ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΜΑΙ ΑΠΟ ΚΟΣΜΟ ΑΛΛΑ ΝΙΩΘΩ ΜΟΝΑΞΙΑ. ΓΙΑΤΙ ΜΟΥ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΑΥΤΟ;

Η μοναξιά είναι ένα συναίσθημα πιο περίπλοκο από όσο φανταζόμαστε και δεν έχει μόνο την αρνητική πλευρά που συνήθως της αποδίδουμε.

Θυμάσαι εκείνο το απόσπασμα από τη συλλογή διηγημάτων Ζητείται ελπίς του Αντώνη Σαμαράκη, που για χρόνια επαναλαμβάναμε σε σχολικές εκθέσεις και πανεπιστημιακές εργασίες; «Ποτέ άλλοτε οι στέγες των σπιτιών των ανθρώπων δεν ήταν τόσο κοντά η μία στην άλλη, όσο είναι σήμερα. Και ποτέ άλλοτε οι καρδιές των ανθρώπων δεν ήταν τόσο μακριά η μία από την άλλη, όσο είναι σήμερα».

Αν το φέρουμε στο σήμερα, η διαπίστωση μοιάζει πιο επίκαιρη από ποτέ. Ποτέ άλλοτε δεν είχαμε τόσους τρόπους να έρθουμε κοντά, κι όμως οι έρευνες δείχνουν ότι η μοναξιά έχει πάρει διαστάσεις πανδημίας. Μήπως ο όλο και πιο αστικός και τεχνολογικά προηγμένος τρόπος ζωής μας μάς κάνει να νιώθουμε λιγότερο συνδεδεμένοι; Και αν ναι, υπάρχουν τρόποι να διαχειριστούμε ή και να βελτιώσουμε την κατάσταση;

Μόνοι σε έναν υπερσυνδεδεμένο κόσμο

Η «επιδημία μοναξιάς» δεν γνωρίζει σύνορα, αφορά όλες τις ηλικίες και μπορεί να επηρεάσει ακόμη και τον τρόπο που λειτουργεί ο εγκέφαλός μας. Πριν κάμποσα χρόνια, το BBC Loneliness Experiment, στο οποίο συμμετείχαν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι από όλο τον κόσμο, έδειξε ότι το 40% των νέων ηλικίας 16-24 ετών νιώθουν μοναξιά συχνά ή πολύ συχνά. Μετέπειτα έρευνες επιβεβαιώνουν την παγκόσμια μοναξιά μας.

Κι όλα αυτά συμβαίνουν σε μια εποχή όπου δεν είχαμε ποτέ τόσες δυνατότητες επικοινωνίας. Μπορούμε να μιλήσουμε με φίλους στην άλλη άκρη του κόσμου, να συνομιλήσουμε με ανθρώπους που δεν έχουμε γνωρίσει ποτέ, να παρακολουθούμε τις ζωές των άλλων μέσα από τα κοινωνικά τους δίκτυα.

Την ίδια στιγμή, οι πόλεις μεγαλώνουν. Υπολογίζεται ότι έως τα μέσα του αιώνα το 68% του παγκόσμιου πληθυσμού θα ζει σε αστικά κέντρα. Κι όμως, μια μελέτη του 2021, με συμμετέχοντες που κατέγραφαν καθημερινά τα συναισθήματά τους μέσω εφαρμογής στο κινητό για δύο χρόνια, έδειξε ότι τα αισθήματα μοναξιάς αυξάνονταν σε πυκνοκατοικημένα περιβάλλοντα, δηλαδή στις σύγχρονες πόλεις.

Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΣΗΜΕΡΑ ΟΡΙΖΕΙ ΤΗ ΜΟΝΑΞΙΑ ΩΣ ΤΟ ΧΑΣΜΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΜΕ ΚΑΙ ΣΕ ΑΥΤΕΣ ΠΟΥ ΘΑ ΘΕΛΑΜΕ ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ.

