ΝΟΣΕΙΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ Ή ΑΠΛΩΣ ΑΙΣΘΑΝΕΣΑΙ ΑΣΘΕΝΗΣ;

Πότε η εμπειρία της ασθένειας είναι αληθινή και πότε την κατασκευάζει το μυαλό μας; Δείτε πώς μια διαγνωστική ταμπέλα μπορεί να καθορίσει την καθημερινότητά μας και να φέρει εμπόδια στη θεραπεία.

Πριν από μερικές μέρες, ένα πολύ αγαπημένο μου πρόσωπο μου έκανε δώρο ένα βιβλίο – και ως γνωστόν αγαπάω τα βιβλία. Συνήθως έχω δίπλα μου 3-4, τα οποία διαβάζω παράλληλα. Ανήκω σε εκείνους τους ανθρώπους που κάθονται στο πάτωμα σε διάφορα βιβλιοπωλεία, που λατρεύουν τη μυρωδιά των βιβλίων και περιπλανιούνται στις σελίδες τους μέχρι να διαλέξουν όλα όσα θέλουν· που σημειώνουν στα βιβλία αποσπάσματα που τους κάνουν εντύπωση ή ακόμα τα φωτογραφίζουν, για να τα έχουν στο κινητό τους και να τα ξαναδιαβάσουν σε δεύτερο χρόνο.

Μέσα στο βιβλίο που μου χάρισαν, λοιπόν, διάβασα το εξής: «Η ασθένεια δεν ταυτίζεται με τη νόσο. Η ασθένεια είναι η ανθρώπινη αντίδραση στη νόσο. Αναφέρεται στην υποκειμενική εμπειρία του ατόμου για το πώς αισθάνεται, αλλά δεν προϋποθέτει κάποια υποκείμενη παθολογία».

Αυτό σημαίνει ότι κάποιος μπορεί να νοσεί αλλά να μην είναι ασθενής, καθώς θα μπορούσε η νόσος να είναι ασυμπτωματική ή να μην αισθάνεται άρρωστος. Κάποιος άλλος θα μπορούσε να εμφανίζει ψυχοσωματικά συμπτώματα, οι κλινικές του εξετάσεις να είναι αρνητικές, όμως να νιώθει άρρωστος, πανικόβλητος και ανίσχυρος, χωρίς στην πραγματικότητα να πάσχει από κάποια νόσο. Αυτή η μετάφραση των συμπτωμάτων θα μπορούσε να τον κάνει να αμφισβητεί τους θεραπευτές του, να αναζητά μόνιμα μια διάγνωση, να παραλύει από φόβο και να μην εμπιστεύεται τη θεραπευτική προσέγγιση.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Τι επηρεάζει τη μετάφραση ενός συμπτώματος;

Κάθε ασθενής στην πραγματικότητα αντιμετωπίζει το σύμπτωμά του με βάση στοιχεία και χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του, με έναν ξεχωριστό και υποκειμενικό τρόπο, που σχετίζεται με το παρελθόν του και με πιθανές τραυματικές εμπειρίες.

Ταυτόχρονα, η μετάφραση των συμπτωμάτων επηρεάζεται από τη χρονιότητα, την ένταση, τη συννοσηρότητα, το κλινικό ιστορικό.

Οι άνθρωποι συνήθως χτίζουμε την ταυτότητά μας γύρω από μια νόσο, γύρω από μια διάγνωση, γύρω από τα συμπτώματα – και η ταυτότητά μας πλέον γίνεται «ασθενής». Ουσιαστικά από εκείνο το σημείο και μετά, ο εγκέφαλός μας προσαρμόζεται στη νέα μας ταυτότητα και στη νόσο, είτε την έχουμε είτε θεωρούμε ότι έχουμε.

Η ταυτότητά μας, λοιπόν, μπορεί να είναι η αγχώδης διαταραχή, ο χρόνιος πόνος, η κατάθλιψη — συχνά και με σωματοποίηση των σχετικών συμπτωμάτων.

