ΜΗΠΩΣ ΜΕΤΑΝΙΩΝΕΙΣ ΑΔΙΚΑ ΓΙΑ ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΚΑΝΕΣ;

Είναι ανθρώπινο –αλλά και ανθυγιεινό– να μετανιώνεις για πράγματα που έκανες ή δεν έκανες. Και γίνεται χειρότερο αν εξιδανικεύεις ό,τι δεν διάλεξες. Θα ήταν όμως κάτι ιδανικό στην πραγματικότητα;

Η λίστα με τα αρνητικά συναισθήματα είναι –κάπως– μακροσκελής. Οι θεραπευτές επισημαίνουν πως μας χρειάζονται (μαζί με τα θετικά), προκειμένου να μπορούμε να ζήσουμε μια γεμάτη και πλούσια ζωή. Σύμφωνα με τους επαγγελματίες, τα αρνητικά μάς βοηθούν να αντιλαμβανόμαστε καλύτερα τη σημασία (και την αξία) των θετικών, και να εξελισσόμαστε, αυξάνοντας τις πιθανότητες που έχουμε για επιβίωση όσο ωριμάζουμε ως άνθρωποι.

Για να δούμε για τι πράγμα μιλάμε, ας πάρουμε τη βοήθεια του ειδικού, του πρώτου που αναγνώρισε τα έξι βασικά συναισθήματα, στη δεκαετία του 1970. Ήταν ο ψυχολόγος Paul Eckman. Η χαρά, η λύπη, ο φόβος, η αηδία, ο θυμός και η έκπληξη αναφέρθηκαν στην πρώτη λίστα, πριν προστεθούν η υπερηφάνεια, η ντροπή, η αμηχανία και ο ενθουσιασμός από τον ίδιο.

Μεταγενέστεροι «άπλωσαν» πολύ περισσότερο το περιεχόμενο, εξηγώντας ωστόσο πως όλα περιστρέφονται γύρω από τα βασικά. Το 2017, μελέτη διέκρινε 27 ξεχωριστές κατηγορίες συναισθημάτων «που γεφυρώνονται από συνεχείς κλίσεις». Δηλαδή, όλα κάπου «συναντιούνται». Και όλα κάπως «απεικονίζονται» στον εγκέφαλό μας.

Όπως αποκάλυψε η κλινική ψυχολόγος J. Kim Penberthy, καθηγήτρια ψυχιατρικής και νευροσυμπεριφορικών επιστημών στο University of Virginia School of Medicine, διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν και συναισθήματα που συνιστούν αντίδραση σε γεγονότα ή επιλογές του παρελθόντος –όχι σε ό,τι ζούμε εδώ και τώρα– και μπορούν να αυξήσουν το άγχος και να επηρεάσουν αρνητικά τη σωματική και τη ψυχική μας υγεία. Όπως; Το να μετανιώνουμε.

Είναι ανθυγιεινό να μετανιώνεις

«Απεικονιστικές μελέτες αποκαλύπτουν ότι τα συναισθήματα μετάνοιας δείχνουν αυξημένη δραστηριότητα σε μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται έσω κογχομετωπιαίος φλοιός – και είναι το κέντρο ελέγχου παρορμήσεων», εξήγησε η Dr. Penberthy. Όπως πρόσθεσε, αποδείχθηκε ότι η αντιμετώπιση της μετάνοιας είναι δύσκολη «καθώς συνδέεται με άλλα αρνητικά συναισθήματα, όπως οι τύψεις, η λύπη και η αδυναμία. Η λύπη μπορεί να αυξήσει το άγχος μας, να επηρεάσει αρνητικά τη σωματική υγεία και να διαταράξει την ισορροπία των ορμονών και του ανοσοποιητικού συστήματος. Το να μετανιώνουμε δεν είναι μόνο δυσάρεστο. Είναι ανθυγιεινό».

Διευκρίνισε ότι μπορεί να μετανιώνουμε για πράγματα που έχουμε κάνει, αλλά και για πράγματα που δεν κάναμε. Έρευνα δείχνει πως το να μετανιώνουμε για κάτι που έχουμε κάνει βοηθά τους ανθρώπους να μάθουν από τα λάθη τους και να προχωρήσουν. Όταν, όμως, μετανιώνουμε για κάτι που δεν έχουμε κάνει, για χαμένες ευκαιρίες, η διαχείριση είναι πιο δύσκολη και υπάρχουν πολλές πιθανότητες να εμφανιστεί κατάθλιψη, άγχος και η αίσθηση πως έχουμε «κολλήσει», μαζί με αυτήν της λαχτάρας για ό,τι δεν διαλέξαμε αλλά έχουμε εξιδανικεύσει.

