ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΝΕΙΣ ΝΑΡΚΙΣΣΟΣ ΚΑΙ ΠΩΣ «ΞΕΓΙΝΕΤΑΙ»;

Γιατί γίνεται κανείς νάρκισσος; Μπορεί να αναγνωρίσει τα χαρακτηριστικά του και να αλλάξει, αν το θέλει; Ειδικός απαντά.

Μέχρι η μυθολογία να αποδείξει πόσο φαιδρό άτομο ήταν ο Νάρκισσος, ο οποίος τόσο ερωτευμένος ήταν με τον εαυτό του που κοιτάζοντας την αντανάκλασή του σε μια λίμνη έπεσε μέσα και πνίγηκε, αξίζει να μάθεις το εξής: Σύμφωνα με κάποιες εκδοχές του μύθου, δεν έβλαψε μόνο τον εαυτό του. Πριν από αυτό είχε αφήσει πίσω του θύματα…

Τον Νάρκισσο ερωτεύτηκαν χωρίς ανταπόκριση η νύμφη Ηχώ, που απελπισμένη εγκατέλειψε τον εαυτό της μέχρι που έμεινε μόνο η φωνή της, αλλά και ένας νέος, ο Αμεινίας, που λόγω της περιφρόνησης που εισέπραξε κατέληξε τελικά να αυτοκτονήσει.

Δεν είναι τρομερό πόσο διαχρονικά επίκαιροι παραμένουν αυτοί οι μύθοι; Πόσο γλαφυρά περιγράφουν έναν τύπο ανθρώπου που αποτελεί τεράστιο κεφάλαιο στην Ψυχολογία, στην κατηγορία των ψυχικών διαταραχών; Γιατί τεράστιο; Επειδή τα χαρακτηριστικά του νάρκισσου δεν είναι εύκολο να τα αναγνωρίσει όποιος συναναστρέφεται μαζί του, αν δεν διαθέτει ειδικές γνώσεις ψυχολογίας. Το ερώτημα είναι: Ο ίδιος ο νάρκισσος καταλαβαίνει ότι είναι έτσι; Και αν το καταλαβαίνει, θα ήθελε να μην είναι;

Για να πάρω απαντήσεις απευθύνθηκα στην ψυχολόγο Έφη Μεσιτίδου, η οποία ειδικεύεται στη Θεραπεία Ναρκισσιστικής Κακοποίησης, και τη ρώτησα πώς φτάνει να γίνει κανείς νάρκισσος και πώς «ξεγίνεται».

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

– Γιατί γίνεται ένας άνθρωπος νάρκισσος; Είναι ένα χαρακτηριστικό με το οποίο γεννιέται ή έχει να κάνει με τον τρόπο που τον μεγάλωσαν οι γονείς του, με το περιβάλλον;

Σύμφωνα με έρευνες, τα γονίδια είναι πιθανό να παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη Ναρκισσιστικής Διαταραχής Προσωπικότητας, αλλά οι ερευνητές δεν είναι βέβαιοι ποιος είναι αυτός ο λόγος. Και είναι δύσκολο να διαχωριστεί η κληρονομικότητα από άλλους παράγοντες από τους οποίους κινδυνεύει κάποιος να αναπτύξει ΝΔΠ.

Είναι ενδιαφέρον ότι οι ειδικοί ως επί το πλείστον υποστηρίζουν ότι στην ανάπτυξη ναρκισσιστικών χαρακτηριστικών συμβάλλουν περιβαλλοντικοί, κοινωνικοί, πολιτισμικοί και γενετικοί παράγοντες, και οι μελέτες δείχνουν ότι ο ναρκισσισμός είναι κληρονομικός κατά περίπου 50%.

Μάλιστα, η Dr. Masica Jordan εξηγεί ότι «ακόμη κι αν υπάρχει γενετικό στοιχείο στον ναρκισσισμό, είναι απίθανο να είναι αποκλειστικά υπεύθυνο για την ανάπτυξη αυτού του χαρακτηριστικού προσωπικότητας». Και προσθέτει ότι παίζουν ρόλο και κοινωνικοί και πολιτισμικοί παράγοντες, όπως και οι σχέσεις των γονιών και το τραύμα.

Άλλωστε, ένας γονιός με πολλά ναρκισσιστικά στοιχεία δεν θα νοιαστεί για τις ανάγκες του παιδιού. Θα τις αγνοήσει και θα ασκεί υπερβολική κριτική, θα έχει βίαια ξεσπάσματα. Οπότε, τα παιδιά μαθαίνουν τα μοτίβα των ναρκισσιστικών συμπεριφορών από τους γονείς, ή ο τρόπος που τα μεγαλώνουν οι γονείς οδηγεί στην ανάπτυξη της διαταραχής ή πολλών στοιχείων αυτής.

Ο ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΣ ΚΑΤΑ ΠΕΡΙΠΟΥ 50%.

