

Σε περίπτωση που έχεις αρχίσει να αισθάνεσαι ένα «πλάκωμα», οι ειδικοί ενημερώνουν ότι υπάρχει τρόπος να απαλλαγείς σταδιακά από αυτό. Το πρώτο και πολύ σημαντικό βήμα είναι να αναγνωρίσεις αν όντως είσαι παιδί ενός γονέα υψηλής σύγκρουσης – εξού και το άρθρο. Το να αποδεχθείς το γεγονός δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να εξαπολύεις αιώνια «κατηγορώ» στους γονείς σου. Αναγνωρίζοντας όμως την πραγματικότητα, μπορείς να επιλέξεις να θεραπεύσεις τον εαυτό σου.

Η Dr. Lindsay Gibson προτείνει τρία βήματα για να ξεκινήσεις σιγά σιγά την αλλαγή:

1. Αναγνώρισε με θάρρος και χωρίς ενοχές τη συμπεριφορά που έχεις δεχτεί.
2. Εκπαίδευσε τον εαυτό σου από την αρχή στο να διαχωρίζει ποια είναι η υγιής επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων και ποια όχι.
3. Απάλλαξε τον εαυτό σου από τον ρόλο του «διασώστη» στις σχέσεις σου.

Στην πορεία της προσπάθειάς σου, η βοήθεια ενός ειδικού ψυχικής υγείας, θα είναι σίγουρα πολύτιμη –αν όχι απαραίτητη– ώστε να αντιμετωπίσεις τον εαυτό σου με συμπόνια και να θέσεις εκ νέου τα όρια και τις επιθυμίες σου.

Κι αν όλα αυτά σου φαίνονται θεωρητικά ή ανέφικτα, ίσως έχει ενδιαφέρον να ακούσεις τι έλεγε η ψυχολόγος Dr. Edith Eger, επιζήσασα του Ολοκαυτώματος και συγγραφέας του best seller The Choice: «Ο πόνος δεν είναι δική σου ευθύνη – αλλά η θεραπεία είναι».