Τι είναι η μοναξιά;

Η μοναξιά δεν είναι ένα απλό, μονοδιάστατο συναίσθημα. Η Fay Bound Alberti, καθηγήτρια Ιστορίας στο King’s College London, υποστηρίζει ότι πρόκειται για ένα «σύμπλεγμα» συναισθημάτων που μπορεί να περιλαμβάνει θλίψη, θυμό, ζήλια.

Σήμερα, η επιστήμη την ορίζει συνήθως ως το χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές σχέσεις που έχουμε και σε αυτές που θα θέλαμε να έχουμε. Γι’ αυτό και δεν χρειάζεται να είμαστε μόνοι για να νιώθουμε μοναξιά.

Ο ψυχολόγος Sam Carr από το Πανεπιστήμιο του Bath επισημαίνει ότι ο μεγαλύτερος μύθος γύρω από τη μοναξιά είναι πως οι άνθρωποι είναι πάντα η λύση. «Οι άνθρωποι μπορεί να είναι και η αιτία της μοναξιάς», λέει. Όλοι θέλουμε να νιώθουμε ότι ταιριάζουμε κάπου, ότι ανήκουμε. Κι όμως, ακόμη και φίλοι ή σύντροφοι μπορεί να μας κάνουν να νιώθουμε αόρατοι, παρεξηγημένοι ή αναγκασμένοι να προσποιούμαστε κάτι που δεν είμαστε.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Η συναισθηματική μας απόσταση

Η Alberti συμφωνεί ότι η φυσική απομόνωση δεν είναι απαραίτητα αυτό που μας κάνει να νιώθουμε μόνοι. «Δεν είναι τόσο η χιλιομετρική απόσταση από τους άλλους, όσο η συναισθηματική», εξηγεί. Οι πιο μοναχικοί άνθρωποι είναι συχνά εκείνοι που βρίσκονται σε σχέσεις που θα έπρεπε να είναι ικανοποιητικές, αλλά δεν είναι.

Από την πλευρά της, η Olivia Remes, ερευνήτρια ψυχικής υγείας στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, αναφέρει ότι όλα έχουν να κάνουν με το αν νιώθουμε ότι οι ανάγκες μας καλύπτονται. Κάποιοι έχουν έναν βαθύ δεσμό και δεν αισθάνονται μοναξιά, ενώ άλλοι είναι περιτριγυρισμένοι από ανθρώπους και αναζητούν ουσιαστική σύνδεση.

Η μοναξιά είναι μέρος της φύσης μας;

Η μοναξιά είναι βαθιά ριζωμένη στη βιολογία μας. Όπως υποστηρίζουν ορισμένοι επιστήμονες, όπως η πείνα μάς θυμίζει να φάμε, έτσι κι η μοναξιά μάς «λέει» ότι κάτι δεν πάει καλά στο κοινωνικό μας περιβάλλον και μας ωθεί να δράσουμε.

Για τους προϊστορικούς ανθρώπους, η απομόνωση ήταν επικίνδυνη. Τους έκανε πιο ευάλωτους σε θηρία και φυσικούς κινδύνους και, επομένως, ήταν λιγότερο πιθανό να επιβιώσουν και να μεταδώσουν τα γονίδιά τους. Έτσι, η μοναξιά πιθανότατα λειτούργησε ως μηχανισμός που τους οδηγούσε πίσω στην ασφάλεια της ομάδας.

Όμως, οι αιώνες πέρασαν και οι εποχές άλλαξαν. Με την αστικοποίηση, τη διάλυση των κοινοτήτων και την άνοδο του ατομικισμού, οι άνθρωποι έγιναν πιο «ανώνυμοι». Όπως σημειώνει η Alberti, «όταν κοιτάζω γύρω μου και βλέπω την έλλειψη κοινωνικής φροντίδας, την έλλειψη σύνδεσης και το ότι νιώθουμε πως ανήκουμε κάπου μόνο όταν καταναλώνουμε, δεν μου φαίνεται περίεργο που νιώθουμε μοναξιά. Το περίεργο θα ήταν να μην νιώθαμε».

