ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΩΝ

Τι είδους άνθρωποι είναι οι επαναστάτες; Επιχειρούμε να συγκεντρώσουμε τα χαρακτηριστικά και τις συμπεριφορές των ανθρώπων που αλλάζουν την Ιστορία. Όμως, δίπλα στην εξιδανικευμένη εικόνα υπάρχουν και αρνητικά στοιχεία.

Ο κόσμος μας δεν θα άλλαζε, αν κάποιοι άνθρωποι δεν ξεχώριζαν για να τολμήσουν την αλλαγή. Ναι μεν μέσα στην κοινωνία γίνονται συνεχώς ζυμώσεις, ανακατατάξεις και μικρές υπερβάσεις, αλλά είναι στη βούληση ορισμένων από εμάς να πιάσουν το ιστορικό momentum και να κάνουν τη μεγάλη ανατροπή. Δεν μιλάμε για τους επιστήμονες, τους διανοούμενους και τους σπουδαίους καλλιτέχνες, που με τα δικά τους «όπλα» αναδιαμόρφωσαν – και συνεχίζουν να το αναδιαμορφώνουν– τον κόσμο μας, αλλά για τους επαναστάτες. Τους ανθρώπους εκείνους που τις πιο πολλές φορές με αληθινά όπλα σηκώνουν στους ώμους τους το βάρος μιας εξέγερσης, την οποία αποζητά ολόκληρη η κοινωνία.

Τι θα γινόμασταν χωρίς τους επαναστάτες; Και γιατί κάποτε τους αμφισβητούμε, όταν αναλαμβάνουν τα ηνία; Η Ιστορία, αυτή που τόσο επηρεάζουν με τη δράση και το όραμά τους, είναι εκείνη που τελικά τους κρίνει. Και είναι η μόνη που το δικαιούται, διότι σε πολύ μεγάλο βαθμό δεν θα γραφόταν χωρίς αυτούς.

Τι κάνουν οι επαναστάτες

Ποια είναι άραγε τα χαρακτηριστικά των επαναστατών; Ποιες είναι οι συμπεριφορές που τους ορίζουν; Είναι μόνο η τάση τους να αψηφούν τους κανόνες; Και πώς μπορούν να ξεσηκώνουν τόσο μαζικά τους υπόλοιπους, ώστε να κάνουν πράξεις παράφορες και πράγματα τα οποία κανείς δεν γνωρίζει, ούτε προγραμμάτισε ποτέ;

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Αν και αποτελεί ριψοκίνδυνο εγχείρημα η συστηματοποίηση των χαρακτηριστικών όλων των επαναστατών, καθώς άνθρωπος με άνθρωπο διαφέρει, αξίζει τον κόπο μια παρουσίαση των βασικών γνωρισμάτων, όπως έχουν καταγραφεί στη βιβλιογραφία.

Ένας από τους ψυχολόγους που έχουν ασχοληθεί επισταμένως με την ψυχολογία της επανάστασης, ο Ιρανικής καταγωγής Fathali M. Moghaddam, συγγραφέας και καθηγητής στο Georgetown University, επιχειρεί σε σχετικό βιβλίο ένα βαθύ ψυχογράφημα των επαναστατών και των πράξεων που σημαδεύουν ανεξίτηλα την ιστορία.

Αλλά και ο πολύ παλιότερός του Gustav Le Bon, Γάλλος κοινωνιολόγος και φιλόσοφος, ασχολήθηκε με την ψυχολογία της επανάστασης, γράφοντας ένα από τα πιο σημαντικά βιβλία γι' αυτήν και τους διεκδικητές της, οι οποίοι συχνά μπορεί να είναι άνθρωποι αυταρχικοί, με ψυχικές διαταραχές και κυριαρχικές τάσεις, όπως παρατηρεί.

Πιο συγκεκριμένα, οι επαναστάτες συνήθως:

– Αμφισβητούν

Οι επαναστατικές προσωπικότητες δεν αρκούνται στο να ακολουθούν τους κανόνες που έχουν βρει στην κοινωνία. Τους αμφισβητούν. Είναι συνήθως από τους πρώτους οι οποίοι θα εντοπίσουν όλες εκείνες τις συμβάσεις που δεν ωφελούν την πλειοψηφία και δεν εξυπηρετούν πλέον, δηλαδή όλους εκείνους του κανόνες που έχουν παλιώσει, αλλά η κοινωνία έχει συνηθίσει να υπακούει. Αμφισβητούν το status quo, την ηγεσία, τις αρχές, τον τρόπο που είναι φτιαγμένος ο κόσμος, και σαν αιώνιοι έφηβοι θέλουν να τον αλλάξουν.

– Σκέφτονται έξω από τα όρια

Οι επαναστάτες είναι συνήθως δημιουργικοί άνθρωποι. Τα πλαίσια τους καταπιέζουν και έχουν την τάση να διακρίνουν εκείνο που οι άλλοι δεν μπορούν, κάτι εντελώς καινούργιο και μάλιστα με μια νέα αισθητική. Συχνά είναι εκείνοι που δεν ταιριάζουν με τους αισθητικούς κανόνες της εποχής τους ή αναγνωρίζονται μετά θάνατον, επειδή διαπιστώνεται ότι ήταν μπροστά από την εποχή τους.