Όμως, να τονίσω ότι το να μεγαλώνει ένα παιδί σε ένα σπίτι με νάρκισσο δεν σημαίνει ότι απαραίτητα θα καταλήξει το ίδιο ναρκισσιστικό.

Συγκεκριμένα, η παραμέληση, η συναισθηματική ή/και σωματική κακοποίηση, ένα δυσλειτουργικό οικογενειακό περιβάλλον είναι παράγοντες κινδύνου για ανάπτυξη ναρκισσισμού. Βασικά, ο ναρκισσισμός είναι ένας μηχανισμός άμυνας που τα παιδιά μπορεί να χρησιμοποιήσουν για να αντιμετωπίσουν τη ντροπή και την ανεπάρκεια που αισθάνονται, για να προστατευτούν από ό,τι τα απειλεί συναισθηματικά.

Και, βέβαια, να διευκρινίσω πάλι ότι πολλά παιδιά που βιώνουν τραυματικές παιδικές ηλικίες με κακοποίηση και παραμέληση εξελίσσονται σε σχετικά υγιείς ενήλικες.

Επιπλέον, οι έρευνες έδειξαν ότι και οι υπερπροστατευτικοί γονείς και όσοι δείχνουν υπερβολική επιείκεια μπορούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη ναρκισσισμού στο παιδί. Όταν τα παιδιά προστατεύονται συνεχώς από την αποτυχία, την κριτική και τις συνέπειες των πράξεών τους, μπορεί να μην μπορέσουν να αναπτύξουν ενσυναίσθηση και κατανόηση των συνεπειών της συμπεριφοράς τους στους γύρω τους.

–  Αναγνωρίζει ο νάρκισσος τα χαρακτηριστικά του και το γεγονός ότι αυτά μπορεί να πληγώνουν τους ανθρώπους γύρω του;

Ο ναρκισσισμός συνιστά αιτία έλλειψης αυτεπίγνωσης, κάτι που είναι σήμα κατατεθέν του ναρκισσισμού. Δηλαδή, οι νάρκισσοι δεν έχουν επίγνωση ότι τα χαρακτηριστικά τους είναι αρνητικά και κατηγορούν τους άλλους για τα πάντα.

Κάποιοι νάρκισσοι μπορεί να αντιληφθούν νοητικά την κατάστασή τους έπειτα από κάποια κρίση, αλλά αυτή η αντίληψη παραμένει επιφανειακή και χωρίς να συνοδεύεται από συναισθηματική αλλαγή. Μάλιστα, μπορεί και να θεωρήσουν τα αρνητικά τους χαρακτηριστικά ως δυνατά σημεία τους. Όταν έχουν ιδιαίτερα υψηλά επιτεύγματα στη ζωή τους, τα αντιλαμβάνονται ως επιβράβευση των συμπεριφορών τους.

Ουσιαστικά, οι άνθρωποι με τη ΝΔΠ ή με πολλά στοιχεία αυτής πιστεύουν πραγματικά ότι είναι καλύτεροι από τους άλλους. Και από τη στιγμή που τους λείπει η ενσυναίσθηση, δεν μπορούν να αναγνωρίσουν ποιο είναι το πρόβλημα με το να φέρονται άσχημα στους άλλους, να είναι εξαιρετικά επικριτικοί ή γενικά να τους αντιμετωπίζουν σαν να είναι κατώτεροι.

Επιπλέον, είναι πεπεισμένοι ότι είναι εντάξει να χρησιμοποιούν οποιοδήποτε μέσο για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους. Κατά συνέπεια, όταν συμπεριφέρονται χωρίς ενσυναίσθηση, δεν υπάρχει κανένας «ηθικός συναγερμός» που θα ηχήσει όπως σε κάποιον άλλο άνθρωπο. Μπορεί να αναγνωρίζουν ότι οι άνθρωποι έχουν αρνητική άποψη γι’ αυτούς, αλλά δεν θα αναλάβουν καμιά ευθύνη. Θεωρούν ότι το άλλο άτομο είναι ανίκανο να τους καταλάβει ή ότι δεν αξίζει να ασχολούνται μαζί του.

ΤΟ ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΤΙΚΟ ΑΤΟΜΟ ΙΣΩΣ ΘΕΛΗΣΕΙ ΝΑ ΑΛΛΑΞΕΙ ΕΠΕΙΤΑ ΑΠΟ ΚΑΠΟΙΟ ΟΔΥΝΗΡΟ ΓΕΓΟΝΟΣ, Π.Χ. ΧΩΡΙΣΜΟ, ΑΠΟΛΥΣΗ, ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΣΥΝΤΡΙΒΗ.

