ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Η ΠΡΟΒΟΛΗ;

Θυμάσαι τότε που ήμασταν παιδιά και κάναμε «καθρεφτάκι», όταν μας πλήγωναν τα λόγια των φίλων μας; Με παρόμοιο τρόπο λειτουργεί η προβολή, αλλά με στόχο να μην «καταστραφούμε» εμείς από τα ίδια μας τα συναισθήματα.

Προβολή: Αυτό που δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις στον εαυτό σου, «εμφανίζεται» στους άλλους. Τολμώ να κάνω spoiler από την αρχή του άρθρου, γιατί η προβολή είναι από μόνη της ένας συναρπαστικός μηχανισμός αυτοπροστασίας, για τον οποίο είμαι σίγουρη ότι θα θελήσεις να μάθεις περισσότερα. Άλλωστε, την έχουμε επιστρατεύσει όλοι τουλάχιστον κάποιες φορές στη ζωή μας και το έχουμε κάνει ασυνείδητα.

Η προβολή είναι ένας από τους πιο συναρπαστικούς και πολύπλοκους αμυντικούς μηχανισμούς στην ψυχολογία. Παίζει καθοριστικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο επεξεργαζόμαστε τα συναισθήματα και αλληλεπιδρούμε με τον κόσμο γύρω μας. Από τις καθημερινές παρεξηγήσεις μέχρι τις βαθιά ριζωμένες αγωνίες μας, η προβολή συχνά διαμορφώνει τις αντιλήψεις και τις σχέσεις μας.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Η προβολή είναι ένας ψυχολογικός αμυντικός μηχανισμός, κατά τον οποίο οι άνθρωποι αποδίδουν σε κάποιον άλλο δικές τους σκέψεις, συναισθήματα ή κίνητρα που δεν μπορούν να αντέξουν ή ακόμη και να παραδεχτούν στον εαυτό τους.

Γιατί σε εξυπηρετεί η προβολή;

Τον όρο επινόησε και εισήγαγε στην ψυχαναλυτική θεωρία ο πατέρας της, Σίγκμουντ Φρόιντ, τονίζοντας ότι η προβολή χρησιμεύει ως τρόπος προστασίας του εγώ από τη δυσφορία ή το άγχος. Με απλά λόγια, αντί το άτομο να αντιμετωπίσει κατά πρόσωπο έντονα συναισθήματα ή παρορμήσεις, τα εξωτερικεύει, μετατοπίζοντας το βάρος τους σε κάποιον άλλο.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Η προβολή λειτουργεί σαν ψυχολογική βαλβίδα ασφαλείας. Όταν συναισθήματα όπως η ντροπή, η ζήλια ή η λύπη γίνονται πολύ οδυνηρά για να τα αντιμετωπίσουμε, τα προβάλλουμε σε κάποιον άλλο. Αυτό το «καθρέφτισμα» προστατεύει την αίσθηση του εαυτού μας και διατηρεί μια εικόνα εσωτερικής σταθερότητας, γλιτώνοντάς μας από το να έρθουμε αντιμέτωποι με δύσκολες αλήθειες και σκληρά συναισθήματα, τα οποία ωστόσο αφήνουμε να υπάρχουν στο υποσυνείδητο.

ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΕΠΙΜΟΝΑ ΕΠΙΡΡΙΠΤΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ, ΕΠΙΣΤΡΕΦΕΙ ΣΕ ΣΕΝΑ. ΚΙ ΑΥΤΟ ΕΠΕΙΔΗ ΔΕΝ ΤΟ ΛΥΝΕΙΣ.

Να ξεκαθαρίσω κάτι ακόμη: Δεν υπάρχει περίπτωση να μην έχεις χρησιμοποίησει άθελά σου την προβολή. Όλοι προβάλλουμε. Η προβολή δεν είναι εγγενώς κακόβουλη. Γίνεται ασυνείδητα. Έχει όμως ένα μεγάλο κόστος: Ενώ προσφέρει βραχυπρόθεσμη ανακούφιση από αυτά που δεν μπορούμε να αντέξουμε, διαστρεβλώνει την πραγματικότητα, δημιουργεί ένταση στις σχέσεις και μας εμποδίζει να εξελιχθούμε κάνοντας τη βαθύτερη δουλειά που απαιτεί η επεξεργασία και η αποδοχή των συναισθημάτων μας.

Με ποιους τρόπους «προβάλλεις»;

Θες να μάθεις πώς κάνεις προβολή; Αντί να αντιμετωπίσεις τις δικές σου ενοχές, ανασφάλειες ή και ευαλωτότητα, λες στον άλλο: «Με κάνεις να αισθάνομαι έτσι» ή «Δεν μου δίνεις αυτό που χρειάζομαι». Η προβολή είναι ένα καθρέφτισμα των εσωτερικών μας συναισθημάτων, στο πρόσωπο των άλλων και εμφανίζεται σε ένα ευρύ φάσμα καταστάσεων, από τις προσωπικές σχέσεις έως το χώρο εργασίας.