– Εμμένουν στις απόψεις τους

Έχουν σαφείς ιδέες για το τι είναι σωστό και λάθος, και είναι πρόθυμοι να υπερασπιστούν αυτές τις πεποιθήσεις. Διαθέτουν μεγάλη εμπιστοσύνη στις απόψεις τους και είναι αμετακίνητοι από αυτές. Δίνουν όμως και μεγάλη σημασία στην ιδεολογία.

– Τολμούν

Για την ακρίβεια είναι εκείνοι που δεν φοβούνται. Αν ήταν μαθητές, δεν θα τους ένοιαζε η παρατήρηση των δασκάλων. Οι επαναστάτες είναι παράτολμοι. Δίνουν την εντύπωση ότι δεν σκέφτονται τις συνέπειες των πράξεών τους και σε μεγάλο βαθμό αυτό ισχύει. Τολμούν να συγκρουστούν και είναι έτοιμοι να θυσιάσουν ακόμη και τη ζωή τους.

– Έχουν ηγετικά χαρακτηριστικά

Εμπνέουν και κινητοποιούν τους άλλους με τα λόγια και τις πράξεις τους. Μπορούν να πείσουν και ξέρουν πώς να μιλήσουν στο συναίσθημα των ανθρώπων. Συνήθως γι' αυτό ευθύνεται μια υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη ή και η τάση τους να συναισθάνονται. Μπορεί όμως και μια εξαιρετική ρητορική ικανότητα να είναι αρκετή.

– Οραματίζονται

Προϋπόθεση γι' αυτό είναι όχι μόνο η φαντασία, αλλά και η αισιοδοξία. Ο επαναστάτης πιστεύει βαθιά μέσα του ότι ο καλύτερος κόσμος που ονειρεύεται είναι πολύ πιθανό να υπάρξει, τη στιγμή που όλοι οι άλλοι βλέπουν ανυπέρβλητα εμπόδια γύρω τους.

– Αναλαμβάνουν δράση

Παρότι έχουν μια ισχυρά τεκμηριωμένη θεωρία, δεν υπερτερεί των πράξεων. Οι επαναστάτες δεν μένουν απλοί θεατές. Δεν μπορούν. Επιδιώκουν να δράσουν για να επιτύχουν τους στόχους τους.

– Είναι αφοσιωμένοι στον σκοπό τους

Αυτό είναι ίσως ένα από τα λιγότερο παρορμητικά χαρακτηριστικά των επαναστατών: η αφοσίωση στον σκοπό. Θα κάνουν τα πάντα, χωρίς να παρεκκλίνουν για να υπερασπιστούν τα πιστεύω τους και να φέρουν εις πέρας την όποια δράση τους. Με οποιοδήποτε κόστος.

Αντιφατικά και σπάνια χαρακτηριστικά

Τα παραπάνω χαρακτηριστικά, που σε μεγάλο βαθμό ανήκουν στην εφηβική ψυχολογία (η τόλμη, η αισιοδοξία και η τάση για ανατροπή που χαρακτηρίζει τους νέους), συνοδεύονται συνήθως από μια συναισθηματική και ψυχική ανθεκτικότητα που δεν κάμπτεται εύκολα από εμπόδια.

Οι επαναστάτες είναι οι άνθρωποι που εγγενώς διαθέτουν μεγαλύτερα επίπεδα ενέργειας, η οποία τους επιτρέπει την έντονη δράση, μηδαμινές αναστολές, αλλά και τεράστια αποθέματα πίστης τόσο στις δικές τους όσο και στις συλλογικές δυνάμεις. Όταν λοιπόν αυτές δεν φέρουν αποτέλεσμα, μπορεί να απογοητευθούν και να νιώσουν προδομένοι.

Οι προσωπικότητες των επαναστατών αποτελούν τη μειοψηφία, διότι σπάνια συναντά κανείς όλα αυτά τα χαρακτηριστικά σε έναν ενήλικα. Το πείσμα και η μαχητικότητα σε συνδυασμό με το όραμα, την αισιοδοξία και την ισχυρή αυτοεκτίμηση, είναι στοιχεία που καθιστούν ένα άτομο ικανό να βγει μπροστά και τολμήσει εξ ονόματος των πολλών. Φυσικά, ρόλο παίζουν και οι ιστορικές συγκυρίες.

Από την άλλη, όλα αυτά τα χαρακτηριστικά δεν είναι τόσο ιδανικά όσο ακούγονται, διότι μπορεί να οδηγήσουν σε ακραίες και πολύ σκληρές συμπεριφορές. Αρκετές επαναστατικές προσωπικότητες υπήρξαν άνθρωποι φιλόνικοι, απόμακροι και απότομοι, που δεν υπολόγιζαν το κόστος σε ανθρώπινες ζωές. Γι' αυτό και θεωρήθηκε πως αντιμετώπιζαν κάποια ψυχική διαταραχή. Σε κάθε περίπτωση, η Ιστορία είναι αυτή που έχει τον τελευταίο λόγο όσον αφορά την κρίση τους.