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ «ΑΣΘΕΝΟΥΣ» ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕΙ ΤΗΝ ΙΑΣΗ ΜΑΣ, ΓΙΑΤΙ ΕΓΚΛΩΒΙΖΟΜΑΣΤΕ ΣΕ ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΣΤΡΕΒΛΩΣΕΙΣ, ΟΠΩΣ Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ Η ΥΠΕΡΓΕΝΙΚΕΥΣΗ.

Πόσο όμως η νέα μας ταυτότητα δυσχεραίνει την ίαση, την επούλωση και την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων, ψυχοσωματικών και μη;

Πόσο η νέα μας ταυτότητα μας εγκλωβίζει μέσα στο σύμπτωμα και μας κάνει να νιώθουμε δυσλειτουργικοί;

Πόσο η νέα μας ταυτότητα μας κάνει να φοβόμαστε το ίδιο μας το σώμα και να αμφισβητούμε την υγεία, την ευεξία αλλά και το μυαλό μας;

Και πόσο μια ταυτότητα μπορεί να γίνει εμπόδιο στη θεραπευτική προσέγγιση και στην καθημερινότητά μας, καθώς ουσιαστικά αντιστεκόμαστε στη θεραπεία;

Η ταυτότητα του «ασθενούς»

Όροι όπως η αυτοεκπληρούμενη προφητεία επιβεβαιώνουν πως η ταυτότητα του «ασθενούς» μπορεί να καθυστερήσει την ίασή μας, γιατί ουσιαστικά προσαρμοζόμαστε σε αυτό που θεωρούμε ότι θα επέλθει, φοβόμαστε να προσπαθήσουμε, αρνούμαστε να αντιμετωπίσουμε τον εαυτό μας, αμφισβητούμε τις θεραπευτικές προσεγγίσεις, εγκλωβιζόμαστε σε γνωστικές διαστρεβλώσεις όπως η καταστροφοποίηση και η υπεργενίκευση.

Αυτό στην πράξη σημαίνει ότι ο ασθενής θεωρεί πως δεν θα γίνει ποτέ καλά, ότι πάντα θα υπάρχει το σύμπτωμα που θα τον βασανίζει και ότι η υγεία του δεν θα επανέλθει ποτέ όπως ήταν, ή ότι δεν θα νιώσει ποτέ ξανά όπως ένιωθε στο παρελθόν.

Μερικές πρακτικές συμβουλές

• Η σύγκριση ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν δεν βοήθησε ποτέ κανέναν και στην πράξη δυσχεραίνει το έργο των θεραπευτών, καθώς επικρατεί το άγχος για το μέλλον και η καταστροφοποίηση του συμπτώματος.
• Η επιλογή της κατάλληλης θεραπευτικής ομάδας είναι ένα εργαλείο που μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση του άγχους.
• Η έννοια της αυτοφροντίδας διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο τόσο στις «μεταφράσεις» μας όσο και στην καθημερινότητά μας, είτε αντιμετωπίζουμε μια σωματοποίηση είτε μια νόσο.
• Η αυτοπαρατήρηση είναι ένα όπλο στα χέρια μας, καθώς μας βοηθά να αντιληφθούμε τι πυροδοτεί ένα σύμπτωμα και τι το συντηρεί.

Ίσως όμως αυτό που θα ήθελα να υπενθυμίζω στον εαυτό μου και στους θεραπευόμενούς μου όταν έρχονται αντιμέτωποι με μία νόσο ή με το χαρακτηρισμό «ασθενής» είναι πως οι άνθρωποι κοιμόμαστε και ξυπνάμε με τις επιλογές μας. Άρα, ας δώσουμε αξία στις επιλογές μας, ας μας φροντίσουμε, ας πούμε «όχι» και ας βάλουμε όρια, μα πάνω από όλα, ας δώσουμε αξία στον χρόνο μας, ας κάνουμε τις 168 ώρες της εβδομάδας μας σύμμαχο στις καθημερινές μάχες που δίνουμε.

Η Ελένη Σολταρίδου είναι ψυχολόγος, MSc, εξειδικευμένη στη διαχείριση των αγχωδών διαταραχών και στη γνωσιακή ψυχοθεραπεία.