• Προσωπικές σχέσεις: Ένας σύντροφος που αισθάνεται ανασφάλεια για τη δική του πίστη μπορεί να κατηγορήσει τον άλλον για απιστία. Ή, ακόμη πιο συχνά, να γίνεται υπερβολικά ζηλιάρης.
• Στη δουλειά: Ένας εργαζόμενος που δεν έχει εμπιστοσύνη στις ικανότητές του και δουλεύει σκληρά για να αποδείξει στους άλλους (αλλά και στον ίδιο) την αξία του, μπορεί να επικρίνει έναν συνάδελφο ότι δεν είναι ικανός.
• Στην οικογένεια: Ένας γονέας που αισθάνεται αμφιβολία για τις γονεϊκές του δεξιότητες μπορεί να κατηγορήσει το παιδί του ότι είναι αχάριστο ή δύσκολο.
• Κοινωνικές αλληλεπιδράσεις: Ένα άτομο που τρέφει προκαταλήψεις μπορεί να κατηγορήσει τους άλλους ότι είναι προκατειλημμένοι.

ΣΙΓΟΥΡΑ ΕΧΕΙΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΕΙ ΚΙ ΕΣΥ ΤΗΝ ΠΡΟΒΟΛΗ. ΟΛΟΙ ΠΡΟΒΑΛΛΟΥΜΕ. Η ΠΡΟΒΟΛΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΓΓΕΝΩΣ ΚΑΚΟΒΟΥΛΗ.

Κι άλλα παραδείγματα (για να το κατανοήσεις καλύτερα)

• Ζηλεύεις. Λες: «Με ανταγωνίζεσαι».
• Νιώθεις ανασφάλεια. Λες: «Με κάνεις και νιώθω ασήμαντος/η».
• Έχεις μετανιώσει που δεν έκανες κάτι. Λες: «Με απογοήτευσες».
• Νιώθεις ενοχές. Λες: «Είσαι επικριτικός μαζί μου».
• Νιώθεις ευάλωτος. Λες: «Με εκμεταλλεύεσαι».
• Σε έχει απογοητεύσει ο εαυτός σου. Λες: «Με απογοήτευσες».

Πώς η προβολή επηρεάζει τις σχέσεις σου κι εσένα;

Βολική η προβολή, δεν λέω, αλλά κοίταξε να δεις πόσα προβλήματα δημιουργεί. Αυτό που επίμονα επιρρίπτεις στους άλλους κάνει έναν ωραίο κύκλο και γυρίζει ξανά σε σένα, επειδή δεν το λύνεις. Απλώς το πετάς από πάνω σου.

Η προβολή μπορεί να καταστρέψει τις σχέσεις σου, διαστρεβλώνοντας την επικοινωνία και δημιουργώντας περιττές συγκρούσεις. Όταν ο ένας σύντροφος προβάλλει ασταμάτητα, ο άλλος μπορεί να αισθάνεται αδικημένος. Με την πάροδο του χρόνου, αυτή η δυναμική διαβρώνει την εμπιστοσύνη και την οικειότητα.

Τελικά, μένεις παγιδευμένος με την εντύπωση ότι προσελκύεις το ίδιο στυλ ανθρώπων που σε απογοητεύουν, ενώ στην πραγματικότητα αυτό που χρειάζεται είναι λίγο θάρρος για να κοιτάξεις κατάματα τα συναισθήματά σου.

Τι άλλο χρειάζεται για να αντιμετωπίσεις τα συναισθήματά σου αντί να τα προβάλλεις στους άλλους;

– Αυτογνωσία

Τις στιγμές που πολύ γρήγορα ετοιμάζεσαι να κατηγορήσεις τους άλλους, κάνε μια μικρή παύση και αναρωτήσου: Ποιο κομμάτι μπορεί να μου είναι δύσκολο να αναγνωρίσω ότι αφορά εμένα;

– Ανθεκτικότητα

Πρέπει να αντέξεις να μείνεις για λίγο με τα δύσκολα συναισθήματά σου, όπως για παράδειγμα τη ζήλια, την ανασφάλεια και τις ενοχές, χωρίς να τα «πετάς» στους άλλους.

– Ανάληψη ευθύνης

Αναγνώρισε και διαχώρισε τα δικά σου συναισθήματα. Μετάτρεψε το «με κάνεις να νιώθω» σε «νιώθω». Πάρε την ευθύνη των όσων νιώθεις.

– Αυτοσυμπόνοια

Η προβολή κρύβει ντροπή. Όμως κανένα συναίσθημα δεν είναι ντροπή. Αντιμετώπισε τον εαυτό σου με επιείκεια.

– Καθρέφτισμα (αντί για αντίδραση)

Κάνε μια παύση προτού μιλήσεις. Το δυσκολότερο πράγμα είναι να κοιτάξεις τον εαυτό σου στον καθρέφτη.

– Ανατροφοδότηση

Οι έμπιστοι φίλοι ή ένας θεραπευτής μπορούν να παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για τη συμπεριφορά σου και να σε βοηθήσουν να αναγνωρίσεις τα μοτίβα προβολής.

– Συναισθηματική νοημοσύνη

Εξασκήσου στο να αναγνωρίζεις ακόμη και τα πιο λεπτά σου συναισθήματα σε διάφορες περιστάσεις και φρόντιζε να τα ονοματίζεις.