Να θυμάστε ότι οι νάρκισσοι θα κάνουν οτιδήποτε για να πάρουν αυτό που θέλουν, κάτι που συχνά οδηγεί σε ναρκισσιστική κακοποίηση. Αυτή μπορεί να είναι συναισθηματική, σωματική, οικονομική ή εκρήξεις ναρκισσιστικής οργής. Δυστυχώς, απολαμβάνουν να κακοποιούν τους άλλους. Βέβαια, πολλοί δεν αντιλαμβάνονται ότι οι συμπεριφορές τους είναι επιζήμιες στους άλλους. Και όταν το αντιλαμβάνονται, δικαιολογούν τον εαυτό τους ότι ο άλλος τους ανάγκασε να αμυνθούν με αυτό τον τρόπο. Αντιστρέφουν δηλαδή τους ρόλους θύτη/θύματος.

Ο νάρκισσος έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, οπότε δεν ανέχεται κριτική ως ανατροφοδότηση. Χρειάζεται να έχει αρκετή αυτογνωσία για να αναγνωρίσει την εσωτερική του/της κενότητα, την έλλειψη αίσθησης αυτοαξίας. Ίσως θελήσει να αλλάξει έπειτα από κάποιο οδυνηρό γεγονός, π.χ. χωρισμό, διαζύγιο, απόλυση, επαγγελματική συντριβή, κ.λπ.

Αν δηλαδή βιώσει μεγάλη απόρριψη που είναι ισχυρό χτύπημα στην αλαζονεία του. Ή αν π.χ. απειληθεί από τον/τη σύντροφο με χωρισμό.

– Κι αν το θελήσει, μπορεί να αλλάξει;

Σύμφωνα με κορυφαίους ερευνητές της ΝΔΠ, δεν μπορεί να αλλάξει ο νάρκισσος. Τόσο η Dr. Ramani Durvasula, όσο και ο Sam Vaknin αναφέρουν ότι μπορεί με ψυχοθεραπεία να αλλάξει για κάποιο διάστημα κάποιες συμπεριφορές, αλλά δεν θα θεραπευτεί πλήρως.

Με τον γλαφυρό του τρόπο, ο Sam Vaknin εξηγεί ότι ο νάρκισσος δεν μπορεί να θεραπευτεί καθώς έχει δημιουργήσει έναν «Ψεύτικο Εαυτό» που κρύβει τον βαθιά ευάλωτο «Αληθινό Εαυτό» για να μην πληγωθεί. Οπότε, οι όποιες αλλαγές στη συμπεριφορά συνήθως είναι παροδικές και τελικά υποτροπιάζει στα παλιά μοτίβα του.

Πολλοί άνθρωποι με ρωτάνε: Να του πω ότι είναι νάρκισσος; Κάτι τέτοιο μπορεί να αποβεί καταστροφικό. Όπως εξηγεί η Dr. Ramani, είναι σαν να βγάζεις τη μάσκα από τον νάρκισσο, του καθρεφτίζεις ποιος είναι πραγματικά! Κι αυτό δεν μπορεί να το αντέξει! Το αποτέλεσμα θα είναι να αντιμετωπίσουμε τη ναρκισσιστική οργή, που μπορεί να μεταφραστεί σε εκδίκηση εκ μέρους του.

Ο ΝΑΡΚΙΣΣΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΛΛΑΞΕΙ ΚΑΠΟΙΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ, ΓΙΑ ΚΑΠΟΙΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ, ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΘΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΕΙ ΠΛΗΡΩΣ.

Μπορούμε, βέβαια, χωρίς προσωπικούς χαρακτηρισμούς να εξηγήσουμε πώς μας προσβάλλει ή μας υποτιμά η συμπεριφορά του, πώς μας κάνει να αισθανόμαστε. Και εδώ δεν θέλω να παραλείψω να αναφέρω κάτι ιδιαίτερα σημαντικό: Η Dr. Ramani (και άλλοι ειδικοί) αναφέρει ότι η θεραπεία ζεύγους με νάρκισσο σύζυγο ή σύντροφο μπορεί να αποβεί κακοποιητική για το θύμα. Και αυτό επειδή ο/η κακοποιητικός σύντροφος μπορεί να χρησιμοποιήσει τις συνεδρίες για να χειραγωγήσει, να πει ψέματα και να κατηγορήσει το θύμα για τα προβλήματα στη σχέση. Επίσης, μπορεί ο νάρκισσος να τιμωρεί με εντονότερη συναισθηματική ή και σωματική κακοποίηση μετά τις συνεδρίες το θύμα για την αποκάλυψη πληροφοριών.

Οι νάρκισσοι σπάνια δεσμεύονται για αυθεντική αλλαγή, καθιστώντας τη θεραπεία χαμένο χρόνο και χρήματα.  Άλλωστε, υπάρχει και η περίπτωση ο/η θεραπευτής/τρια να μην αναγνωρίσει την κακοποίηση ώστε να καθοδηγήσει το θύμα πώς να προστατέψει τον εαυτό του.

Ό,τι αναφέρω ισχύει ανεξαρτήτως φύλου.