Illustration: Ελένη Καστρινογιάννη

«Όταν επιλέγουμε την αποφυγή ή την άρνηση, μακροπρόθεσμα το αρνητικό συναίσθημα θα αυξηθεί και θα παραταθεί το χρονικό διάστημα που θα υποφέρουμε». Ποια είναι η εναλλακτική; Σύμφωνα με την ίδια. περιλαμβάνει τέσσερα βήματα:

1. αποδοχή του συναισθήματος,
2. προσδιορισμός του λόγου που το νιώθουμε,
3. εκμετάλλευση της ευκαιρίας να μάθουμε από αυτό,
4. απελευθέρωση και... επόμενο βήμα.

Πρόσφατη έρευνα διαπίστωσε ότι το να μπορούμε να δούμε τις εναλλακτικές με τις οποίες δεν ασχοληθήκαμε (και όχι να μένουν άγνωστες και αβέβαιες) μπορεί να μειώσει το συναίσθημα της μετάνοιας, όταν σχετίζεται με αποφάσεις μας.

Η τάση να υπερεκτιμούμε τις επιλογές που δεν κάναμε

Όπως σημείωσαν οι συγγραφείς μελέτης που δημοσιεύτηκε στο Psychology Science, «το να μετανιώνουμε έχει περιγραφεί ως αντιπραγματολογικό συναίσθημα, το οποίο προκύπτει όταν μια απόφαση στερείται εκ των υστέρων αιτιολόγησης ή οδηγεί σε ένα αποτέλεσμα που υπολείπεται ενός προτύπου σύγκρισης. Τυπικά, αυτό το πρότυπο σύγκρισης καθορίζεται από τα συγκεκριμένα αποτελέσματα επιλογών που δεν προτιμήσαμε».

Είχαν προηγηθεί έρευνες που έδειχναν ότι μετανιώνουμε περισσότερο για τις αποφάσεις μας όταν μπορούμε να δούμε τα αποτελέσματα των επιλογών που δεν κάναμε, παρά όταν το αποτέλεσμα είναι άγνωστο ή αβέβαιο. Οι επιστήμονες της τελευταίας μελέτης προτείνουν ότι αυτό μπορεί να οφείλεται στην τάση μας να υπερεκτιμούμε την ελκυστικότητα των επιλογών που δεν κάναμε.

Μια χαρακτηριστική μελέτη

• Οκτακόσιοι (800) ενήλικες είδαν μέσω εικονικής εφαρμογής γνωριμιών 9 πρόσωπα.
• Τους ζητήθηκε να διαλέξουν πρώτα δύο και μετά ένα.
• Οι φωτογραφίες ήταν θολές, ώστε να μην φαίνονται ξεκάθαρα τα χαρακτηριστικά των υποψηφίων.
• Όταν έγινε η τελική επιλογή, δόθηκε η ευκρινής φωτογραφία.
• Ανατέθηκε τυχαία στους συμμετέχοντες είτε να δουν τη μη επιλεγμένη φωτογραφία ευκρινή, είτε όχι.
• Μετά τους ζητήθηκε να βαθμολογήσουν πόσο μετάνιωσαν για την επιλογή τους.
• Αξιολόγησαν επίσης πόσο ελκυστική ήταν η επιλογής τους και οι φιναλίστ.
• Αυτοί που είχαν τη θολή εκδοχή μετάνιωσαν περισσότερο για την επιλογή τους, από ό,τι εκείνοι με την ευκρινή φωτογραφία.
• Όσοι βρίσκονταν στην κατάσταση εναλλακτικής θολότητας περίμεναν ότι η δεύτερη επιλογή θα ήταν πιο ελκυστική, παρά εκείνοι με τις ευκρινείς φωτογραφίες.

Το εύρημα ήταν αντιφατικό με εκείνα προηγούμενων ερευνών, αλλά σύμφωνο με τις προσδοκίες των ερευνητών, λόγω της γενικής πιθανότητας να υπερεκτιμήσουμε τις πιο επιθυμητές επιλογές μας.

«Οι συμμετέχοντες στις μελέτες μας ήταν πιο πιθανό να βιώσουν πως μετανιώνουν όταν δεν ήξεραν τι έχασαν, παρά από όταν αυτό αποκαλύφθηκε. Η πρόβλεψή μας βασίστηκε σε δύο θεωρητικές παρατηρήσεις: πρώτον, το ότι μετανιώνουμε πηγάζει συχνά από τη σύγκριση μιας επιλογής που κάναμε με την εναλλακτική που δεν “πήραμε”. Δεύτερον, όταν υπάρχουν πολλές εναλλακτικές λύσεις για να διαλέξετε μία σε συνθήκες αβεβαιότητας, η αντιληπτή ελκυστικότητα της σχεδόν επιλεγμένης εναλλακτικής (της τελευταίας που απορρίπτεται) τείνει να υπερβαίνει την πραγματικότητά της».