Τι μπορούμε να κάνουμε;

Το πρώτο βήμα είναι να ξεχωρίσουμε την παροδική από τη χρόνια μοναξιά. Αν το αίσθημα αυτό μάς δυσκολεύει να ζήσουμε, να εργαστούμε, να σχετιστούμε, αξίζει να απευθυνθούμε σε έναν ειδικό.

Σημαντικό είναι, επίσης, να διακρίνουμε τη μοναξιά που επιλέγουμε από εκείνη που μας επιβάλλεται λόγω ηλικίας, υγείας, φτώχειας ή διακρίσεων, παράγοντες που απαιτούν λύσεις σε συλλογικό και πολιτικό επίπεδο και για τις οποίες λίγα πράγματα μπορεί να κάνει καθένας από εμάς μόνος του.

Σε προσωπικό επίπεδο, συχνά διστάζουμε να πλησιάσουμε άλλους ανθρώπους, ιδιαίτερα άγνωστους, αν και τα στοιχεία δείχνουν ότι αυτό μπορεί να μας ωφελήσει. Αυτό συμβαίνει πολλές φορές επειδή τείνουμε να πιστεύουμε ότι οι άλλοι δεν θα είναι πρόθυμοι να μας μιλήσουν. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτή η πεποίθηση είναι λανθασμένη. Κι όσο πιο μόνοι νιώθουμε, τόσο πιο δύσκολο γίνεται το να κάνουμε το πρώτο βήμα. Όμως, ίσως αξίζει –με σεβασμό– να πιάσουμε κουβέντα με κάποιον διπλανό μας στο τρένο. Ακόμη και ένα «γεια» ή ένα «ευχαριστώ» μπορεί να βοηθήσει.

Υπάρχουν δύο ακόμα πράγματα που μπορούν να μας βοηθήσουν. Ο εθελοντισμός είναι ένας ισχυρός τρόπος σύνδεσης. Όπως λέει η Remes, βοηθώντας άλλους, μετατοπίζουμε το βλέμμα από τον εαυτό μας, στρέφουμε την προσοχή μας σε κάποιον άλλο και νιώθουμε πιο συνδεδεμένοι. Τέλος, σημαντικό ρόλο παίζει και η επαφή με τη φύση και τα ζώα, καθώς ενισχύει την αίσθηση ότι ανήκουμε κάπου.

ΚΑΘΕ ΤΕΛΟΣ ΑΠΑΙΤΕΙ ΜΙΑ ΕΠΑΝΕΦΕΥΡΕΣΗ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΜΑΣ, ΜΙΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΟΥ ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΑ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ ΜΟΝΑΞΙΑ.

Όταν η μοναξιά έχει κάτι να μας πει

Η μοναξιά δεν είναι πάντα κάτι που πρέπει να «διορθώσουμε». Μερικές φορές είναι μια διαδρομή που χρειάζεται να περπατήσουμε μετά από μια απώλεια, μια αλλαγή, ένα τέλος. Κάθε φορά που μας χτυπά την πόρτα, αξίζει να αναρωτηθούμε τι προσπαθεί να μας πει. Αν πιστεύουμε ότι δεν προσπαθήσαμε αρκετά να συνδεθούμε με άλλους ανθρώπους, μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο για δράση. Αν πιστεύουμε ότι δεν είμαστε αρκετά καλοί για τους άλλους, τότε μπορεί να μας καθηλώσει.

Και παρά τη συζήτηση γύρω από τη μοναξιά ως «επιδημία», ας θυμόμαστε ότι δεν είναι πάντα κάτι κακό. Όπως λέει ο Carr, στη διάρκεια μιας ζωής πολλά από αυτά με τα οποία νιώθουμε συνδεδεμένοι, τελειώνουν. Και κάθε τέλος απαιτεί μια επανεφεύρεση του εαυτού μας, μια διαδικασία που, αναπόφευκτα, περιλαμβάνει μοναξιά.

Βρείτε εδώ τα audio articles που είναι διαθέσιμα αυτή τη στιγμή.

Για να ακούτε τα άρθρα του OW που είναι διαθέσιμα σε ηχητική μορφή, μπορείτε να μας ακολουθήσετε σε Spotify και σε Apple Podcasts.